بازار سرپوش نیشابور که آن را به نام بازار تاریخی نیشابور و یا حتی بازار قدیمی نیز می شناسند، یکی از بازارهای با ارزش و مهم ایران است و از جمله مکان های دیدنی شهر نیشابور است که اکثر توریست ها و گردشگرانی که به این شهر سفر می کنند، حتما به آن سر می زنند. بازار سرپوش که در واقع منظور از آن بازار سر پوشیده ی نیشابور است در نوع خود منحصربهفرد بوده و پیشینه آن، به دوره صفویه میرسد و در ۱۶ سال پیش یعنی در تاریخ ۱۰ دی ماه سال ۱۳۸۱، به شماره ی ۶۷۳۹ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
این بازار به علت سر پوشیده و سقف دار بودنش معبر و راهرویی برای مردم نیشابور شده و به بازار سرپوش معروف شده است.
این بازار تنها بازار سرپوشیده ی استان خراسان است که هنوز درصد زیادی از آن سالم باقی مانده است. طول این بازار قدیمی در حدود ۱ کیلومتر است و همین میزان نیز تنها بخش به جای مانده از بازار بزرگی در نیشابور قدیم است. در واقع، بازار سر پوشیده ی نیشابور دارای طول تقریبی ۷۵۰ متر و عرض ۳/۴۰ تا ۳/۸۰ متر و ارتفاع از کف تا گنبد آن برابر است با ۳/۴۰ متر که تا ۵/۹۰ نیز متغیر است.
بازار سرپوش نیشابور از جمله ی بازارهای سنتی ایران است که بدون طرح اصلی و به تدریج ساخته شده است و تمام خصوصیات بازارهای ایرانی را دارد. از جمله ی عناصر تشکیل دهنده ی بازار سرپوش نیشابور، راسته بازار، راسته های تجاری مختلف، دالان، سرا، تیم، قیصریه و دکان های فروش کالا و سایر عناصر مورد نیاز بازار از قبیل قهوه خانه و چایخانه، سفره خانه، مسجد و در آخر حمام است. این بازار آن قدر بزرگ بوده که از دروازه ی مشهد آغاز می شده و در دروازه ی عراق نیز به پایان می رسیده است.
ساخت و گسترش بازار سرپوش نیشابور، در دوره های مختلف صورت گرفته است. همانطور که بالاتر اشاره نمودیم، قدمت بخش قدیمی بازار سرپوش نیشابور که شروع آن از دروازه ی عراق در جنوب بازار فعلی به سمت شمال است، در دوره ی صفویه و ادامه ی سلطنت آن این بازار به سمت شمال و در دوره های مختلف زندیه تا همین اواخر به آن اضافه شده است.
تزئینات به کار رفته در این بازار، شامل آجرچینی پوشش ها است که به صورت خفته، رگ چین و گل اندازهای آجری برجسته در برخی از طاق های شمالی آن دیده می شود.
همچنین در های ورودی جلویی این بازار از جنس چوب می باشند. این درهای چوبی با طرح های مختلفی همچون گره سازی و مشبک در این بازار چشم هر بازدید کننده ای را می نوازند. به طور کلی، مجموعه ی بازار سرپوش نیشابور از سادگی خاصی برخوردار می باشد و تزئینات معماری نیشابوری و طراحی و معماری اسلامی در عناصر وابسته ی به آن به چشم می خورد.
از جمله ی خصوصیات بارز این بازار این است که با وجود عناصر معماری تشکیل دهنده ی بازار و همچنین طول زیاد گستره ی بازار سرپوش نیشابور و وجود راسته های مختلف هنوز هم امکان بهره برداری مفید از آن موجود می باشد.
در مرکز بازار سرپوش، میدان کوچکی قرار دارد که بدون پوشش می باشد و از آن کوچه ای به سمت غرب بازار می رسد که به قیصریه می رسید.
از این قیصریه، در حال حاضر اثری باقی نمانده است. در اطراف میدان، عناصر معماری مختلفی از قبیل حمام، مسجدی کوچک و دکان هایی مختلف قرار داشته که البته هنوز هم فعال هستند.
از جمله ی عناصر مهم بازار که در حال حاضر نیز قابل تشخیص است به جز راسته ی اصلی سرای زهدی، سرای فرخ آبادی که البته در سال ۱۳۷۹ تخریب شد و حمام گلشن در بخش جنوبی بازار و حمام مرمر، حمام قدیمی درون بازار، آب انبار و سرای مستوفی در بخش شمالی بازار را می توان نام برد. بنای سرای زهدی در جنوب راسته ی بازار سرپوش نیشابور و در قسمت غربی این بازار قرار گرفته است و در مقابل سرای زهدی، کاروانسرای فرخ آبادی قرار دارد که هم اکنون اثری از آن بر جای نیست.
قدمت این بنا که در قدیمی ترین بخش بازار نیشابور گرفته شده است نیز به دوره ی حکومت صفوی باز می گردد. این سرا در گذشته جایگاه جمع آوری و انبار کالا و پخش آن در نقاط مختلف در نیشابور و استان خراسان بوده است و با توجه به این کارکرد، فرم معماری آن طراحی و اجرا شده است. در نمای خارجی این قسمت از بازار و رو به صحن، رگ چین آجری با بندکشی ساده و در نمای داخلی حجره ها، از گچ استفاده شده است. درب های ورودی حجره ها همه چوبی، مشبک با گره سازی و تزئینی می باشند. بنای حمام نیز در بازار سرپوش نیشابور و در درون بافت قدیمی شهر نیشابور قرار گرفته است.
این حمام از طریق کوچه ی فیوج که از سمت شرق به خیابان ارگ جنوبی و از سمت شمال از طریق کوچه به بازار سرپوش نیشابور راه دارد، به بازار متصل می گردد.