آرامگاه فردوسی در فاصله ۲۰ کیلومتری از شهر مشهد در شهر توس قرار گرفته است. این بنا از جاهای دیدنی مشهد، با الهام از معماری دوره هخامنشی، توسط هوشنگ سیحون بر پایه طرحی از کریم طاهرزاده طراحی و بازسازی شد. بازسازی و ساخت این بنا در سال ۱۳۴۳ به دستور انجمن آثار ملی آغاز شد و در سال ۱۳۴۷ به پایان رسید.
فردوسی کیست؟
ابوالقاسم فردوسی توسی (زادهٔ ۳۱۹ خورشیدی، ۳۲۹ هجری قمری – درگذشتهٔ پیش از ۳۹۷ خورشیدی، ۴۱۱ هجری قمری در توس خراسان)، سخن سرای ایرانی و سرایندهٔ شاهنامه حماسهٔ ملی ایران است. فردوسی را بزرگترین سرایندهٔ پارسی گو دانسته اند. فردوسی از همان ابتدای کار که به کسب علم و دانش پرداخت، به خواندن داستان هم علاقمند شد و مخصوصاً به تاریخ و اطلاعات مربوط به گذشته ایران عشق می ورزید.
خصوصیات معماری بنا
آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی شاعر بزرگ ایران زمین پیوند دهنده هنر معماری با حماسه سرایی است. خشت خشت بنای این آرامگاه یادآور حماسه، عظمت و استواری شاهنامه و فردوسی است و غنای شاهنامه را تداعی می کند.
ساختمان کنونی آرامگاه در سال ۱۳۱۳ همزمان با آیین های هزاره فردوسی گشایش یافت. آرامگاه که به شکل بناهای پرسپولیس و مقبره کوروش در پاسارگاد ساخته شده است از سه قسمت تشکیل شده که اولین بخش آن، میانی ترین بخش است و از سنگ قبری از جنس مرمر به ابعاد ۱٫۵×۱ متر و حدود نیم متر ارتفاع تشکیل شده است که در مرکز در سکوی مرمری قرار گرفته است. بخش دوم شامل تالاری مربع شکل است که از سنگ مرمر ساخته شده و داخل آن با کاشی تزئین گشته است و چهار ستون بلند با دو سر ستون بزرگ در چهارگوشه این تالار موجود است و تصویر مردی بالدار در بالای ضلع جنوبی بنای اصلی شکل گرفته که ویژگی های پرسپولیس را بخاطر میآورد و سومین بخش محوطه پلکانی پوشیده از سنگ مرمر است که اتاق روی آن قرار گرفته است و تعداد زیادی از اشعار فردوسی روی دیوار آن حک گشته است که حسین حجار باشی زنجانی سنگتراشی سنگ های بنا و قبر را انجام داده است و سنگ نوشته های آرامگاه را که به خط نستعلیق و از اشعار فردوسی می باشد از آثار طاهرزاده است. طراحی معماری آن اثر مهندس هوشنگ سیحون است.
دیگر جزئیات معماری بنا
مساحت ساختمان ۹۴۵ متر بود و بهترین حجاران تصاویری از شاهنامه را بر دیوارهایش حک کردند. اما از آنجا که در طراحی بنا محاسبات فنی دقیق لازم به عمل نیامده بود، بویژه به سبب عدم محاسبهٔ مقاومت خاک و مصالح پی، ساختمان آرامگاه از همان سال های نخست شروع به جذب رطوبت و نشست کرد. تعمیرات و مراقبت های سی ساله هم کارگر نیفتاد، و ناچار لزوم تجدید بنای آرامگاه مطرح شد. به دستور انجمن آثار ملی در سال ۱۳۴۳ بازسازی بنا با نظارت مهندس هوشنگ سیحون در سال ۱۳۴۷ به انجام رسید.
بنای پیشین دارای نمای بیرونی شبیه بنای فعلی بود، اما داخل آن کوچکتر و کم عمق تر و دارای دو ورودی کم عرض شرقی و غربی بود. بنای کنونی، که سعی شده در ظاهر کاملاً شبیه بنای پیشین باشد دارای نهصد متر سطح زیربنا و ساخته شده از بتون و سنگ و کاشی است. بخش فوقانی بنا، که در اجرای اولیه توپر بود این بار میان تهی ساخته شد. سقف داخلی آن هم با کاشی کاری معرق و متأثر از عناصر تزیینی دورهٔ هخامنشی و عصر فردوسی روکاری شد. دیوارهای آن هم تماماً با سنگهایی از منطقهٔ توس نماسازی شد. هیأت کلی بنا آرامگاه کوروش بزرگ در پاسارگاد را تداعی می کند.
امروزه در این آرامگاه، موزه، کتابخانه و امکانات رفاهی جهت بازدیدکنندگان و گردشگران طراحی و ساخته شده است. بنای موزه توس را در ضلع غربی آرامگاه فردوسی، به همت انجمن آثار ملی و با طراحی مهندس هوشنگ سیحون ساخته شده است. این بنا در ابتدا با هدف ایجاد چایخانه سنتی و اجرای نقالی در نظر گرفته شده بود که برای معرفی بهتر ارزشهای فرهنگی و تاریخی توس و شخصیت حکیم ابوالقاسم فردوسی و اثر او شاهنامه، در سال ۱۳۶۱ به موزه تغییر کاربری یافت.
اشیاء به نمایش گذاشته شده در این موزه عبارتند از: آثار سنگی دوران پیش از تاریخ، مکشوفه از دشت توس و اطراف کشف رود، نسخههای مختلفی از شاهنامه نظیر کپی شاهنامه معروف به شاهنامه فلورانس وکپی شاهنامه بایسنقری، شاهنامه ۷۳ کیلوگرمی اهدا شده از طرف آقای عبدالرحیم جعفری، آثار کشف شده از حفاریهای باستانشناسی شهر توس همچون تُنگ ها، پیه سوزها، عطردان ها و تابلوهای نقاشی با مضامین داستانهای شاهنامه فردوسی و پرتره حکیم توس و برخی آثار دیگر. مهدی اخوان ثالث از شاعران نامدار معاصر ایران نیز، بنا به وصیت وی، در جوار آرامگاه فردوسی دفن شده است.
مسیر دسترسی
برای رفتن به این آرامگاه باید از شهر مشهد به سمت قوچان بروید و در محل سه راهی فردوسی به سمت راست بپیچید، چند کیلومتر جلوتر به بلوار بهارستان می رسید. در انتهای بلوار آرامگاه حکیم فردوسی واقع شده است. همچنین می توانید از طریق اتوبوس های خط ۲۰۲ در پایانه فردوسی مشهد به این آرامگاه بروید.
