موزه جواهرات گنجینه ای ارزشمند از تاریخ ایران

موزه جواهرات ملی ایران از جاهای دیدنی تهران،در خزانه بانک مرکزی ایران قرار دارد و به صورت موزه نیز استفاده می‌شود. این خزانه-موزه در ساختمان بانک مرکزی ایران در خیابان فردوسی تهران قرار دارد. بسیاری از جواهرات سلطنتی ایران از دوره صفوی، دورهٔ افشار، قاجار وپهلوی در این موزه به نمایش گذارده شده‌است.

تاریخچه موزه جواهرات ملی

تاریخ ایران تاریخ کوتاهی نیست به همین دلیل برای حفظ تاریخچه این موزه را نیز به سادگی نمی‌توان توصیف کرد. در اصل تا دوره صفوی کسی به دنبال جمع کردن جواهرات مختلف نبود.در آن دوران پادشاهان تنها جواهرات را خرج می‌کردند و از دست می‌دادند. اما از دوران صفوی به بعد، پادشاهان به فکر جمع کردن جواهرات افتادند.در این دوران جواهرات زیادی از دولت‌های هندوستان، عثمانی، بریتانیا و فرانسه به قیمتی مناسب خریداری و وارد ایران شدند. خب پس می‌توانیم تصور کنیم که خزانه ایران مملوء از جواهرات ارزشمندی شده بود که هر یک از آنها ارزش بسیار زیادی داشتند.

متاسفانه در همان دوران ایران مورد تاخت و تاز محمود افغان قرار گرفت. محمود افعان از وجود این جواهرات آگاه بود و بسیاری از آنها را به تاراج برد. پس دوباره این جواهرات پراکنده شدند و بخش زیادی از آنها نیز به افعانستان کنونی برده شد.

چند سالی از این داستان گذشت تا پادشاهی به دستان قدرتمند نادر شاه افشار افتاد. نادر شاه در همان ابتدای روی کار آمدن از خروج جواهرات جلوگیری کرد و با تلاش‌های بسیار، جواهراتی را که از ایران خارج شده بودند را نیز دوباره به خاک ایران باز‌گرداند.

پس از جواهرات افعانستان، نوبت به جواهراتی می‌رسید که به خاک هندوستان رفته بودند. در ابتدا نادر شاه تلاش کرد تا با صلح و مکاتبات مختلف، پادشاه هندوستان را راضی کند تا جواهرات ایران را برگرداند اما این کار مفید واقع نشد.به همین دلیل نادر شاه لشگری عظیم گرداوری کرد و برای جنگ با هندوستان آماده شد. این خبر که به گوش پادشاه هندوستان رسید، غنائم و هدایی زیادی را برای نارشاه ارسال کرد تا از این حمله منصرف شود.در این میان، سلاح و جواهرات زیادی وجود داشتند که به عنوان هدایای مختلف از طرف پادشاه هندوستان ارسال شدند. نادرشاه پادشاهی جوانمرد بود. به همین دلیل قسمتی از این غنائم را به رسم جوانمردی بین سربازان پخش کرد. سپس قسمتی دیگر را به دول همسایه فرستاد تا امنیت و آرامش منطقه را حفظ کند و به دلیل اعتقاد قلبی، مقدار زیادی از آن را به آستان قدس رضوی و حرم امام رضا (ع) اهدا نمود.

این روند مقتدرانه تا سال ۱۱۶۰ ادامه داشت. در این سال یکی از سرداران نادرشاه به نام احمد بیک افغان ابدالی، نادر را به قتل رساند و خزانه او را به غارت برد. در اینجا بود که جواهرات زیادی از ایران به سرقت رفتند که در این میان باید به جواه کوه نور اشاره کرد. کوه نور یکی از با ارزش‌ترین جواهرات ایران بود که در حال حاضر در برج لند و روی تاج ملکه انگلستان قرار دارد. این الماس به شکل مرموزی به ملکه انگلستان اهدا شده است!

زمانی که نوبت حکم‌رانی قاجارها فرا رسید، آرامشی نسبت در کشور حاکم شد. به همین دلیل پادشاهان مجددا توانستند تا جواهرات مختلف را کنار هم گردآوری کنند. طرز فکر این پادشاهان کمی متفاوت بود. آنها دستور می‌دادند تا این جواهرات را بر روی وسایل مختلف قرار دهند. مثالی از این وسایل را می‌توان کره جواهر نشان، تاج کیانی و تخت نادر دانست. در گذشته این آثار مهمان کاخ گلستان بودند اما بعد از پادشاهی رضا پهلوی، این جواهرات به دستور وی به کاخ مرمر منتقل شدند.

پس از آن در سال ۱۳۱۶ نهایتا ساختمان بانک ملی ایران تکمیل شد. از آن زمان به بعد تمامی این جواهرات به این ساختمان منتقل شدند و حکم پشتوانه اسکناس ایران را پیدا کردند. این روند تا سال ۱۳۳۹ ادامه داشت. در این سال بانک مرکزی در ایران افتتاح شد و به همین دلیل جواهرات را که پشتوانه پول ایرانی بودند را در اختیار بانک مرکزی قرار دادند.

