کاروانسرای خانات از جمله دنج‌ترین و دلرباترین بناهای قدیمی تهران است که در بخش قدیمی پایتخت قرار دارد و همچون ماشین زمان شما را به گذشته برده و شگفت‌زده خواهد کرد. اگر روزی وقت کافی داشتید، حتما به بطن تهران قدیم سفر کنید و با کوچه‌ها، بناها و دیدنی‌های آن آشنا شوید و به کشف این ناحیه‌ی پر از رمز و راز پایتخت بپردازید.کاروانسرای خانات از یادگارهای تهران کهن است که از بخش مدرن شهر جدا مانده و همچون یک نگین قدیمی و با ارزش در دریایی از مدرنیته دلربایی می‌کند.
این کاروانسرا از جاهای دیدنی تهران،که در گذشته حکم هتل پنج ستاره را داشته است، در عهد صفوی ساخته و منجر به رونق بیشتر تهران شد.کاروانسرای خانات دوره‌ها و وقایع زیادی را به خود دیده و با واقع شدن در میدان شوش در محله‌ای پرتردد قرار گرفته است.این بنا در نزدیکی جاده برون شهری تهران یعنی مسیر حضرت عبدالعظیم ساخته شده بود که در آن زمان خارج از بافت شهری تهران بود. اما بعدها به دلیل گسترش شهر از حاشیه خارج گشت و شلوغی شهر تا کنار این بنا رخنه کرد. کاروانسرای خانات بعد از مدت‌ها در اختیار حکومت قاجار قرار گرفت وتغییراتی جزئی را به خود دید.
معماری کاروانسرای خانات تهران
کاروانسرای خانات ۱۰ هزار متر مربع وسعت دارد و به عنوان بزرگتری بنای موجود در بافت تاریخی تهران شناخته می شود. پلان این بنا مستطیل شکل است، مستطیلی که دور تا دورش حجره های ایجاد شده اند. در هر ضلع این چهار ضلعی ۱۳ حجره و در کل ۵۴ حجره در این کاروانسرا وجود دارد. خانات بنایی دو ایوانی است.یک ایوان در سمت شرق و ایوان دیگر در سمت غرب بنا قرار گرفته است. ورودی اصلی بنا ایوان سمت شرق است که از بازار امین السلطان هم می توان به آن دسترسی یافت. در ضلع شمال شرقی بنا، باربند و اصطبلی برای چهار پایان در نظر گرفته اند.دسترسی به این مکان از طریق یک دالان امکان پذیر است.
عمده مصالحی که در ساخت کاروانسرای خانات به کار رفته اند، آجر و سنگ و ملات گچ، آهک و گل هستند. عمده تزئینات موجود در بنا نیز تزئینات زیبای آجرکاری و گره سازی هستند. اولین چیزی که در این مکان نظرتان را جلب خواهد کرد، درب اصلی ورودی بناست. این درب تاریخی که از نوعی چوب روسی ساخته شده، ۵ متر ارتفاع دارد و حدود ۴۰ گل میخ فلزی روی آن نصب شده اند. گرداگرد این در را با فرمایشاتی از حضرت امیر مومنان علی علیه السلام که درباره آداب تجارت است، تزئین کرده اند.
از تاریخ دقیق ساخت بنا اطلاعی در دست نیست اما در نقشه سال ۱۳۰۹ هجری قمری شهر تهران که توسط نجم الملک تهیه شده است کاروانسرای خانات وجود دارد. با توجه به ویژگی های معماری ساخت کاروانسرای خانات می توان آنرا به اواخر دوران ناصرالدین شاه قاجار و سال های حدود ۱۳۰۰ هجری قمری نسبت داد. کاروانسرای خانات توسط موسی خان امین الملک در سال ۱۳۲۹ هجری قمری به آقای حاج سید علی اردهالی واگذار گردید و بعد ازآن تاریخ تاکنون در مالکیت این خانواده باقی مانده است. این بنا در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و مرمت کاروانسرا از سال ۸۲ شروع و در اسفندماه ۱۳۸۷ به انجام رسید.
در حال حاضر کاروانسرای خانات مانند گوهری تابناک به عنوان مکمل مجموعه تاریخی بازار تهران و یادگاری ارزنده دوران سربلندی و شکوه معماری ایران در مرکز تاریخی شهر تهران می درخشد تا به عنوان یادگاری از گذشته شهر که ضمن حفظ هویت تاریخی و معماری زیبای ایرانی، مرکز تجاری فرهنگی با عرضه هنرهای دستی، اقدام گردشگری، سوغات و ایجاد بازارچه و جمعه بازار صنایع دستی، عتیقه جات و هنرهای تجسمی مورد استفاده قرار گیرد. محوطه زیبای کاروانسرای خانات با الگوی برگرفته طرح های باغ ایرانی فضای مناسبی را برای برگزاری مراسم آئین های ملی، مذهبی را ایجاد نموده و سفره خانه سنتی در ضلع جنوب شرقی آن قرار دارد.
مسیر دسترسی به کاروانسرای خانات تهران
کاروانسرای خانات در ضلع جنوبی چهار مولوی، خیابان صاحب جمع قرار گرفته است. بهترین راه دسترسی به این مکان، استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی است. می توانید از طریق مترو، به ایستگاه مولوی رفته و از آنجا تا خیابان صاحب جمع و کاروانسرای خانات پیاده روی کنید.
