کلیسای سرکیس مقدس یکی از کلیساهای زیبای تهران

کلیسای سرکیس مقدس بزرگترین کلیسای ارمنی در تهران، در خیابان نجات اللهی تهران و در نزدیکی دفتر خبرگزاری رضوی واقع شده است. این کلیسا از جاهای دیدنی تهران،که مقر خلیفه‌گری ارامنه تهران، محسوب می شود؛ دارای ساختمانی زیبا با معماری کم‌نظیر است و جذابیت‌های به کار رفته در این بنا و جایگاه مذهبی خاص آن، گردشگران بسیاری را به سمت این کلیسا جذب می‌کند.

کلیسای سرکیس یا سارکیس مقدس (Saint Sarkis Cathedral) مقدس با هزینه شخصی یکی از هموطنان ارامنه به نام «مارکار سرکیسیان» و طراحی مهندس «آفتاندلیانس» در سال ۱۳۴۹ ساخته شده است.پس از ساخت این کلیسا مقر خلافت ارامنه تهران از کلیسای مریم مقدس به این محل انتقال پیدا کرد و هم اکنون کلیسای سرکیس مقر خلیفه‌گری ارامنه‌ی تهران به شمار می‌رود. پیش از آنکه این کلیسا ساخته شود، مقر خلیفه‌گری ارامنه تهران، در کلیسای مریم مقدس بود؛ اما پس از اتمام ساخت کلیسای سرکیس مقدس به این مکان منتقل شد.

خلیفه‌گری ارمنی‌های تهران، یک مرجع و سازمان دینی است که مسوولیت اداره امور ارمنی‌های تهران و منطقه شمال کشور را بر عهده دارد و در زمینه اداره امور کلیساها، مدارس، گورستان‌ها و رسیدگی به زندگی فرهنگی و اجتماعی ارمنی‌های این مناطق فعالیت می کند. پس از انتقال ساختمان این مرجع دینی به کلیسای سرکیس مقدس، از این کلیسا به عنوان نماد مسیحیت تهران یاد می شود.
نیمه دوم قرن بیستم میلادی تحولاتی خاص را برای پایتخت به ارمغان آورد که از جمله آنها روانه شدن مهاجران ارمنی به تهران بود که باعث شد جمعیت آنها در پایتخت رشد چشمگیری پیدا کند. ارمنیان در سطح شهر پراکنده شدند و محله های جدید ارمنی نشین را در مناطق مختلف تهران به وجود آوردند.

از سال 1324 خورشیدی تا آن زمان کلیسای مریم مقدس در محله حسن آباد، کلیسای جامع ارمنیان محسوب می شد و خلیفه گری نیز در ساختمان ‏هم جوار آن مستقر و به انجام امور ارمنیان تهران مشغول بود. این افزایش جمعیت کلیسای مریم مقدس را با کمبود فضا رو به رو کرد و فکر ساختن کلیسایی تازه را به وجود آورد. البته دلیل ساخت کلیسای جدید تنها این مساله نبود بلکه از سوی دیگر، جا به جایی ارمنیان و پراکنده شدن آنها در سطح شهر باعث کاهش جمعیت مسیحیان در محله های جنوب تهران شد. در این دوران کلیه کلیساها در جنوب پایتخت متمرکز بودند و در نتیجه، دسترسی ارمنیان محله های ‏جدید، به ویژه در شمال شهر تهران آن زمان و به عبارتی محله یوسف آباد به کلیساها با مشکل مواجه شده بود.
این مساله نیز مزید بر علت شد تا بر اساس نیازها، کلیسایی با گنجایش بیشتر در مجاورت محله های جدید ساخته و ساختمان هایی با فضای بزرگ تر برای ‏انجام امور ارمنیان تهران در نظر گرفته شود.

سرکیس مقدس کیست؟

اما عنوان سرکیس مقدس از کجا گرفته شده است؟ سرکیس مقدس یکی از قدیسان کلیسای حواری ارمنی است، او در قرن چهارم میلادی از سرداران ارتش روم بود که در پی گرویدن به دین مسیحیت مجبور به فرار شد و به ارمنستان پناه آورد، اما پادشاه ارمنستان مجبور به اخراج او شد و در نهایت سرکیس مقدس به ارتش شاپور دوم پیوست، در تقویم کلیسای ارمنی یک روز را نیز به نام او کرده‌اند.

