کاوش های باستان شناسی در شهر باستانی شادیاخ
قسمتی از بقایای شهر کهن نیشابور و همینطور آرامگاه خیام و عطار در این محل قرار گرفته است نقطه آغاز کاوش های باستانی در محوطه تاریخی شادیاخ در سال ۱۳۷۹ زیر نظر آقای رجبعلی لباف خانیکی انجام شد که به کشف تعدادی از بناهای باستانی آن زمان مثل تالار عام، آهنگری، شیشه گری، سفالگری و … انجامید. در این حفاری ها به غیر از انواع بناها، اسکلت های زیر آوار مانده و همینطور ظرف و ظروف های زیادی هم پیدا شد. در نزدیکی این محل موزه ای هست که در آن تعدادی از بقایای باستانی منطقه و همینطور تصاویری از اکتشافات به نمایش در آمده است.
فصل اول تا ششم کاوش ها از سال ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۴ انجام شد و فصل هفتم آن هم به سال ۱۳۹۰ برمی گردد، هفت فصلی که دو دوره ی مهم تاریخ نیشابور را به خوبی نشان می دهد. کاوش های مختلف باستان شناسی بیانگر این است که اینجا روزگاری محل زندگی مردمی با فرهنگ و تمدن بالا بوده و در نهایت با حمله مغول و زلزله های مداوم ویران شده است.
پیدا شدن اسکلت هایی در زیر آوار نشان می دهد که احتمالا قبل از حمله مغول قسمت هایی از شادیاخ به وسیله ی زلزله ویران شده است. این منطقه محل کشف آثار ارزشمندی مثل سفالینه ها و گچ بری‌ها، پیکرهای سفالی، آثار معماری شامل دروازه ورودی شادیاخ و کوشک، فضاهای کارگاهی مانند کارگاه آهنگری و خیابان سنگ فرش شادیاخ است. از دیگر آثار کف شده در این محل می توان به کارگاه شیشه گری، کوره های پخت سفال، آجرپزی و کوره های ساخت زیور آلات تزئینی اشاره کرد. کاوش های باستان شناسی این منطقه بیشتر در بخش دروازه جنوبی شادیاخ انجام شد که در این کندوکاوها سنگ فرش ورودی به شهر، برج های اطراف دروازه و همینطور مجموعه ی معماری کاخ پیدا شدند. در سمت شرق دروازه جنوبی شادیاخ کاخ هایی از دوره سلجوقی و خوارزمشاهی پیدا شده که سبک زندگی آن زمان را به خوبی نشان می دهد. عناصر معماری مرتبط با کاخ شامل صحن، انبار آذوقه، تالار اندرونی، اتاق های مسکونی و … هستند.
بدون شک جذاب ترین بخش مجموعه معماری این منطقه تالار مرکزی است که پلانی چهار ایوانی دارد و با گچبری ها، پیکره ها و کتیبه های پوشیده شده است البته قسمت های زیادی از آن ها در اثر گذشت زمان از بین رفته و فقط مقدار کمی از گچ بری ها و کتیبه ای جذاب به جای مانده است.
