کلیسای مریم مقدس ماکو یکی از دیدنی ترین بناهای تاریخی ایران

کلیسای مریم مقدس که به آن کلیسای زور زور هم گفته می شود، یکی از دیدنی ترین بناهای تاریخی ایران است. در کنار سد بارون در 13 کیلومتری ماکو در روستایی به نام بارون قرار دارد. در سال‌های ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۴ میلادی کلیسا و دیر مریم مقدس به وسیله اسقف بسداچی زاکاریا ساخته شده است. این بنا از دیدنی های ماکو، در فهرست آثار جهانی یونسکو قرار دارد.

مختصری از تاریخ کلیسای زور زور در ماکو

اگر بخواهیم مختصری از کلیسای زور زور در ماکو بگوییم اینطور بیان می شود که این کلیسا توسط اسقف اعظم تادئوس مقدس به نام زکریا ساخته شده و به یکی از مراکز تعلیمات دینی، فرهنگی و ادبی تبدیل شده است. نکته ی جالبی که درباره ی این کلیسا وجود دارد داستانی تاریخی آن است، داستان این کلیسا به زمانی باز می گردد که پاپ، رهبر کاتولیک ها تصمیم گرفت گرفت پیشنهاد قبول دین کاتولیک توسط ارامنه و قبول رهبریت پاپ بر کلیسای ارمنی را بپذیرد به شرط آنکه اروپاییان به ارامنه کمک کنند تا کلیسای ارمنی را تحت سلطه در آورده و همگان را مجاب به پیروی از کلیسای کاتولیک کند. مقر رهبر کلیسای ارامنه در شهر سیس که پایتخت سیلیسیه (جنوب ترکیه) بود و به دنبال این پیشنهاد، هتوم دوم، پادشاه سیلیسیه، گروهی از درباریان وی و رهبر کلیسای ارامنه، به امید دریافت کمک از اروپاییان آن را پذیرفتند. این تصمیم موجب شد اختلافاتی در بین پیروان این دین شد. با توجه به بروز این تنش ها زکریا مسئول ساخت کلیسای زور زور در ماکو در سال ۱۲۹۸ میلادی کار ساختن با عنوان مریم مقدس و ساختمان هایی به عنوان مرکز علمی و مذهبی، را آغاز نمود. این کار چند مزیت در پی داشت یکی آنکه با انتقال مبلغان مذهبی از دیر قره کلیسا، شدت تنش ها کاهش می یافت، و دیگری آن که یک مرکز علمی و مذهبی برای آموزش روحانیان تاسیس می شد تا به اشاعه کاتولیک کمک کند و به مانعی بزرگ در برابر تلاش های دو مرکز علمی مذهبی مهم ارامنه یعنی گلازور و داتو برای جلوگیری از تبلیغ کاتولیک تبدیل شود.

ساخت کلیسای زور زور در ماکو در سال ۱۳۱۴ میلادی پایان یافت و طول مدت فعالیت خود توانست نزدیک به ۱۲ روحانی با شهرت جهانی در کلیساهای کاتولیک تربیت کند که از جمله آن ها می توان به اسقف هوانس اشاره داشت که در سال ۱۳۳۰ میلادی به عنوان اسقف اعظم و مسئول مرکز علمی دیر کرنا شناخته شود.

پس از فوت هوانس زور زورتسی در سال ۱۳۳۸ میلادی این کلیسا دیگر همانند قبل رونق نداشت و با نقل مکان میسیونرهای دومینیکن به سمت نخجوان دیگر نتوانست به عنوان یک مرکز آموزشی به کار خودش ادامه دهد. از این زمان زور زور به یک مرکز مذهبی تبدیل شده و تا اوایل قرن ۱۷ میلادی و اوج جنگ های ایران و عثمانی به فعالیت خودش ادامه داد اما از آن پس متروکه ای از آن برجای ماند و در حال حاضر تنها جاذبه ای برای گردشگری در شهر ماکو به شمار می رود.

وجه تسمیه

نام کلیسا از همان ابتدا «کلیسای زور زور» بوده که به خاطر این است که در دوره ای تحت نظر هوانس یرز نقاش معروف به زورزورتسی، قرار داشته، به این نام معروف شده است .

مشخصات بنا

پلان کلیسای مریم مقدس هم از داخل و هم از خارج صلیبی شکل بوده و دارای گنبدی 16 ضلعی با چهار نورگیر میباشد. به غیر از نورگیرهای ساق گنبد چهار نورگیر در چهار دیوار بنا شده و تنها ورودی کلیسا از سمت غربی آن میباشد. مصالح بکار رفته در کلیسا سنگ خوش تراش و ملاط میباشد. پس از تغییر مکان کلیسا به بالای بلندی مشرف به دریاچه آن را بر روی صفه ای بنا نموده و آن قسمتهایی از کلیسا را که در محل نخست خود تخریب شده بود با استفاده از سنگهای جدید مرمت نمودند.
کلیسا بنایی تقریبا مربع شکل است با اضلاع حدود ۴ متر، ارتفاع  این کلیسا از کف حدود ۷ متر است.درب کلیسا معمولا بسته است. دربی فلزی دارد که روی آن به خط ارمنی نوشته شده زور زور و زیر این نوشته صلیبی نقش بسته است. بر روی تعدادی از سنگهای دیوار کلیسا نیز، صلیب نقش بسته است. مرمت کلیسا به دقت صورت گرفته و علی رغم  زیر سازی مناسبی که برای استحکام بنا به کار رفته است، از سنگهای قدیمی در تجدید بنا به نحو احسن استفاده شده است. سنگهایی که متعلق به بنای اصلی نبوده با رنگ سفید متمایز شده اند.

سد منطقه

از محوطه بیرونی کلیسا می توان تاج سد بارون را دید. این سد سد مخزنی  در ۱۲ کیلومتری جنوب شهرستان ماکو، بر روی رودخانه زنگمار (زنگبار) در نزدیکی روستای بارون احداث شده است. رودخانه زنگمار که سد مخزنی ماکو بر روی آن احداث شده است از کوههای مرزی ایران و ترکیه سرچشمه می گیرد و نهایتا در شهرستان پلدشت به رودخانه ارس می پیوندد. وجود دشت حاصلخیز پلدشت در پائین دست سد، این امکان را بوجود آورده تا با بهره برداری از آب سد، بالغ بر ۱۵ هزار هکتار از این اراضی از آب کشاورزی مطمئن بهره مند گردند. سد مخزنی ماکو از نوع سد خاکی، با هسته رسی است و طول و عرض تاج سد به ترتیب ۳۵۰ متر و ۱۰ متر است.

دسترسی به کلیسای زور زور در ماکو

به منظور دسترسی به کلیسای زور زور در ماکو می بایست که به سمت سد بارون به راه بیفتید که جاده ی آن قسمت غربی شهر قرار گرفته است و می توانید خود را از جاده آسفالته پر پیچ و خم به سمت تاسیسات مربوط به سد برسانید که این جاده در قسمت غربی این شهر نیز قرار دارد. با گذر از این قسمت، بعد از طی حدود ۵۰۰ متر وارد جاده خاکی فرعی می شوید که با تابلوی کلیسای مریم مقدس (زور زور) مشخص شده است و پس از حدود ۷۰۰ متر به کلیسا می رسد.