مسجد جامع سبزوار یکی از جاذبه های سبزوار و از قدیمی ترین مساجد شهرستان سبزوار است که قدمت آن به دوران قیام سربداران بر می گردد. دورانی که حکومت شیعی تاسیس شد و بر پایه همین حکومت شیعی مسجدی بزرگ با مساحتی حدود چهار هزار متر مربع مشتمل بر ایوانهای قبله، شمالی، صحن، شبستان و رواق در مرکز شهرستان سبزوار واقع در خیابان بیهق ساخته شد.
خواجه علی موید یکی از امیران حکومت سربداران، دستور ساخت این مسجد را صادر کرده تا از دروازه عراق و دروازه مشهد (در بخش غربی و شرقی شهر) قابل رویت باشد.
در ضلع جنوبی ایوان قبله و محراب قرار دارد که بر بالای آن کتیبهای به تاریخ ۱۲۹۲ ه. ق و بر راس این ایوان دو مناره آجری دیده میشود. در طرفین این قسمت شبستانهایی با طاق ضربی بلند همزمان با بنای ایوان جنوبی ایجاد شدهاست.
در دالان سمت شرقی ایوان شمالی مسجد کتیبههایی به صورت سنگ نوشته از دوران صفویه با تاریخهای ۹۷۹ و ۱۱۳۶ ه. ق دربارهٔ مراعات سکنه سبزوار و دستوری از شاه طهماسب صفوی به چشم می خورد.
از عمده تزیینات مسجد جامع سبزوار کاشی هفت رنگ و کاشی کاری خشتی با ویژگیهای معماری سده هشتم هجری است و ایوان جنوبی مسجد که مدخل ورودی به گنبدخانه است ۱۷ متر ارتفاع دارد و بر فراز این ایوان دو مناره آجری قرار دارد که در اواخر دوره ی قاجار به بنا اضافه شده است.
یکی از بخشهای ارزشمند این بنا گنبد پشت ایوان جنوبی بوده که یک پوسته و به شکل عرقچین به ارتفاع حدود ۱۳ متر است.
در دوره رضاشاه سر در این مسجد پس از پارهای تغییرات در ساختار شهر و خیابان بیهق خراب شد و سپس به دست سید محمد اشراقی، از معماران شهر، بازسازی شد.
از دیگر ویژگی های این مسجد تاریخی در مرکز شهرستان سبزوار نوشته شدن آیات قرآنی بر سر درب مسجد و بر برخی از دیوار های داخلی مسجد است که نشان از به کار بردن هنر اسلامی در بنای اصلی این مسجد دارد.
مسجد جامع سبزوار به دلیل موقعیت ویژه و جایگاهی که در مرکز شهر در کنار چهار راه بیهق و امامزاده یحیی(ع) دارد یادآور خاطرات تلخ و شیرین ایام پیروزی انقلاب اسلامی و یادآور تشییع پیکر شهدای گرانقدر اسلام و علمای شهرستان است که به دیار باقی رفته اند و در این محل بر پیکر بسیاری از آنها نماز اقامه شده است.
این مسجد بزرگ که دارای قدمت دیرینه و تاریخی است در زمان پیروزی انقلاب اسلامی محل درگیری انقلابیون و ماموران رژیم شاهنشاهی بوده است که برخی به ضرب گلوله آنان در کنار این مسجد به شهادت رسیدند.
مسجد جامع سبزوار موقوفاتی دارد که رونوشت دو مورد از وقفنامههای آن در اداره اوقاف شهرستان سبزوار موجود است، یکی وقفنامه دو اشک آب (حدود ۶ ساعت) از روستای دولتآباد مربوط به علی محمد دولتآبادی جهت تعمير و حصير مسجد و عشر برای حقالتوليه و دیگری دو اشک آب از دو قنات روستای فارمد با اراضی زيردشت و بالادشت مربوط به علی محمد در سال ۱۲۸۵ ق که یک بخش از این وقف بدین صورت ذکر شده است: «سالی چهار من روغن سوخت برای روشنايی در مسجد جامع سبزوار به متولی داده شود که در ماههای شعبان، رمضان و محرم تا آخر ماه صفر در انبار و مسجد را روشن کند.»
زیبایی مسجد جامع سبزوار از جاذبه های سبزوار، را شیرین سخنان سبزواری و بسیاری از سیاحانی که روزگاری مهمان این شهر بوده اند سروده اند؛ در این میان اما “ابن یمین فرومدی، شاعر عصر سربداری که خود یکی از مهمترین شاعران عصر خویش است، در شعر کوتاهی آورده است: حبّذا طاقی که جفت این رواق اخضر است وز بلندی مر زمین را آسمانی دیگر است مسجد جامع همی خوانندش اما جنتی است و اندر و فواره ای مانند حوض کوثر است آب آن فواره تا سر برزد از جیب زمین از رشاش او هوا را دائماً دامن تر است.