مسجد جامع زنجان یکی از مساجد دوره قاجاریه محسوب می شود که در شمار بزرگترین و زیباترین مساجد زنجان قرار دارد.مسجد جامع زنجان بنایی است که در تار و پود آن نقش و نگار هنر اصیل ایرانی به چشم میخورد و معماری سنتی آن با لطافت و ظرافت خاصی، حالوهوایی عرفانی را منتشر میکند.
عبدالله میرزا دارا، پسر فتحعلی شاه قاجار، از مریدان آیت الله سید محمد مجتهد سردانی بود و به همین دلیل به این فکر افتاد تا بنایی برای انجام امور مذهبی و جایی برای رجوع مردم به این مجتهد دینی احداث کند. در قرن سیزدهم مسجد جامع زنجان بنا شد تا محلی برای انجام فرایض مذهبی، تدریس علوم دینی و پاسخگویی آیت الله سردانی به سوالات مردم شود.مثل بسیاری از بناهای تاریخی، مسجد جامع زنجان نیز به نامهای مختلفی در گذشته معروف بوده است؛ از جملهی این نامها میتوان به مسجد دارا، مسجد سید، مسجد سلطانی و مسجد جمعه اشاره کرد.این مسجد موقعیت بسیار خوبی از نظر دسترسی به جاهای مهم شهر دارد و در بافت قدیمی و پر رفتوآمد شهر جا خوش کرده است.بازار قیصریه، خیابان امام خمینی و سبزه میدان، از مکانهای مهم شهر است که مسجد جامع، دسترسی نزدیک به آنها دارند.
این مجموعه تاریخی از جاذبه های تاریخی زنجان،که در شمار بزرگ ترین و زیباترین مساجد و مدارس دینی زنجان است، یکی از بناهای ارزشمند ساخته شده بر اساس طرح مساجد چهار ایوانی می باشد.ایوان های چهارگانه ای که در چهار ضلع مسجد به شکل قرینه قرار گرفته اند، بیش تر از هر چیزی در صحن مسجد، خودنمایی می کند. صحن این مسجد مانند سایر مساجد چهار ایوانی، به شکل مربع مستطیل است و ۴۸ متر طول و ۳۶ متر عرض دارد.
در گذشته وسط صحن مسجد یک واحد حوضی بوده که گرداگرد آن را به استثنای جلوی حجرات و شبستان ها، باغچه های پرگل و گیاه پوشانده بود که بعدها به دلایل نامعقولی از بین رفته است.
در ایوان های خاوری و باختری ۱۶ حجره به طور قرینه و در جبهه شمالی نیز ۶ واحد حجره جهت طلاب علوم دینی قرار ساخته شده است. در سطوح ایوان های شمالی و جنوبی تزییناتی مانند خط بنایی، کاشی معقلی و نگاره های گیاهی با تکنیک کاشی هفت رنگ، به سبک هنری دوره قاجار و بیش تر با استفاده از رنگ های سیاه و زرد به چشم می خورد.
شبستان گنبد دار فضایی به عرض ۷٫۹۰ متر و طول۸٫۵۰ متر است که بدون واسطه در پشت ایوان جنوبی قرار گرفته و از جهت باختری و خاوری با شبستان های طرفین و از طرف شمالی با ایوان جنوبی در ارتباط است.بر فراز این شبستان، گنبد عظیمی بر جرزهای سنگین به ضخامت ۲۰٫۳۰ متر استوار گردیده است، گنبد این مسجد که از نوع دو جداره بوده و با کاشی های فیروزه ای پوشانده شده، از گنبدهایی است که بدون گوشواره و ترنبه بر روی جرزهای چهارگانه ضخیم نشسته است؛سوره مبارکه الدهر با خط ثلث بر روی این گنبد نقش بسته و بر زیبایی آن افزوده است. در نوک بنای گنبد، علامتی از برنز به شکل گوی وجود دارد.