معماری کلیسای سرکیس مقدس

کلیسای سرکیس مقدس، که بزرگ‌ترین کلیسای تهران است، دارای ابعادی به طول ۳۶/۵ متر و عرض ۱۷/۸ متر با پلان بازیلیکا تک ناوی است که بر روی صفه‌ای کم ارتفاع بنا شده و با در نظر گرفتن امانت خانه‌های دو طرف محراب در سمت شرقی بنا و راهرو ورودی اصلی، در سمت غربی بنا، کلیسا از داخل دارای پلان صلیبی شکل است. دیوارهای خارجی بنا با سنگ مرمر سفید رنگ و دیوارهای داخلی و سقف با گچ پوشانده شده.

اگرچه مهندس آفتاندلیانس در طراحی کلیسای سرکیس مقدس از معماری قرون وسطی و عصر جدید ارمنستان پیروی کرده با جسارت تغییراتی در این دو نوع معماری داده و گنبدی ساخته که ظاهراً بدون داشتن تکیه گاهی بر روی سقف قرار دارد و در هوا معلق است. از آنجایی که در کلیساهای تک ناوی وزن سقف بنا به وسیله قوس‌های واقع در زیر سقف به دیوارهای طولی دو طرف بنا منتقل می‌شود بنابراین این گونه بناها، برای تحمل فشار سقف، نمی‌توانند عرض زیادی داشته باشند و به همین دلیل نیز، فاقد گنبد و معمولاً، بناهایی کوچک هستند اما آفتاندلیانس، متأثر از معماری کلیساهای تک ناوی و آمیختن این سبک با معماری تالارهای گنبد دار، کلیسای سرکیس مقدس را به گونه‌ای طراحی کرده که توانسته گنبد عظیمی برروی آن قرار دهد.

محراب کلیسا به صورت نیم دایره است و مطابق با سنت کلیساهای ارمنیان در سمت شرقی بنا قرار دارد. کف آن نیز بالاتر از کف صحن کلیسا و دارای سه نورگیر است.در دو طرف محراب، امانت خانه‌ها قرار دارند که هر یک دارای نورگیری کوچک هستند و به غیر از ورودی به داخل صحن کلیسا ورودی مجزایی نیز به محوطه خارج از بنا دارند. دیوارهای بالای محراب و دو سمت آن با نقاشی‌های دیواری، با موضوعاتی برگرفته از کتاب مقدس، اثر ادمان آیوازیان، پوشیده شده است. صحن کلیسا را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد که قسمت میانی ۷۵ سانتی‌متر از هر طرف پهن‌تر از دو قسمت شرقی و غربی است و گنبد در این قسمت از بنا قرار دارد. گنبد شانزده ضلعی کلیسا به وسیله یک چهار ضلعی بر روی چهار طاقی قرار گرفته که بر روی شاه تیرها تکیه دارد. ساق و گنبد آن تماماً از نورگیرها تشکیل شده است.

ورودی اصلی، که دارای سردری با سبک معماری کلیساهای سده‌های چهارم و پنجم میلادی ارمنستان است به داخل راهرویی به پهنای محراب کلیسا باز می‌شود و در بالای آن، بالکنی وجود دارد که محل اجرای سرودهای روحانی گروه کر است. کلیسا دارای دو ناقوسخانه است که در دو طرف راهروی ورودی ضلع غربی آن و در بالای دو ورودی بنا، به صورت برجی با پلان چهار گوش قرار دارند و در انتهای آنها گنبدهایی شبیه به گنبد اصلی کلیسا با ساق‌های هشت ضلعی ساخته شده است.

یادبود شهدای ارامنه

در کلیسای سرکیس مقدس، برای یادبود کشته‌شدگان نسل کشی ارامنه بنای یادبودی بنا شده‌ که از سنگ مرمر سفید ساخته شده و بر روی یک پایه‌ی سنگی قرار گرفته‌است. در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۵۲ خورشیدی برابر با پنجاه و هشتمین سالگرد نسل‌کشی ارمنیان بود که از این اثر رونمایی شد. بر روی پایه این سازه کتیبه‌ای به پهنای 77 و بلندی 66 سانتی متر قرار دارد که بر روی آن به خط نستعلیق فارسی و همچنین به زبان ارمنی نوشته شده است: «یادبود شهدای ارامنه» و در زیر آن نیز تاریخ «۲۴ آوریل ۱۹۱۵» به زبان ارمنی دیده می شود.