روستای قلعه برزند از جمله دهستان‌های تاریخی در استان اردبیل می‌باشد. این روستا از توابع بخش انگوت شهرستان گرمی در ۱۰ کیلومتری جاده گرمی به اردبیل واقع شده است و شامل ۴۹ آبادی ، که جمعیت آن در ۱۳۷۱ به حدود ۶۶۲، ۷ تن می‌رسید ، می‌باشد.
مرکز برزند ( پایین برزند ) ده قاسم کندی با ارتفاع ۸۸۰، ۱ متر از سطح دریا است و در 18 کیلومتری شمال شرقی ده رضی ( اَرشَق ) واقع شده است و همچنین دارای مسجد و مدرسه می‌باشد.
قدمت تاریخی روستای قلعه برزند
از پیشینه برزند پیش از اسلام اطلاعی در دست نیست. در عصر اسلامی، نخستین بار از برزند در وقایع سال ۱۲۲ق نام برده شده است. در این سال خزرها بر نواحی جنوبی قفقاز و آذربایجان تاختند، اما در برزند با سپاهیان حَرَشی، سردار عرب روبه‌رو شدند و پس از پیکاری سخت شکست خوردند و گریختند. نام آن از قرن دوم و سوم در قیام بابک خرم دین در کتاب‌ها آمده است.
در اوایل سده ۳ق با آغاز جنبش بابک خرم‌دین، این منطقه از جمله برزند، دستخوش ناآرامی شد و پس از آنکه بابک لشکریان خلیفه معتصم را بارها شکست داد، در ۲۲۰ق افشین برای سرکوب او به آذربایجان رفت و در برزند اردو زد و به بازسازی استحکامات آنجا پرداخت.
به نوشته ابن خرداذبه، افشین در جنگ با بابک، برزند را مستحکم، و به لشکرگاه خود تبدیل کرد؛ بدین صورت که در فاصله دو فرسنگی برزند به سوی بذ، در سادراسب، یک خندق و با فاصله دو فرسنگ از آن در زهرکَش خندقی دیگر، و سپس در دو فرسنگی زهرکش، در دوالرود (یا روذالروذ) سومین خندق را حفر کرد تا از شبیخون سپاهیان بابک در امان باشد. از خندق سوم افشین تا البذ یک فرسنگ بیشتر فاصله نبود.
بابک سرانجام در ۲۲۲ق شکست خورد و اسیر شد و او را در دهم شوال همان سال به برزند، نزد افشین بردند و وی چند ماه همانجا زندانی بود.
طبری فاصله خندق سوم افشین را تا البذ دو فرسنگ می‌نویسد که کمابیش با فاصله دهکده قلعه برزند کنونی به طور مستقیم به طرف غرب (تا قره سو) مطابقت می‌کند. اما بنابر آنچه از مطالب ابن خرداذبه برمی آید، از برزند تا بذ حدود هفت فرسنگ بود. بابک پس از شکست و گرفتار شدن مدتی در برزند زندانی بود.
بنا به نوشته اصطخری فاصله برزند تا اردبیل پانزده فرسنگ بوده است که آن را سه روزه طی می‌کرده‌اند و برزند تا وَرْثان (مرز کوره آذربایجان با اَران) نیز چهارده فرسنگ فاصله داشته اند.
برزن در قرن چهارم:در قرن چهارم، مَقْدسی، برزند را شهری کوچک به شمار آورده و آن را بازار ارمنستان و بارکده‌ای مفید و پاکیزه در کوره آذربایجان دانسته است. از مطالب مقدسی چنین بر می‌آید که در قرن چهارم برزند از لحاظ تجاری مهم بوده و با ارمنستان و دیگر سرزمین‌ها پیوندهای بازرگانی داشته است نویسنده حدود العالم نیز در قرن چهارم از محصولات برزند به جامه قَطیفه آن اشاره می‌کند. مؤلف حدود العالم یک سده و نیم پس از این وقایع، برزند را شهری خرم و آبادان، با آبهای روان و کشت بسیار یاد کرده، ظاهراً پیش از حمله مغول برزند اعتبار خود را از دست داده بود، زیرا یاقوت آن را شهری پراهمیت ندانسته است.
برزن در قرن هشتم:از تاریخ برزند در سده‌های بعد آگاهی نداریم، اما گمان نمی‌رود این ناحیه از تاخت و تاز و ویرانگری مغولان مصون مانده باشد؛ چه، حمدالله مستوفی در سده ۸ق از برزند با عنوان ناحیه‌ای مخروبه یاد می‌کند که تنها دهی از آن برجا مانده است. می نویسد: برزند به اندازه دهی معمور و حاصلش غله و هوایش به گرمی مایل است. به نوشته ابوبکر قطبی اَهَری جانی بیگ از سلاطین ازبک در ۷۵۸ در جنگ با ملک اشرف چوپانی از طریق برزند وارد تومان مشکین شد.
این دهستان دارای آب و هوای گرم است و آب این روستا عمدتاً از چاه‌ها و چشمه‌ها از جمله چشمه ” برزندچای ” تأمین می‌گردد. کشاورزی و دامداری و همچنین فرش بافی از جمله مشاغل مردمان این روستا می‌باشد.
همچنین بیشتر محصولات کشاورزی در این روستا نیز گندم و جو است.
روستای قلعه برزند و روستاهای همجوار آن باقیمانده شهر بزرگ و تاریخی ” برزند ” هستند که در تاریخ تا سدهی هفتم از آن به عنوان یکی ازشهرهای بزرگ وآباد آذربایجان یاد شده است و توسط حمله مغولان به کلی نابود شده و از آن به نام ” شهر سوخته یاد ” می‌شود.
ویرانه‌های این شهر قدیمی یعنی شهر برزند در روستای قلعه برزند که در 12کیلومتری شهر گرمی قرار دارد ، پا برجاست.
مقبره امامزاده محمد‌بن محمد حنفیه از نوادگان علی بن ابی طالب ( ع ) در این روستا قرار دارد که سردابه ای هشت ضلعی داراست و قدمتش بیش از 1200 سال که تقریبأ همزمان با دفن امامزاده در این مکان احداث شده است ، تخمین زده می‌شود.
در کتب‌های تاریخی در مورد این روستا و این مقبره و قدمت بنا و نیز شجره‌ی امامزاده اشاره شده است ، از جمله در کتاب ” تاریخ دشت مغان ” ، نوشته ” آقای میرنبی عزیززاده ” در صفحه 418 این چنین آمده است که سنگ قبرحکاکی شده امامزاده در حمله ” ارتش سرخ روسیه ” ( شوروی سابق ) به دشت مغان توسط روس‌ها به غارت رفته وبنای قدیمی نیز به آتش کشیده شده است که آثار سوختگی در دیواره‌های سردابه همچنان قابل مشاهده می‌باشد.
روستای برزند از جاذبه های گرمی ، که مربوط به سده‌های اولیه دوران‌های تاریخی پس از اسلام ( سده‌های متاخر دوران‌های تاریخی پس از اسلام ) است ، در تاریخ ۳۰ بهمن ۱۳۸۶ با شماره ثبت ۲۱۰۵۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
لطفا منبع تصاویر رو اعلام کنید
منبع تصویر روی آن درج شده. اگر اشکالی در تصاویر وجود دارد لطفا اعلام کنید تا اصلاح شوند.