کاخ نیاوران در منطقه شمیرانات و شمال شهر تهران، یکی از کاخ‌های دیدنی است که روزگاری محل برو و بیا و زندگی صدها آدم با داستان‌های متفاوت بوده‌است.از شاهان و شاهزادگان گرفته تا سفیران و خدم و حشم و خدمتگزاران.این کاخ از جاهای دیدنی تهران، یکی از قدیمی‌ترین و بزرگترین بناهای تاریخی شهر تهران است که به سبب وسعت و قدمت تاریخی اهمیت فراوانی دارد و در گوشه شمال شرقی باغ نیاوران قرار گرفته است.
باغ نیاوران، باغ ییلاقی فتحعلی شاه قاجار بوده‌است که به جای نیزاری در کنار روستای “گرده به” در منطقه نیاوران مروزی ساخته‌شد. به سبب همین هم‌مکانی، این باغ را “نی‌آوران” نامیدند که بعدها به نام “نیاوران” معروف شد.در این باغ، محمدشاه قاجار کاخ کوچکی را بنا کرد. پس از او در دوره ناصرالدین‌شاه، به فرمان او کاخ “صاحبقرانیه” بنا شد. در آن زمان هر ۳۰ سال یک قرن نامیده می‌شد. به سبب اینکه کاخ صاحبقرانیه در سی‌و یکمین سال سلطنت ناصرالدین شاه تاسیس شد، شاه قاجار خود را “صاحب قرن” نامید و کاخ او نیز به صاحبقرانیه شهرت یافت.آخرین بنایی که در دوره قاجار در این باغ ساخته شد، “کوشک احمدشاهی” بود. این بنای زیبا که بعدها محمدرضا شاه از آن به عنوان دفتر کار استفاد کرد، به فرمان رضاشاه بازسازی شد.
بناهای مجموعه نیاوران
کاخ نیاوران
کاخ نیاوران، واقع در گوشه شمال شرقی باغ نیاوران قرار دارد. این کاخ در مجموعه باغ نیاوران درمیدان نیاوران تهران ساخته شده است.
در زمان حکومت پهلوی دوم، برخی از بناهای کوچک این باغ تخریب شد و کاخ نیاوران با سبکی مدرن جهت سکونت خانواده سلطنتی ساخته شد.
طبقه همکف این بنا شامل سرسرای بزرگی است که کلیه اتاق ها در اطراف آن شکل گرفته اند. از آن اتاق ها می توان به سینمای اختصاصی، اتاق غذاخوری، سالن پذیرایی، اتاق انتظار و راهروهای فرعی و همچنین تالار آبی اشاره کرد. در نیم طبقه این بنا اتاق کار، اتاق کنفرانس و دفتر منشی فرح دیبا و اتاق خواب لیلا و اتاق ندیمه او قرار دارد. در طبقه سوم اتاق خواب و استراحتگاه نیمروزی محمدرضا پهلوی، اتاق آرایش و لباس فرح دیبا وهمچنین اتاق های فرزندان شاه و ندیمه هایشان قرار دارد. مجموعهای نفیس از تابلوهای نقاشی هنرمندان ایرانی و خارجی، ظروف چینی کارخانه های سور فرانسه و رزنتال آلمان و اشیاء تزیینی و همچنین مجموعه فرشهای نفیس ایرانی زینت بخش این فضاها بوده اند.
ارتفاع تالار، تزئینات گچبری سقف و دیوارها و لوسترهای کریستال بسیار ارزشمند تالار چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند و آثار در معرض نمایش، زیبایی این فضا را دو چندان نموده است.
از آثار شاخص این فضا می توان به دو عدد گوبلن بافت کشور فرانسه مربوط به قرون ۱۷ و ۱۸ میلادی اشاره کرد که دیوارهای ضلع جنوبی تالار را مزین نموده است.
پارچه های نفیس اهدایی کشورهای مختلف آسیایی و اروپایی و یا تولید شده کارگاه های پارچه بافی ایران از قبیل زربافت، ساتن و ابریشم و همچنین سوزن دوزی های مناطق مختلف و حاصل دسترنج هنرمندانی چون مهتاب نوروزی، از صنایع دستی آن دوره می باشد که در معرض نمایش قرار گرفته است.
در جریان انقلاب این کاخ توسط نیروهای انقلابی تسخیر شد و در سال ۱۳۶۰ به وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی تحویل داده شد. در سال ۱۳۶۵ کاخ موزه نیاوران برای اولین بار گشایش یافت. در سال ۱۳۶۸ مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی در محل مدرسه اختصاصی راه اندازی شد و یکسال بعد فضاهای جانبی آن به خوابگاه پسران اختصاص یافت. در سالهای بعد موزه جهان نما، کاخ صاحبقرانیه و کوشک احمدشاهی نیز در معرض بازدید عموم قرار گرفت.
