یخچالهای قدیمی یكی از بهترین تاسیسات ساختمانی اند كه جهت ذخیره سازی انرژی سرما به یادگار مانده اند.متاسفانه اكثر یخچالهای استان یزد در دهه های اخیر ازبین رفته اند، لیكن یخچالهای ابركوه و میبد هنوز استوار و پابرجا هستند كه یخچال میبد از بهترین های موجود است.
ویژگی های یخچال میبد
یخچال میبد که یک بنای خشتی تاریخی در شهرستان میبد استان یزد است یکی از آثاری است که جزء دیدنی ها و جاذبه های میبد به حساب می آید.قدمت و پیشینه این یخچال ها به درستی مشخص نیست و محققان با احتمالات و گمان این یخچال را به دوره قاجار یا پیش از آن و تا دوره صفویه نسبت می دهند که یکی از اندک یخچال های یادگار مانده در یزد است.ساختمان این بنا از گل و خشت است و شامل بخش هایی مثل حوض یخ بند، دیوارهای سایه انداز، مخزن و گنبد یخچال است.
ساخت دیواره های جنوبی، غربی و شرقی آن سبب می شد که در فصل زمستان باعث ایجاد سایه ای سرد و خنک در بخش شمالی یخچال شود که در شب های سرد زمستان با ریختن آب قنات به حوض بصورت تدریجی و مداوم در طول این شب های سرد، قطعه های بزرگ یخ تولید می شد و بعد از شکستن یخ ها به مخزن یخ که زیر گنبد یخچال قرار دارد انتقال داده می شد.
یخ بند یخچال میبد یک حوض کم عمق است که مصالح بکار رفته در آن گل است و مساحت آن حدودا ۸۰۰۰ متر مربع است، دیواره های بلند یخ بند ضخامت زیادی دارد و ارتفاعش ۸ متراست. ارتفاع گنبد ۱۵ متر و قاعده دایره ای گنبد تقریبا ۳۰۰ متر مربع است و در ساخت یخچال میبد هم مثل دیگر یخچال ها سه مرحله یخ سازی، یخ داری و تحویل یخ در نظر گرفته شده است.
یخچال میبد که یک نمونه از سازه های سنتی بی نظیر است طوری بنا شده که سازگار با زیست بوم منطقه باشد و در نوع خود منحصر به فرد است چرا که از بزرگ ترین و بهترین این نوع بناها محسوب می شود.
از نکات بسیار مهم در طراحی و کاربری این سازه های آبی، همخوانی و هماهنگی آنها با زیست بوم منطقه است که در شمار سازه های «سبز» محسوب میشدند.
از ویژگی مهم این سازه ها، به کارگیری درست و مدیریت مناسب منابع آب در مناطق خشک و نیمه خشک ایران است؛ با ساخت این یخچال ها نه تنها تابستان های گرم و سوزان با دشواری های کمتری طی میشد، بلکه برای دیگر فصل های سال و مواقع کم آبی و خشک سالی های احتمالی نیز ذخایر آب در دسترس بود. کارایی یخچال ها در سال دوبار صورت میگرفت؛ یکی در میانه زمستان (برای انباشتن یخ در مخزن و پوشاندن سطح یخ با پوشال و کاه) و دیگری در میانه تابستان (بهره برداری از یخهای انباشتی برای شرب و نیازهای دیگر).
روش تهیه یخ به این صورت بود که در طول شب های سرد چله زمستان، آب نهر یا قنات را از مسیر آبروها به حوض یخ بند هدایت میکردند تا اینکه یخی ضخیم، فشرده و چند لایه در یخ بندها تشکیل شود. پس از تشکیل یخ، آن را شکسته و در پاچال میریختند و در بین تکه های یخ، آب میپاشیدند تا فشرده شوند و اینکار باعث میشد تا دیرتر ذوب گردند. آبی که از ذوب یخ بهدست میآمد، نیز به حال خود رها نمیشد؛ یک راه آب باریک در پایین پاچال دیده شده بود تا مقدار آب ناچیزی که از ذوب احتمالی یخ ها بهوجود میآمد، به سمت چاه سرازیر گردد.
برای تهویه هوای داخل گنبد، دریچه ها و روزنه هایی ساخته شده بود تا مانع ذوب یخ در زمان های گرم سال شده و تهویه مناسب صورت گیرد. تمام این برنامه ریزیها برای بهره برداری و مصرف یخ در روزهای گرم تابستان بود تا «یخچال دار» یخ ها را در درگاه جنوبی یخچال، به مردم تحویل دهد.
یخچال میبد در سال ۱۳۷۵ در فهرست آثار ملی کشورمان ثبت شده است.
آدرس:استان یزد، شهر میبد، بلوار قاضی، روبروی کاروانسرای شاه عباسی و چاپارخانه