پس در اصل جواهراتی که داخل این موزه وجود دارند، متعلق به دوران صفوی، افشار، قاجار و پهلوی هستند. در این میان جواهراتی بسیار گران قیمتی همانند الماس دریای نور، تخت نادری، تاج کیانی، جقه نادری، تخت طاووس، کره جواهر نشان، تاج فرح و … وجود دارند که در ادامه با آنها آشنا خواهیم شد.

الماس دریای نور

یکی از مشهورترین گوهرها و الماس های جهان که دارای القابی همچون بزرگ ترین، درخشان ترین و چشمگیرترین جواهر  و برلیان نه تنها ایران بلکه در جهان است، الماس دریای نور است که گفته می شود هزار سال پیش استخراج شده است. الماس دریای نور که در موزه جواهرات ملی نگهداری می شود در واقع جواهری صورتی رنگ با وزنی معادل ۱۸۲ قیراط است. این الماس از قدیمی ترین جواهرات جهان است و زوج مشهوری به نام کوه نور دارد که هر دو از متعلقات نادرشاه بودند اما کوه نور حالا بر روی تاج پادشاهی ملکه الیزابت در انگلستان قرار دارد.

کره ی جواهر نشان

کره ی جواهر نشان یکی دیگر از اشیای معروف و بی قیمت نگهداری شده در موزه جواهرات ملی ایران است که به دستور ناصرالدین شاه قاجار و در سال ۱۲۹۱ ساخته شد. گفته می شود که در این کره حدود ۳۴ کیلوگرم طلای خالص و ۳۶۵۶ گرم هم جواهرات دیگر به کار رفته است. نکته ی جالبی که درباره ی این کره وجود دارد این است که به دستور شاه، جواهراتی که برای ساخت این کره به کار رفته اند از جواهرات بی استفاده در خزانه بوده اند. در ساخت این کره از زمردها و یاقوت ها برای نشان دادن دریا و خشکی استفاده شده است و حتی خط استوا و بقیه ی تقسیمات جغرافیایی هم نشان داده  شده اند که البته همه ی آن ها با الماس نمایش داده شده اند.

تخت طاووس

تخت طاووس در سال ۱۲۱۶ به دستور فتحعلی شاه قاجار ساخته شد. تخت طاووس که در موزه جواهرات ملی ایران است در واقع، تختی مجلل ساخته شده از طلاها و جواهرات قیمتی است. البته این تخت به تخت خورشید هم معروف است و دلیل آن هم تصویر خورشیدی است که در بالای این تخت قرار دارد. این تخت تا سال ۱۳۶۰ در کاخ گلستان بود اما از آن سال به بعد به خزانه ی جواهرات بانک ملی منتقل شد.

تخت نادری

این تخت به دوران قاجار تعلق دارد. در حقیقت این تخت نیز به دستور فتحعلی خان قاجار ساخته شده. او در یکی از سفر‌های ییلاقی خود دستور داد تا تختی تجملی و با جلال و جبروت بسازند که هم زیبا باشد و هم بتوانند در سفر‌های مختلف آن را با خود ببرد.

در نتیجه وزن آن را باید سبک و قابل حمل طراحی می‌کردند. این تخت تنها مخصوص سفر‌های ییلاقی پادشاه بود و در غیر از این دوران، آن را در خزانه سلطنتی خودش نگه می‌داشت.
به همین دلیل این تخت را در دوازه قسمت جداگانه ساختند تا قابل حمل و سبک باشد. از نظر ظاهری و جواهرکاری، چیزی از تخت طاووس کم ندارد. جالب است بدانید که در حدود ۲۶۷۳۳ تکه جواهر مختلف در ساخت آن به کار رفته است.

اکثر این جواهرات برای ساخت دو پله مرصع و میناکاری شده به کار رفته‌اند. در این دو پله جواهرات ریز به کار رفته به همین خاطر است که حدود بیست و دو هزار تکه جواهر از ۲۶ هزار تکه جواهر کل در این دو پله زیبا قرار دارند. پشتی این تخت را با جواهراتی درشت و اشکالی ترنج مانند تزئین کرده‌اند.

تاج فرح دیبا

به غیر جواهرات متعلق به دوران صفوی و قاجار، جواهرات زیادی از دوران پهلوی نیز برای ایران به ارث رسیده. یکی از این جواهرات تاج معروف‌ترین ملکه ایران، یعنی تاج فرح دیبا است. این تاج مخصوص به شهبانو ساخته شده بود و تنها فرح از این تاج استفاده می‌کرد.

