شاید بتوان گفت متفاوتترین جاذبهای که در مشهد میبینید خانه تاریخی داروغه است. بنایی که ظاهر متفاوتش آن را به یکی از زیباترین بناهای تاریخی ایران تبدیل کرده است.
خیابان نواب صفوی یکی از خیابانهای قدیمی و معروف شهر مقدس مشهد است. با ورود به راسته حوض مسگران و در کوچهی داروغه سه خانهی تاریخی متفاوت از ورای ساختمانهای معمولی و کلیشهای سربرمیآورد. بنایی که قدمتش به دورهی قاجار برمیگردد و با وجود آسیبهای شدیدی که در طول زمان دیده است، هنوز یکی از زیباترین خانههای تاریخی مشهد و ایران است. نقشههای تاریخی نشان میدهد که این سه خانه در گذشته به هم متصل بودهاند.
خانهی داروغه از جاهای دیدنی مشهد، همانطور که از اسمش پیداست محلی برای سکونت داروغه یا والی شهر مشهد در زمان قاجار بود. اگرچه مساحت این خانه در میان برجها و ساختمانهای نوسازی شدهی اطرافش بسیار کوچکتر است، اما در گذشته بهترین خانه در شهر به حساب میآمد. خانهای که محمد یوسف خان هراتی ، داروغهی شهر، در اواخر دوران حکومت قاجار برای آسایش خود به معماران روسی سفارش داد با بهترین طراحی ساخته شد و به یکی از بناهای ماندگار در تاریخ مشهد تبدیل شد.
شیوه معماری و تزئینات در خانه تاریخی داروغه مشهد
این شیوه معماری را می توان بازمانده از آخرین شیوه معماری سنتی ایران دانست که البته از شیوه معماری روس ها هم الهام گرفته شده است. در ساختار کلی بنا از آجرهای قالبی با شکل های مختلف بهره برده شده است. همچنین کاشی کاری بنا، اشکال چوبی زیر سقف ها، تندیس های گچی قالبی و تندیس های گچی تراشیده شده بر روی دیوار حیاط را می توان از نشانه های معماری روسی در این بنا دانست. طرح ایوان، طرح پله های ساختمان، ارسی ها و شیشه های رنگی را هم نشانه های خوبی برای معماری ایرانی این بنا می توان معرفی کرد. از جمله تندیس های قالبی در این بنا می شود به شیر و سر انسان و فرشته بالدار اشاره کرد که از نشانه های معماری روسی می باشد که در بعضی ساختمان های عمومی در آن زمان از سوی افراد متدین و متعصب مورد اعتراض قرار می گرفت که ایرج میرزا شاعر دوره اواخر قاجار شعری هم در این زمینه سروده است.
پس از ورود به ساختمان، با یک حوض با کاشی های آبی و چهار باغچه کوچک و زیبا روبرو می شویم، زیربنای این خانه هزار و صد متر است و این خانه از سطح کوچه هفتاد و پنج سانتی متر پایینتر است، این نوع معماری به ” سه طرف ساخت ” معروف است. در اضلاع جنوبی، شمالی و شرقی خانه، ساختمان های دو طبقه ای به چشم می آید که یک طرف اصطلاحا غلام رو و دو طرف دیگر شاه نشین هستند. این سه ساختمان به هم متصل است و راه دارند. بخش های شاه نشین هر کدام برای یک فصل هستند یکی تابستان نشین و دیگری زمستان نشین در قسمت زمستان نسین این خانه وسایل گرمایی مثل بخاری وجود دارد، مطبخ خانه هم در زیر این بخش از ساختمان تعبیه شده است. جالب است بدانید که پنجره های این بنا دوجداره بوده و جالب تر آنکه بدانید اولین بخاری شومینه شهر مشهد در این ساختمان کار شده است. اما در بخش تابستان نشین با اتاق های بادگیر و حوض آب و معماری سنتی روبرو می شویم که هوای این قسمت از خانه را مثل اول فصل بهار خنک می نماید. در قسمت زمستان نشین از تکنولوژی روسی مثل بخاری شومینه و پنجره دو جداره و چند مورد دیگر استفاده شده اما در بخش تابستان نشین نیازی به این نبوده یا بهتر بگوییم روس ها هیچ ایده ای برای مبارزه با گرما نداشتند زیرا اصلا گرمایی در سرزمینشان نیست که با آن مبارزه کنند.
بازدید از خانه تاریخی داروغه
اگرچه یوسف خان هراتی خود مدت زیادی در این خانه نفس نکشید و با پایان گرفتن حکومت قاجاریان از خانهی آجری زیبایش کوچ کرد، اما تا حدود سی سال پیش خانه داروغه هنوز مسکونی به حساب میآمد. پس از آن تغییر کاربری داد و به تکیه عزاداری تبدیل شد. نهایتا در سال ۱۳۹۱ به تملک شهرداری در آمد و پروژهی مرمت بنا آغاز شد. این مرمتها نتیجهای طلایی داشت و خانه داروغه در سال ۲۰۱۶ جایزهی حفظ و نگهداری میراث فرهنگی آسیا- اقیانوسیه از یونسکو را از بین ۱۳ طرح از کشورهای دیگر به خود اختصاص داد.
مدتی است که این خانه پر رونق و رفت و آمد است و برنامههای مختلف به مناسبتهای فرهنگی بسیاری در آن برگزار میشود. عکاسخانه و چایخانه از بخشهای این مجموعه است. شما میتوانید هر روز از ساعت ۸ تا ۱۴ به صورت رایگان از خانه تاریخی داروغه بازدید کنید.