مسجد جامع میبد که معماران و باستانشناسان، آن را مجموعهای از چندین بنای تاریخی معرفی کردهاند، در استان یزد، شهرستان میبد، بلوار امام و در میدان مرکزی شارستان قدیم این شهرستان احداث شده است.بافت تاریخی میبد بسیار زیبا و دلنشین است.در این بخش از میبد، خانهها و مسجد جامع در بافت با تناسبات بسیار خوبی قرار دارد که هر بینندهای را گویی در آغوش خود گرفته است. این فضا نه به انسان احساس خفگی و نه سر در گمی میدهد.
تاریخچهی مسجد جامع میبد یزد
طبق اظهارات باستانشناسان، مورخان و کارشناسان معماری، به نظر میرسد که مسجد جامع شهرستان میبد، مجموعه عماراتی است متشکل از تعدادی مسجد که با معماری صورت گرفته در هر بخش از آن، میتوان با فضاهایی متنوع روبرو شد.با توجه به مستندات تاریخی، میتوان این بنای کهن از جاذبه های میبد را که با شمارهی ۱۳۴۷ به ثبت ملی رسیده است،به عنوان یکی از قدیمیترین مساجد تمدن اسلامی در نظر گرفت که سازندگان این اثر تاریخی، پیکر و پایههای نخستین آن را در قرن دوم هجری بنا نهادند.به مرور زمان، معماران و طراحان دوران گذشته، اقدام به ترمیم یا اضافه کردن بخشهای مختلف آن کرده تا مسجدی با معماری، ساختار و ترکیب کنونی برای آیندگان به یادگار بماند. از مهمترین ویژگیهای این عمارت ایران کهن، میتوان به دوران اوج استفاده از آن اشاره کرد که طبق کاوشهای انجام شده توسط باستانشناسان، به قرون هفتم تا نهم هجری قمری باز میگردد.در این زمان، گرمخانهی مسجد توسط معماری هنرمندان حکومت آل بویه و ایوان و گنبد اصلی آن به وسیلهی استادکاران فرمانروایی آل مظفر (مورخان معتقدند که آغاز حکومت آل مظفر در شهرستان میبد صورت گرفته است)، احداث شده است.
از اقداماتی که در ساخت و ساز این عمارت ارزشمند صورت گرفته است، میتوان به تغییر طرح فضایی و نقشهی اولیهی مسجد جامع اشاره کرد که پس از ایجاد و گسترش تمدن ایرانی طی قرون مختلف شکل گرفته است. پرواضح است که با سیر تحولات اجتماعی و فرهنگی، بسیاری از علوم نیز دچار تغییر و تحولی اساسی شده که معماری ایرانی را نیز شامل میشود.استادکاران و هنرمندان ایران زمین، با در نظر گرفتن شرایط مناسب برای رشد و نمو اصول معماری، با ساخت و ساز و انجام تغییراتی در شکل اولیهی برخی از آثار برجایمانده از دوران پیشین خود، گامی مهم در این زمینه برداشتهاند. مسجد جامع میبد یزد نیز از این قاعده مستثنی نبوده و بارها مورد مرمت یا تغییر بخشی از بنا قرار گرفته است به گونهای که نقشهی اولیهی مسجد از صورت شبستان به مسجدی گنبدی شکل همراه با ایوان، تغییر یافت و پس از آن به سمت غرب وسعت داده شد. این اقدام باعث شد تا صحن این بنای ارزشمند از فضای بیشتری نسبت به قبل برخوردار شود.همچنین سازندگان و طراحان این مجموعه، منارههای رفیع و قطور را در قسمت پایانی شمال مسجد به آن اضافه کردند. این در حالی است که بسیاری از مورخان، دوران پس از قرن هفتم هجری را، زمان اوج تغییرات ایجاد شده توسط هنرمندان ایران کهن، معرفی میکنند. از دید آنها، بیشترین و در عین حال اساسیترین ساخت و ساز که منجر به گسترش و وسعت کنونی مسجد شده است، در دوران پس از قرن هفتم هجری است.
معماری مسجد جامع میبد در یزد
مسجد جامع میبد در یزد از چندین مسجد تشکیل شده که همین موضوع سبب شده گردشگران بیشتری برای بازدید از این بنای تاریخی به این شهرستان بیایند.این عمارت از جمله مسجدهای ایوان دار استان یزد بوده که نقشه و طرح اجرا شده ی اینگونه بناها در این استان بسیار رایج و مرسوم است و در بسیاری از مساجد دیگر استان یزد مشاهده میشود. مساحت این مسجد عظیم و باشکوه تاریخی حدود ۳ هزار متر مربع است و بخشهایی همچون گنبدخانه، چند شبستان از جمله شبستان زمستانه (گرمخانه) و شبستان تابستانه، ایوان، چندین ورودی، هشتی، مسجد حسنعلی، مسجد امام حسن (ع) و بخش های دیگری تشکیل شده است.در سطح میانی که در واقع حیاط بنا به شمار میآید، میتوان در بدنه های آن طرح طاق نما را که به دفعات تکرار شده است، مشاهده کرد.
ایوان ها و شبستان ها
این مسجد به دلیل شبستان هایی که گرم خانه معروف بودند و از آن ها در فصل سرما استفاده می شد و همچنین ایوان های عظیمی که در که فصل های گرم نیز کاربرد داشته بهره می بردند.این دو قسمت از مهمترین و اصلی ترین قسمت های بنای تاریخی مسجد جامع میبد در یزد نیز بوده است.
کتیبه های مسجد
یکی دیگر از قسمت های این مسجد که اهمیت بسیاری دارد در بخش در ورودی اصلی است که سردر نسبتا بلندی دارد و و همچنین و بر روی درب ورودی آن کتیبه ای از جنس چوب نیز ساخته شده است و تاریخی که بر روی آن حک شده است ۹۱۳ هجری قمری است.کتیبه ی دیگری در پیکره ی درونی محراب این مجموعه وجود دارد که نام دوازده امام و همچنین تاریخ ۸۶۷ هجری قمری بر روی آن نیز حک شده است.
دیگر مسجدهای درون مسجد جامع میبد
هر چه زمان بیشتری گذشت این مجموعه وسعت بیشتری یافت و جمعیت بیشتری را توانست در خود جای دهد، مسجد حاجی حسنعلی که از لحاظ وسعت، بسیار کوچکتر از مسجد اصلی ساخته شده است، در بخش شمال شرقی مجموعه مشاهده میشود. این مسجد از شبستانی که به سمت شمال تعبیه شده و به مکانی که امروزه به صورت مخروبه و در قسمت پشت مجموعه قرار دارد، متصل می شود. صحن این مسجد دارای یک طاق نمای است و مسجد دیگری که از آن به مسجد امام حسن (ع) یاد میکنند، در بخش شمال غربی مجموعه قرار گرفته که از گنبدخانه و تعدادی شبستان برخوردار است.طراح این عمارت، در قسمت غرب و شرق دو ردیف شبستان و در بخش شمال، یک ردیف شبستان را تعبیه کرده است. ورودی این مسجد که به مسجد حسنی نیز شهرت دارد، در قسمت شمال شبستان احداث شده است.
