چُغازَنبیل نیایشگاهی باستانی است متعلق به تمدن ایلام که 3500 سال قبل از میلاد حکومت میکردند. چغازنبیل بخش بهجا مانده از شهر دوراونتش است و در نزدیکی شوش (شهر باستانی) در استان خوزستان قرار دارد.این بنا از جاذبه های تاریخی شوش،در استان خوزستان ایران، جنوب شرقی شهر باستانی شوش جای گرفتهاست.
زیگورات ها بناهای مورد احترام و مهمی در آن دوران بوده اند و به همین دلیل در ساخت آن ها از بهترین مواد و مصالح استفاده می شده است، ان ها بهترین آجرها و خشت را آماده می کرده اند تا بتوانند چنین بناهایی بسازند. تعداد این بناها یعنی همان زیگورات ها کم نیست اما قطعا بهترین و سالم ترین آن ها زیگورات چغازنبیل است که در شهر شوش در استان خوزستان جنوب کشورمان قرار گرفته است. این زیگورات حالا نه تنها در ایران بلکه در تمام دنیا نامش پر آوازه شده است.
این مکان که در واقع نیایشگاهی بوده است در سال ۱۲۵۰ بعد از میلاد توسط یکی از پادشاها ن بزرگ آن زمان ایلام ساخته شده است و تا سال های سال در زیر خاک مدفون بود و به همین دلیل به شکل یک تپه دیده می شد.
نام پادشاهی که این سازه ی عظیم را ساخته است اونتاش ناپیراش بوده است که در آن دوران این بنا را برای نگهبان شهر شوش ساخته بود که متاسفانه در جریان درگیری ها و حمله ی سپاه آشور کاملا ویران شد. این بنا تا مدت های زیاد زیر خاک مدفون بود و به همین دلیل شکل یک تپه را گرفته بود تا این که توسط شخصی فرانسوی به نام رومن کریشمن خاکبرداری شد. این اثر به عنوان یکی از تحسین برانگیزترین، حیرت آورترین و مهم ترین آثار تاریخی ایران در سال ۱۳۵۸ در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو ثبت شد و البته قبل از آن هم در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده بود.
کشف چغازنبيل
در سال ١٩٣٥ ميلادی هنگامی که شرکت نفت ايران و انگليس در حوالی رود دز به حفاریهای نفتی مشغول بود، يکی از کارمندان نيوزيلندی شرکت به نام «براون» متوجه مجموعهی عظيمی شبيه تپه شد که در مکانی مرتفع قرار گرفته بود. او از آن مجموعه که در زير خاک مدفون بود آجری کتيبهدار پيدا کرد. در همان زمان يک گروه باستانشناس در فاصلهی ٣٥ کيلومتری در شوش به کاوشهای باستانشناسی مشغول بود. براون آن آجر را نزد گروه برد تا شايد از راز آن تپه پرده بگشايند. اينگونه بود که حفاریهای نفتی، نام زيگورات چغازنبيل را در اذهان زنده کرد. بعدها کاوشهای باستانشناسی بين سالهای ١٩٥١ تا ١٩٦٢ ميلادی توسط رومن گيرشمن (Roman Girshman) باستانشناس فرانسوی انجام شد که اطلاعات مفيدی را از دل خاک در مورد چغازنبيل بيرون کشيد.
معرفی زيگورات
در بينالنهرين اعتقاد مردم بر اين بود که خدايان متعددی دنيا را کنترل و اداره میکنند و هر شهری را خدايی است که از آن محافظت میکند. مردم در مرکز شهر برای خدايان معبد درست میکردند تا در آن زندگی کنند که گاه به شکل زيگورات بود. معابد کوچکتری هم ساخته میشد تا مردم هدايا و پيشکشهای خود را تقديم خدايان کنند.
زيگورات (Ziqqurat) ساختمانی هرمی شکل بود که در چند طبقه ساخته میشد و با پلکانهای متعدد به طبقات بالا میرسيد. زيگوراتها در بينالنهرين قدمتی چندهزارساله دارند که در فاصلهی سالهای ٢٢٠٠ تا ٥٥٠ قبل از ميلاد ساخته شدهاند.درمورد فلسفهی وجودی زيگوراتها سه نظريه عنوان شده است: اول، آنها برای مصون نگهداشتن گندم از سيلاب بهاری ساخته میشدند.دوم، اين زيگوراتهای سترگ تقليدی از کوههای مقدس دورتادور فلات ايران بود.بنابراين اگرچه پيدايش اين بناها در خاک بينالنهرين بود ليکن الهامبخش آنها ايران و معنای آنها از اين سرزمين گرفته شده بود. بنابر نظريهی سوم که البته معروفترين قول است، زيگورات نردبان صعود به آسمان بوده است.
پس از چندهزار سال هنوز هم تعدادی از اين زيگوراتها يافت میشود، به عنوان مثال زيگورات اور (Ur ziqqurat) در جنوب بينالنهرين و زيگورات چغازنبيل در ايران. زيگورات اور که ٢١١٠ سال قبل از ميلاد ساخته شده قديمیترين و زيگورات چغازنبيل بزرگترين زيگورات جهان هستند.
معماری چغازنبیل
اگر بخواهیم درباره ی معماری سازه ی چغازنبیل بگوییم باید گفت که در آن دوران آجر تنها المانی نبوده که در ساخت این بناها به کار می رفته است و بسیاری از افراد تصور می کنند که از آجر فقط برای پر کردن جرزهای دیوار و یا به عنوان المان هایی جدا کننده استفاده می شده است در حالی که آجر یکی از اصلی ترین المان ها و یک عنصر کامل بوده است و از آن در دیگر بناهای تاریخی ایران مثل تپه های سیلک کاشان هم استفاده شده است. اما بیشترین عنصری که در ساخت این سازه به کار رفته است، خشت است و در کنار خشت، از آجر هم برای محافظت از خشت که زودتر دچار فرسایش و فرسودگی می شود استفاده می شده است. این آجرها همگی پخته شده و بعد روی ان ها نوشته هایی نوشته شده است.
در کند و کاو هایی که در این منطقه انجام شده است مجسمه هایی از جنس سفال که شکل و شمایل گاو نر داشته اند هم پیدا شده اند.در جریان جستجوها باستان شناسان موفق شده اند سنگ نگاره ای را پیدا کنند که به دوره عیلام برمی گردد و مربوط به اونتاش ناپیریشا بوده است.روی این سنگ نگاره هم تصویر جالبی قرار دارد، تصویری از یک زن با دم ماهی که مارهایی را در دست گرفته است. این اثر تاریخی و یادگار ارزشمند از فرهنگ و تاریخ ایران که نشان دهنده ی تمدن چندین هزار ساله ی ایران است، مثل خیلی از آثار تاریخی دیگر در ایران نگهداری نمی شود و در موزه ی لوور فرانسه است.
