غار کتلهخور، غاری است خشکی – آبی، واقع در استان زنجان، شهرستان خدابنده و در ۸۰ کیلومتری جنوب قیدار و ۱۷۳ کیلومتری شمال همدان و ۴۱۰ کیلومتری تهران و ۵ کیلومتری شهر کوچک گرماب واقع است.
وجه تسمیه غار کتله خور
در بعضی ازمناطق غربی ایران به کوههای کم ارتفاع کتله میگویند و احتمالاً وجه تسمیه غار نیز به همین علت باشد که غار در یکی از این کوهها قرارگرفتهاست و خورشید از پشت آن طلوع میکند و بجای کتله خورشید به آن کتله خور گویند.دلیل دیگری هم ممکن است برای این نامگذاری وجود داشته باشد و آن این است که در زبان ترکی کتله به معنی پستی و بلندی و خور به معنی آسان است و منظور از نامگذاری غار به این نام این است که پستی و بلندی های این غار راحت و دنج است.
غار کتله خور از جاذبه های گرماب،قبل از سال ۱۳۰۰ خورشیدی کشف شدهاست و در سال ۱۳۳۰ توسط شخصی به نام جمالی زنجانی به ثبت رسیدهاست.حدود سال ۱۳۴۳ خورشیدی کوهنوردان به علت طولانی بودن دهلیز ورودی و کوتاهبودن سقف آن و مشکلات عبور و مرور و فقدان جاذبههای، غارسنگی بیاهمیت جلوه شد ولی در سال ۱۳۶۵ گروهی مجهز از غارنوردان زبده همدان بازدید مفصلی از غار انجام دادند و توانستند شکلگیری این غار را به دوران ژوراسیک مربوط دارند.(یعنی بیش از ۱۲۰ میلیون سال قبل) ساختمان در زیر کوهکتله خور قرار گرفته و از پائین دست دهانه آن رودشور که از شعبات فرعی قزلاوزن است جاری میشود غار درمنطقه مستطیلی شکلی به ابعاد ۲۰۰۰×۱۵۰۰ متر بهوجود آمدهاستدر محل یاد شده عملکرد هوازدگی مکانیکی و نیروهای درونی به کمک یکدیگر تعدادی ترک یا گسل متقاطع را در محدوده داخلی این فضا به وجود آورده و به دلیل فراهم شدن سایر شرایط، فرآیند غار زایشی شروع شدهاست.در قدیم ۷۰۰ متر اولیه غار فقط ۷۰ سانتی متر قطر داشته و آنقدر باریک و تنگ بوده که غارنوردان به صورت سینه خیز آن را طی می کردند. مطمئنا دانستن این موضوع برایتان جالب است که انسان های اولیه در ۱۰۰ متر اولیه این غار زندگی می کردند این را می شود از ۸۰ اسکلتی که در این محل پیدا شده فهمید.
این غار از سه طبقه تشکیل شده و دارای تونل های فرعی و استلاکتیت ها و استلاکمیت ها و ستون های بسیار در گذرگاه های اصلی است وقندیل های مخروطی آویزان از سقف ها در اثر داشتن ناخالصی ها، رنگ های متنوع به خود گرفته اند و آنها که ترکیبات به همراه نداشته و یا کمتر دارند به صورت بلورهای شیشه ای بسیار شفاف مشاهده می شوند.
در حال حاضر این غار به سه بخش فرهنگی، تفریحی و ورزشی تقسیم شدهاست. بخش ورزشی آن که تنها مورد استفاده غارنوردان و صخرهنوردان قرار میگیرد، حدود ۴ کیلومتر است که البته هنوز انتهای آن کشف نشدهاست. بخش تفریحی غار نیز که جهت بازدید عموم مورد استفاده قرار میگیرد حدود ۲ کیلومتر مسیر مستقیم است که گفته میشود این مسیر تنها یک سوم کل غار است.بخش فرهنگی غار نیز در بخش جنوبی آن قرار دارد.قسمت اصلی آن دالانی است طبیعی که جهت برگزاری مراسمهای مختلف مورداستفاده قرار میگیرد. البته این دالان هیچگونه راه خروجی به بیرون نداشته و راه خروجی آن به صورت مصنوعی کنده شده اما خود دالان تماماً طبیعی بودهاست.
دهانه غار در ارتفاع ۱۷۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد و اختلاف ارتفاع آن با ارتفاع چشمهای که آبهای فرورو حاصل از ریزش جوی غار را خارج میکند و به رود شور میریزد، ۵۰ متر است.در قسمت ورودی غار یک دهلیز ۴۰۰۰ متری می بینید که سقف کوتاه، داشتن دهلیزهای فرعی و نداشتن غار سنگ از ویژگی های آن است.بعد از اینکه دهلیز فرعی را رد کردید یک دالان بزرگ ۹۵۰ متری را می بینید که در آن بعد از عبور از سربالایی دو متری به تالاری بزرگ می رسید که ستون ها، چکنده ها و چکیده های زیادی دارد.در این غار تجمع های مختلف آهکی وجود دارد که شباهت زیادی به اشیای مختلف دارند.آن ها بر اساس همین شباهت نامگذاری شده اند و بخش های مختلفی را برای غار به وجود آورد اند برای همین غار از بخش های مختلفی مثل میدان شیر خوابیده، میدان بیستون، میدان چهل ستون، میدان پنج شیر، پای فیل، تالار عروس، تونل قندیلی، اتاق عقد، عروس و داماد ، میدان شمع تشکیل شده که دیدن نقش و نگارهای آن ها و تماشای اینکه تا چه حد به اشیای اطرافمان شباهت دارند مطمئنا جالب است. از جالب ترین بخش های این غار که همیشه گردشگران زیادی را در اطراف آن در حال تماشا می بینید بخش عروس و داماد است که استالاگمیت های آن شباهت زیادی به عروس و داماد دارند.
احتمالا دانستن این نکته برایتان جالب است که این غار در ابتدا غاری آبی بوده اما از آنجایی که از چند طبقه مختلف تشکیل شده آب به طبقات پایین تر نفوذ کرده و تبدیل به غاری خشک شده است. با قدم زدن در میان دالان های این غار قندیل های شفاف و آهکی را می بینید که به زیبایی هر چه تمام تر زینتبخش فضای داخلی غار هستند کمی که بیشتر قدم بزنید مطمئنا با دیدن استالاکتیت های گل کلمی چنان ذوق زده می شوید که دوست دارید مسیر را ادامه بدهید و شگفتی های بیشتری را کشف کنید.