کاخ صاحبقرانیه
ناصرالدین شاه در سال ۱۲۶۷هـ.ق حاج علیخان حاجب الدوله را مامورِ ساختِ عمارت صاحبقرانیه در باغ نیاوران کرد. از آنجا که پس از نخستین قرن پادشاهی ناصرالدین شاه (در آن زمان هر سی سال یک قرن محسوب می شد)، این محل تجدید عمارت کلی یافته بود، به دستور شاه «صاحبقرانیه» نامیده شد. بدین ترتیب عمارت خوابگاه، اندرون و حرمسرا ساخته شد. حرمسرا شامل چهل تا پنجاه ساختمان بود که غیر از عمارت بزرگ، هر یک دارای چهار اتاق و یک ایوان و به اصطلاح هر دستگاه ویژة یک یا دو تن از زنهای شاه بود. در زمان مظفرالدین شاه و احمدشاه حرمسرای کاخ محدودتر شد. با سقوط قاجاریان و بر سرکار آمدن رضاخان، صاحبقرانیه مدتی به دست فراموشی سپرده شد.
حوضخانه کاخ صاحبقرانیه
طبقه زیرین کاح صاحبقرانیه حوضخانه نام دارد. در اتاق های این کاخ انواع بافته های قاجاری، آثار لاکی شامل جعبه ها، جلدها، قلمدان ها و آثار خوشنویسی، نگارگری و سوخت از هنرمندان نامی ایران به نمایش گذاشته شده است.
کرسی خانه با گچبری ها و کتیبه نگاری های چهار طرف دیوار و تابلوی یوسف و زلیخا، یکی از دیدنی ترین بخشهای صاحبقرانیه است.
کوشک احمدشاهی
اینجا، قدیمی‌ترین بنایی‌ست که در نیاوران ساخته شده. کاخی که اوایل دوره قاجار میزبان احمدشاه بود. در دوره محمدرضا پهلوی هم از این کاخ برای برگزاری مهمانی استفاده می‌کردند. قطعه سنگی از کره ماه که از طرف ریچارد نیکسون، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا به رضا پهلوی هدیه داده شده بود در ویترینی در این سالن نگهداری می‌شود.
موزه جهان‌نما
این موزه هم در جنوب غربی مجموعه و نزدیک میدان نیاوران ساخته شده است. دلیل ساخته شدن موزه این بوده که جایی برای نگهداری هدایایی تقدیمی به فرح باشد، اما علاوه بر آن، آثار هنری پیش از تاریخ و همچنین آثار هنری معاصر هم در آن نگهداری می‌شوند.
مشهورترین آنها شامل مفرغ‌های لرستان، پیکره مرد ایستاده، آثار اندی وارهول، پیکاسو، سالوادور دالی، سهراب سپهری و آیدین آغداشلو است.
موزه خودرو
یکی از جذاب‌ترین قسمت‌های موزه، موزه خودروهای پهلوی است، البته اگر به ماشین علاقه داشته باشیم. دو دستگاه رولزرویس سلطنتی فانتوم ۵ و ۶ در میان سالن موزه قرار دارند و ماشین مسابقه‌ای و هشت موتورسیکلت هم تکمیل‌کننده آن هستند.
باغ موزه کتیبه ها
مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران با همکاری پژوهشکده زبان و گویش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نمایشگاهی از میراث مکتوب پیشینیانمان را برگزار کرده است.
در این نمایشگاه دائمی تعداد ۴۳ مولاژ از کتیبه های صخره ای شامل دوره تاریخی مادها به خط و زبان اوراتی، آشوری و آرامی متعلق به مناطق اهر و سراب، دوره تاریخی پارتی و ساسانی به خط و زبان های فارسی باستان، آکدی، عیلامی و آرامی تا اواخر دوره ساسانی و به خط شکسته پهلوی به چشم می خورد. از جمله این کتیبه ها می توان به کتیبه های شاپور و اردشیر در نقش رستم، کتیبه شاپور یکم در نقش رجب، کتیبه کرتیر در نقش رجب و … اشاره کرد.
این نمایشگاه واقع در محوطه شرقی کاخ نیاوران در اردیبهشت ماه ۱۳۸۷ افتتاح شد و در معرض بازدید علاقه مندان قرار گرفته است.
ساعت بازدید
ساعت کار کاخ نیاوران در نیمه اول سال همه روزه (شنبه تا جمعه، به جز ایام سوگواری که در تقویم تعطیل رسمی هستند) از ۸ صبح تا ۱۹ و در نیمه دوم سال همه روزه (شنبه تا جمعه، به جز ایام سوگواری که در تقویم تعطیل رسمی هستند) از ۸ صبح تا ۱۷ است. در نیمه اول سال گیشه فقط تا ساعت ۱۸ و در نیمه دوم تا ساعت ۱۶ بلیط می‌فروشد.
مسیردسترسی
بهترین راه برای رسیدن به کاخ موزه نیاوران، در شلوغی و ترافیک خیابان‌های تهران، استفاده از مترو است. می‌توانید در خط یک مترو به سمت تجریش، سوار قطار شوید و در ایستگاه آخر (تجریش) پیاده شوید. پس از خروج از مترو و لذت بردن از بازار تجریش و زیارت امامزاده صالح، با تاکسی‌های نیاوران به کاخ نیاوران برسید.
راه آسان و بدون ترافیک دیگر، برای رسیدن به کاخ نیاوران، استفاده از بی‌آرتی‌های خط راه‌آهن_تجریش است که پس از پیاده شدن از آن، می‌توانید بعد از ۵ دقیقه پیاده‌روی خودتان را به میدان قدس برسانید و از آنجا با تاکسی‌های نیاوران به مقصد برسید.
