در روستایی به نام چالدران، در 20 کیلومتری شمال شرقی استان آذربایجان غربی کلیسایی قرار دارد که شاید خیلی از ما ندانیم که «قدیمی ترین» کلیسای جهان است!!! این بنای شگفت انگیز «قره کلیسا» نام دارد و یکی از دیدنی های ماکو میباشد و به لحاظ تاریخی و معنوی بسیار با اهمیت است. زیرا این کلیسا علاوه بر اینکه «اولین کلیسای جامع جهان مسیحیت» به شمار میرود، یکی از حواریون مسیحی را در این مکان دفن کردهاند که باعث محبوبیت بیشتر این مکان شده است.
در زمان اشکانیان بسیاری از ارامنه در ایران، پیرو دین زرتشت و یا آیین مهرپرستی بودند. تادئوس مقدس و بارتلیموس مقدس در سال 40 یا 43 میلادی به ایران آمدند تا دین مسیحیت را تبلیغ کنند که در راه تبلیغ این دین کشته شدند و در جایی که زیارتگاه مهم ارمنیان (بنای اولیهی آن) بوده است، دفن شدند. طبق این رخداد، این بنا را کلیسای تادئوس مقدس مینامند. بر مبنای نظراتی دیگر «کارا» در طول زمان به «قره» تبدیل شده است که در زبان آذری کارا به معنی سیاه است. برخی دیگر هم قره و کارا را مترادف و به معنی «گران و سنگین و بزرگ» میدانند. به هر حال، اکنون این کلیسا را «قره کلیسا» یا «قرا کلیسا» مینامند.
مختصری از تاریخ قره کلیسا
در طول تاریخ قره کلیسا بارها مورد هجوم قدرت ها و حکومت ها قرار گرفت و همچنین بلایای طبیعی آسیب های زیادی را به آن وارد ساختند توسط افراد خیر یا دولت ها مجددا بازسازی شد. این کلیسا از دو بخش قدیمی سیاهرنگ و بخش جدید سفید رنگ نیز تشکیل شده است که هر کدام برای خود تاریخچه ای دارد. زمانی که برای اولین چنگیزخان مغول بخش وسیعی از قره کلیسا را در حمله خود مورد تخریب قرار دارد در آن زمان حکومت هولاکوخان این کلیسا را با تلاش خوجه نصیرالدین طوسی مورد مرمت و بازسازی قرار دادند و همچنین بر مبنای کتیبه ای که در کنار محراب بخش قدیمی کلیسا موجود است، که نشان می دهد در قرن ۱۴ میلادی یعنی سال ۱۳۹۱ زلزله شدیدی در این منطقه به وقوع پیوست که موجب تخریب گسترده ای در این کلیسا شد اما مجددا توسط فردی به نام «اسقف زاکاریا» دو تن از برادران او به نامهای پطروس و «سرکیس» در دوره زمانی ۱۰ ساله تعمیر و بازسازی شده و در سال ۱۴۰۱ میلادی بار دیگر درهای کلیسا به روی زائرین گشوده میشود. همچنین کلیسا در سال ۱۶۹۱ میلادی با سنگهای سیاه و در سال ۱۸۱۰ میلادی به دستور «سیمون بزنونی» اسقف ماکو با سنگهای سفید بازسازی گردید.
همچنین سیمون بزنونی اسقف ماکو نیز دستور داد تخته سنگ هایی از مرمر سفید از منطقه «قرخ بولاغ» و «شاورشان» (ماکو) به محل قره کلیسا در آذربایجان غربی حمل شود و در ضلع باختری کلیسای کهن به بازسازی کلیسای قدیمی بپردازند. ساختمان جدیدتر کلیسا در دوران قاجار به فرمان عباس میرزای ولیعهد به بخش قدیمی تر الحاق میگردد. کلیسای جدید با سنگهای سفید و حجاریهایی بی نظیر، الهام گرفته از کلیسای جامع اچمیادزین ارمنستان که مهمترین و اولین کلیسای ارمنیان میباشد تزیین شده است، هر چند مراحل ساختن این کلیسا به علت مرگ عباس میرزا ناتمام ماند.
