مسجد جامع تون ، که امروزه بیشتر مسجد جامع قدیم نامیده می شود ، از مهم‌ترین جاذبه های شهر فردوس در شمال غربی استان خراسان جنوبی است که در محوطه باستانی تون در جنوب غربی این شهر قرار دارد.مسجد جامع تون متعلق به دوره سلجوقیان بوده است و نخستین باری که از آن در کتب تاریخی یاد شده ، در احسن التقاسم مقدسی متعلق به نیمه دوم سده چهارم هجری است.
مسجدی كه امروزه به يادگار مانده، از مساجد دو ايوانی سبك خراسانی است كه ايوان شرقی و پاياب مسجد در زلزله‌ای مهيب در اوايل دوره صفويه فرو ريخته و به جز ايوان قبله و گنبد خانه‌های طرفين آن، سه ضلع ديگر در دوره صفوی با كمی عقب‌نشينی از هر ضلع، مجدداً بازسازی شده‌اند.
معماری و تزئينات آجرنمای ايوان غربی اين بنا مربوط به قرن پنجم و ششم هجری قمری و دوره سلجوقی است و در جبهه شرقی آن، در اوايل دوره قاجار شبستانی به نام شبستان آخوند ملااكبر احداث شده است، اين شبستان دارای صد ستون قطور بوده كه در زمين‌لرزه سال ۱۳۴۷ به كلی تخريب شد.
ايوان اين مسجد ۱۶ متر ارتفاع دارد و پوشش آن طاق و تويزه است كه ويژگی سبك معماری خراسانی است، آجرنمای تزئينی اين ايوان، تكرار يك شكل هندسی در قالب‌‌های ۶۰ در ۶۰ سانتی‌متر است، در فضاهای خالی اين نمای آجری، قطعات كاشی جای داشته كه امروزه به جز ۳ يا ۴ قطعه آن هم به طور غير منظم، هيچ نشانی از كاشی‌‌ها ديده نمی‌‌شود، همچنين در نمای پوشش داخلی ايوان، آثاری از نقاشی بر روی گچ ديده میشود.
مسجد جامع تون (فردوس) كه در مركز شهر واقع بوده و در حال حاضر در قسمت جنوب شرقی بافت شهر فردوس جای دارد، اين مسجد از مساجد دو ايوانی است كه زلزله‌ای در اوايل قرن ۱۰ هجری نقشه اصلی آن را ويران كرد، آنچه از بنای مسجد برجا مانده شبستان‌های تابستانی و زمستانی در اضلاع شمالی و جنوبی است، همچنين در سمت قبله(ضلع غربی) ايوان، دو گنبد خانه و شبستان‌هايی در طرفين آن‌ها قرار گرفته‌اند.
رواق‌هايی نيز دور تا دور صحن مسجد را در برمی‌گيرد، شبستان‌هايی كه به موازات يكديگر در دو ضلع شمالی و جنوبی قرار دارند با ستون‌های قطور ۲*۲ متر اجرا شده و توسط صفه‌هايی به داخل حياط راه پيدا می‌كنند.
در ضلع شرقی بنا رواق‌هايی در مجاورت صحن وجود دارند كه به استناد كتيبه‌ای كه هم‌اكنون در مسجد نصب است، در دوره قاجار شبستان زمستانی با داشتن صد ستون به آن الحاق میشود، ضلع ايوان قبله اصيل‌ترين ضلع به لحاظ سابقه تاريخی است كه با مقايسه آجرنما و نوع اجرای طاق و تويزه ايوان آن با ايوان و نقشه مسجد جامع زوزن به دوره خوارزمشاهيان نسبت داده میشود.
اين مسجد با شماره ۱۲۲۲ در فهرست آثار ملی كشور ثبت شده است.
