غار «مزدوران» یا «مزداوند» در 95 كیلومتری مشهد قرار دارد و یكی از قدیمیترین غارهای خراسان لقب گرفته که با یك كیلومتر طول، یکی از بی نظیرترین غاری افقی ایران است.
این غار از جاذبه های سرخس، در سال 1335 توسط دو غارنورد (زندهیاد منوچهر مهران و زندهیاد خورشیدی) كشف شد که در آن زمان یكی از بزرگترین غارهای کشف شده در ایران به شمار می رفت. در این غار، یک تالار بسیار بزرگ وجود دارد كه محل زندگی خفاشهای نسبتا كمیاب «نعل اسبی» است. اگرچه که این روزها به دلیل برق کشی این سالن و روشن بودن همیشگی آن خفاشها مجبور به ترک سالن و پناه بردن به گوشه های دنج و تاریک و دور از دسترس آن شده اند.
دهانه غار درمیان تخته سنگی رو به مشرق قرار گرفته و عرض ورودی آن دو متر و ارتفاع آن ۲٫۵ متر است. اگر چه این غار از نظر وسعت، با صد متر طول، پنجاه متر عرض و بیست متر ارتفاع، غار بزرگی محسوب می شود ولی چند ستون استالاگمیت نیز که در آن تشکیل شده بر زیبایی آن می افزاید. درون غار خشک است و برای تهیه آب باید از چشمه بزرگی که در نزدیکی غار وجود دارد، استفاده نمود. در نزدیکی مزدوران یا مزداوند چشمه های آب گرم معدنی نیز وجود دارد.
غار مزداوند دارای تالاری بزرگ است که در گذشته محل زندگی خفاش های نعل اسبی بود که از خفاش های نایاب می باشند ولی امروزه به علت ایجاد روشنایی در محیط خفاش ها به محل های تاریک و دنج غار فرو رفته اند.
هنگام ورود به غار دست چپ کنتور برق برای روشن شدن غار وجود دارد. حدود ۵ متر از غار باریک است به طوری که تک نفره پشت سرهم باید داخل بروید. سپس یک قسمتی را باید به فاصله ۲ متر بصورت نشسته ادامه داد. سپس فضا خیلی بزرگ شده و حدود ۱۵متر عرض و به اندازه ای حدود ۳ طبقه تا سقف فاصله هست که به دلیل برق کشی فضا نورانی و قشنگ دیده میشود. بعد از ۳۰ متر جلو رفتن به یک دوراهی میخورید که هیچ کدام از آنها انتها ندارد و به دلیل کمبود اکسیژن نمیتوانید زیاد دور شوید، نهایت مسیری که میتوانید ادامه دهید ۱۰۰ متر و شاید کمتر است.
این غار به دلیل نزدیکی به جاده، کوهنوردان، غارنوردان و حتی گردشگران ماجراجوی زیادی را به خود جذب می کند و با احداث جاده جدید در حاشیه جاده قرار گرفته و منظره بیرونی غار چشم انداز بسیار زیبایی دارد، داخل غار نیز دارای محوطه های وسیعی میباشد. یک درب بر ورودی این غار نصب شده است که چندان با چهره طبیعی غار سازگار نیست.
برای تماشای غار مزدوران باید به 95 كیلومتری جاده مشهد – سرخس و 3 كیلومتری مزدوران سفر کنید؛ غاری که به دلیل نزدیكی به جاده، كوهنوردان، غارنوردان و حتی گردشگران ماجراجوی زیادی را به خود جذب می کند.