معماری قره کلیسا
بی شک میتوان قره کلیسا را شاهکار معماری قرن هفتم میلادی دانست. در منطقهی کوهستانی که از هر طرف کوه به چشم میخورد، وجود کلیسایی با سنگهای سیاه و سفید منظرهای بسیار حیرتآور را میسازد که در میان کوهستان مثل الماس میدرخشد. اولین نکتهی برجسته در معماری بنا، استفاده از تکنیک حجم پردازی است که کلیسا را در نوع خود کم نظیر کرده است. این بنای مستطیل شکل از دو گنبد مخروطی تشکیل شده و دارای کلیسای اصلی، برج ناقوس، ورودی، برج، حیاط شرقی، حیاط غربی و انبار است. دیوارههای دفاعی پیرامون کلیسا، حکایت از آن دارند که بنا حکم یک قلعه را داشته است. همانطور که گفته شد قره کلیسا از بخش قدیمی با سنگ سیاه و بخش جدید با سنگ سفید تشکیل شده است. در بخش قدیمی، نقوشی محدود ولی زیبا، مانند گردونه خورشید دیده میشوند. در قسمت جدید که با سنگ سفید منظرهای چشمنواز را ایجاد کرده میتوان گل و بوته، تصاویر انسان و حیوان را مشاهده کرد. همچنین وجود داستانهایی مصور شده از شاهنامه در قره کلیسا، زیبایی این مجموعه را برای گردشگران تور ارومیه چند برابر کرده است. راهبان، طلبهها، محققان و نویسندگان، نگهبانان در دو حیاط شرقی و غربی و 47 اتاق روزگار میگذراندند. در زیرزمین کوچک هم ناهارخوری، آشپزخانه، آسیاب، عصار خانه، دخمهای جهت نگهداری غذا وجود داشته است. مقبرهی دختری به نام «سن» که از شاهزادههای ارمنی بود و دختر پادشاه «ساندوخت»، که به خاطر عقایدشان به شهادت رسیدند، در مجاورت کلیسا بر روی تپهای قرار گرفتهاند.
ثبت ملی و جهانی قره کلیسا
قره کلیسا، سه کلیسای اصلی به نامهای قره کلیسا یا سنت تادئوس، سنت استپانوس و دزور دزور را شامل میشود که در کل مجموعهای چشمگیر در استان آذربایجان غربی است. با وجود گذشت چندین سال، این بنا همچنان استوار باقی است که بر این اساس در سال 1334، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در سال 1387 برابر با 2008 میلاد در سی و دومین کمیته میراث جهانی یونسکو در کبک کانادا قره کلیسا به عنوان نهمین اثر تاریخی ایران ثبت جهانی گردیده است.
بهترین زمان بازدید از قره کلیسا
برای بازدید از این کلیسا بهترین زمان ممکن با توجه به شرایط آب و هوایی که آذربایجان غربی داراست در بین ماه های اردیبشهت تا مهر می تواند بهترین زمان برای بازدید از قره کلیسا در آذربایجان باشد.
امکانات رفاهی
در مجموعه قره کلیسا هیچ گونه امکانات رفاهی وجود ندارد. با نزدیکترین پمپ بنزین ۳۵ کیلومتر فاصله دارید. برای آب آشامیدنی بهداشتی بهتر است از آب معدنی استفاده کنید و غذای سبکی همراه خود داشته باشید چون احتمالا به رستوران بهداشتی و مطمئن دسترسی نخواهید داشت. وضعیت سرویسهای بهداشتی هم در حد معمول است و مشکل خاصی وجود ندارد.
مسیر دسترسی
برای رسیدن به قره کلیسا ۲ راه وجود دارد:
۱- راه اول از طریق تبریز است. فاصله تبریز تا قره کلیسا حدود ۲۷۰ کیلومتر است و باید از شهرهای مرند، قره ضیاءالدین و شوط بگذرید. از شوط تا قره کلیسا حدود ۳۵ کیلومتر است. قره کلیسا تقریباً در میانه راه شوط به چالدران قرار گرفته است. وقتی از شوط به سمت چالدران حرکت می کنید، سه راهی قره کلیسا در سمت راست شما قرار گرفته است. لازم به توضیح است که بخش عمده این مسیر، یعنی از تبریز تا سه راهی شوء، جاده ترانزیت بینالمللی است و از کیفیت بهتری نسبت به مسیر دوم برخوردار است.
۲- مسیر دوم از ارومیه شروع میشود. فاصله ارومیه تا قره کلیسا حدود ۲۷۵ کیلومتر است و لازم است شهرهای سلماس، خوی و چالدران را پشت سر بگذارید. جاده خوی به چالدران با مسافت حدود ۱۰۰ کیلومتر، کوهستانی و نسبتاً فرعی است.