تاج پهلوی

این تاج که به شکل تاج شاهان ساسانی ساخته شده، مورد استفاده رضاخان و محمدرضا پهلوی بوده است. اين تاج از طلا و نقره ساخته شده و آراسته به الماس های برليان بسيار اعلاء، تخمه های درشت زمرد، ياقوت کبود ومرواريد است. کلاه تاج ابره مخمل قرمز است و در قبه آن که تخمه زمرد خياره در چنگ نشانده، قرار دارد.
تاجی که قبلاً در تاجگذاری های دوران قاجار، به کار می رفت، تاج کيانی بود، ولی رضاخان پهلوی مايل نبود در تاجگذاری خود از آن استفاده کند. از اين روی، در سال 1304 خورشيدی، گروهی از جواهرسازان ايرانی، زيرنظر سراج الدين جواهری، جواهرساز معروف قفقازی و جواهرساز امير بخارا که از روسيه به ايران مهاجرت کرده بود از گوهرهای منتخب، تاج مزبور را ساختند و رضاخان و محمدرضا پهلوی، برای تاجگذاری های خود از آن استفاده کرده اند.

تاج کيانی

تاج فتحعلی شاه، معروف به تاج کيانی، که آراسته به الماس، زمرد، ياقوت و مرواريد است. اين تاج در زمان فتحعلی شاه ساخته شد و مورد استفاده سلاطين قاجاريه قرار گرفت.اين تاج اولين تاجی است که پس از دوران شاهنشاهی ساسانی به اين صورت ساخته شده است.( ساخت ايران، 1212 ﻫ. ق. )

گردنبند شهبانو فرح

جواهرات، لباس و به صورت کلی وسایل شخصی شهبانو همیشه خاص و منحصر به فرد بوده‌اند. شهبانو در مراسم تاج‌گذاری خودش از یک گردنبند زمردنشان بسیار با وقار استفاده کرد به گردنبند تاج‌گذاری شهرت پیدا کرد. این گردنبند این همانند تاج فرح کاملا دست ساز بوده. جالب است بدانید که همان شرکت‌ فرانسوی ون کلیف اند آرپلز این گردنبند را طراحی کرده‌اند. این شرکت همان شرکتی بوده که تاج فرح دیبا را طراحی کرده.

جقه نادری

همانطور که عرض کردیم، از دوران ساسانی تا دوران قاجار و سلطنت فتحعلی شاه قاجار، رسم بوده که پادشاهان به جای تاج از کلاهی ساده استفاده می‌کردند که روی آن یک جقه قرار داشت و اطراف آن با جواهرات مختلف تزئین شده بود. شاید تصور کنید که دلیل نام‌گذرای این جقه بدین خاطر باشد که به نادر شاه افشار تعلق داشته.

نیم تاج نورالعین

جالب است بدانید که نیم تاج نورالعین، بزرگ‌ترین و درشت‌ترین برلیان پشت گلی دنیا را دارد. در حقیقت این مساله در جهان سند‌گذاری شده و کاملا مستند است. این نیم تاج نیز متعلق به دوران پهلوی و فرح دیبا بوده.

ویترین زمرد

داخل موزه جواهرات ملی ایران یک ویترین با نام ویترین زمرد قرار دارد. درون این ویترین جواهراتی قرار دارند که نادرشاه از جنگ‌های مختلف خود برای ایران به غنیمت گرفته است. این جواهرات اسم و رسم خاصی ندارند اما ارزش آنها بسیار زیاد است.

شمشیر شاهی

دسته شمشیر و غلاف آن به دوران پهلوی تعلق دارند. این شمشیر که به شمشیر شاهی شهرت دارد، با ۳۰۰۰ سنگ گران‌بها تزئین شده. در میان این سنگ‌ها می‌توان به یاقوت و الماس اشاره کرد که باعث بالا رفتن ارزش بسیار زیاد این شمشیر شده‌اند.

پیشنهاد: آی پاد، تلفن همراه، دوربین، مموری استیک و … را از خود دور کرده یا به دست های امن نگهبانی بسپارید.حتی همراه داشتن کاغذ و نت برداری ممنوع است!

در محل خزانه جواهرات ملی نخست کیف و وسایل همراه را تحویل می گیرند و سپس محل بلیت فروشی تعبیه شده بنابراین احتمال زیادی دارد که جلوی مامور محترم بلیت فروش دریابید کیف و همه چیز را تحویل داده اید و پول کافی همراه ندارید. لطفا با پول کافی پله های خزانه را به سمت پایین طی کنید.

دسترسی به موزه جواهرات ملی

برای رفتن به این موزه‌ی زیبا باید خودتان را به میدان امام خمینی برسانید. سپس از آنها وارد خیابان فردوسی شوید و نرسید به چهار راه استانبول به دنبال ساختمانی بزرگ با دو شیر سنگی طلائیی رنگ در جلوی درب ورودی بگردید. این ساختمان همان ساختمان اصلی بانک ملی است که درون خود موزه جواهرات ملی را جای داده.

تلفن: ۶۴۴۶۳۷۸۵،۶۴۴۶۳۷۹۲،۶۴۴۶۳۷۹۹،۶۴۴۶۳۰۳۰
تلفن گویا: ۶۴۴۶۴۷۰۰
دورنگار: ۶۴۴۶۳۷۶۳