در ۳۵ کیلومتری شهر گناباد بنایی تاریخی به نام «امامزاده احمد بیمرغ» وجود دارد که از تاریخ دقیق پایه گذاری آن هیچ سندی موجود نیست و تنها سرنخ تاریخ شناسان، سنگ قبریست که تاریخ آن به ۱۰۵۳ ه.ق باز میگردد و مرحوم حاج حسنعلی بيك در قرن سیزدهم آن را مرمت كرده است.
بنا، بر روى یک سکّوى هشت گوش آجرى به ارتفاع یک متر قرار گرفته است. نقشه بنا همانند سکّوى زیر آن، هشت گوش نامنظّم و در حقیقت، مربّعى می باشد که چهار گوشة آن را بریده و سطحى با چهار ضلع بزرگ در جهات اصلى و چهار ضلع کوچک در جهات فرعى به وجود آورده اند که اندازه هر کدام از آنها با دیگرى متفاوت است؛ ولى به طور متوسّط، طول اضلاع بزرگ 5/7 و طول اضلاع کوچک 5/5 متر مىباشد. بخشهاى مختلف این بنا، عبارتند از: 1. تالار مربّع به ضلع 60/6 متر در وسط و چهار درگاه در چهار ضلع آن. 2. چهار ایوان، هر یک به پهناى حدود 75/3 و عمق بیش از 5/2 متر در چهار جهت اصلى و طاقنماهاى نامنظّم بین آنها، ایوان ضلع غربى فعلاً داراى 35 سانتىمتر عمق و فاقد درگاه است که احتمالاً انتهاى آن، بعد از اتمام بنا به صورت اتاق مستطیل شکلى مجزّا گردیده است. 3. پلّکان بنا در انتهاى ایوان جنوب غربى منظور شده است.
مزار امامزاده احمد، روى هم رفته به شکل برج مقبرهاى هشت ضلعى مىباشد که شامل پایه ایوان هاى هشتگانه با قوس هاى جناغى است و ارتفاع آنها از کف تا زیر طاق، در جهات اصلى حدود 5/5 متر مىباشد. سطح پایه، نزدیک 10 سانتىمتر از جداره و قوس ایوان ها برجسته تر است و به این ترتیب، به نظر مىرسد که ایوان در یک نغول مستطیل قرار داده شده است. در بالاى نغولهاى مزبور و انتهاى پایه ها، یک حلقه قرنیز آجرى به ارتفاع 75 سانتىمتر که نزدیک 10 سانتىمتر جلوتر آمده، تعبیه گردیده است. گنبد بنا با کمک گوشوارهها به بلندى چهار متر استوار مىباشد. بلندى این گنبد تقریباً نوک تیز، نسبت به قسمت اصلى بنا که ارتفاع آن بیش از هفت متر است، کوتاه به نظر مىرسد. شاید سازندگان بنا قصد داشتهاند در فرصت مناسب، گنبد دیگری در بالاى آن قرار دهند.
دیوارهاى داخلى بنا، داراى نقّاشى و طرحهاى اسلیمى و یک قرنیز به ارتفاع 40 سانتىمتر است. بر بالاى این بخش نیز منطقه تغییر حالت مربّع به مدوّر، به ارتفاع حدود 5/2 متر که شامل چهار گوشوار و نقاط بین گوشوارهاست، قرار دارد. مصالح به کار رفته در بنا، ساده مىباشد. در کتیبه ورودى بنا، به مرمّت آن در قرن سیزدهم اشاره شده است.
آیینه کارى بقعه در سال 1379 هـ . ش انجام گرفته و ضریح نقرهاى و آبطلاى زیارتگاه، در وسط بقعه نصب گردیده که بر روى درِ ورودى آن کتیبة ذیل قلمزنى شده است: «با استعانت از برکات سال پیامبر اعظم، ضریح مطهّر امامزاده سلطان احمد بیمرغ از نوادگان امام موسى بن جعفر با همّت هیأت امنا و نظارت اداره اوقاف و امور خیریّه شهرستان گناباد ساخته و نصب گردید. طرّاحى و ساخت حاج بهنام کبیرى سامان».
در شمال صحن، تعداد هشت زایرسرا و دفتر آستانه و همچنین سرویسهاى بهداشتى احداث گردیده است. در شرق صحن، تعداد هشت شهید جنگ تحمیلى مدفون مىباشند. گنبد بنا اخیراً کاشىکارى نرهاى شده و اسماى جلاله و ائمّه (ع) در آن به زیبایى هر چه بهتر تزیین گردیده است. زمین زیارتگاه، بیش از دوازده هکتار مىباشد که طرح جامع توسعة امامزاده در آن اجرا خواهد شد. امامزاده احمد را فرزند امام موسى بن جعفر (ع) مىدانند، امّا این ادّعا صحیح نیست بلکه وى از نوادگان آن حضرت است که نسب شریفش از قرار ذیل است:
ابوعبداللَّه احمد بن موسىابىالحسن الرئیس بن احمد بن محمّدالاعرج بن احمد بن موسىالمبرقع بن امام جواد (ع).
وى سیّدى جلیلالقدر، عظیم الشأن و بسیار بزرگوار بود. اکثر پدران او از بزرگان سادات قم و خراسان به شمار مىرفتند. ابنطباطبا و امام فخررازى از سکونت او در خراسان خبر دادهاند که با مزار
مورد بحث همخوانى دارد زیرا این مزار به احمد بن موسى مشهور است و شخص مورد نظر نیز احمد بن موسى و نواده امام رضا(ع) است.
این بنا از جاذبه های مذهبی گناباد، به شماره 3498 و در تاریخ 5/9/1380 به ثبت آثار ملّی و تاریخی رسیده است.
