بنر هدر

کاروانسرای رباط شرف، از بارزترین شاهكارهای معماری

نویسنده:

سمیرا هادی

در تاریخ:

رباط شرف از جاهای دیدنی سرخس، کاروانسراییست شگفت، که در شمال شرقی ایران و در فاصله حدودا ۴۵ کیلومتری از شهر سرخس قرار گرفته است. معمولا واژه رباط برای کاروانسرایی به کار می رود که بیشتر برای نگهداری چهارپایان و اسب مورد استفاده قرار می گرفته است. این رباط ها علاوه بر حوض و آب انبار، اتاق های متعددی داشتند که مسافران می توانستند یک یا چند شب را در آن بگذرانند. بنابراین، رباط شرف نیز، کاروانسرای بوده که بیشتر برای نگه داری چهار پایان از آن استفاده می شده.

بهترین جاذبه های گردشگری سرخس

پیشینه کاروانسرای رباط شرف

در گذشته کاروانیانی که از مرو به نیشابور سفر می کردند، بین راهشان در این مکان توقف می کردند. ساخت کاروانسرای رباط شرف را به وزیر سلطان سنجر، شرف الدین ابوطاهر بن سعدالدین علی القمی، حاکم شهر مرو در آن زمان نسبت می دهند. این بنا، یادگاریست از عصر سلجوقیان که در میان دشتی فراخ جای خوش کرده است. کتیبه های این بنا، نشان می دهند که ساخت آن به اوایل سده ششم هجری و سال ۵۰۸ باز می گردد.

این بنا در طول تاریخ پر فراز و نشیبش بارها مرمت هم شده است. به عنوان مثال، طبق گفته باستان شناس معروف فرانسوی، آندره گدار، در سال ۵۴۸ هجری قمری قبایل ترک به این کاروانسرا حمله کرده و برخی از مکان های آن را ویران می کنند ولی یکسال پس از این حمله و در سال ۵۴۹ هجری قمری، این بنا مورد بازسازی قرار گرفت.

رباط شرف بنایی است با 109 متر طول و 63 متر عرض و چهار هزار و 644 مترمربع زیربنا كه یك ورودی با یك سردر زیبا دارد.
در سردر ورودی بنا نوشته شده ‘رباط شرف از كاروانسراهای شاهی یا كاخ رباط ‌های جاده ابریشم است’ و در متون تاریخی منزل رباط شرف را آبگیر یا آبگینه نامیده‌ اند.
این بنا دو صحن دارد و هر صحن دارای چهار ایوان به شكل چلیپا (صلیب) و شبستان است و همچنین آجرچینی و كتیبه‌ های آن جلوه خاصی دارد.
در این رباط چند مسجد و محراب دیده می ‌شود كه همه با كتیبه ‌های گلی و گچی تزئین شده‌ اند.
حیاط اول بنا مستطیل شكل است و در دو سوی مدخل آن دو تالار دراز برای اقامت نگهبانان بنا شده است.
در دو طرف دیگر حیاط كه عرض كمتری دارد، ایوان‌ هایی است كه تا دیوار خارجی امتداد دارد و شامل 2 اتاق و عمود بر رواق داخلی است.
دالانی با سردر بلند پیش از حیاط دوم ساخته شده و در دو طرف آن دو راه وجود دارد كه یكی به در مسجد و دیگری به در ورودی تالار مستطیل شكل می پیوندد.
بنای دو سوی حیاط دوم نیز مانند تاسیسات حیاط اول است‌ فقط در جلو اتاق‌ ها رواقی است كه حیاط دوم را دور می ‌زند.
در طرف راست دالان ورودی به حیاط دوم اتاقی است كه گویا جایگاه نگهبانان بوده است، میان این اتاق و اتاق ‌های بالای دالان نیز پلكانی ساخته‌ اند.
در حیاط مربع شكل دوم آثار یك حوض بزرگ را می‌ توان دید. قسمت‌ اصلی بنا در انتهای حیاط دوم است و در پشت ایوان انتهایی آن محوطه‌ ای چهارگوش با سه در ساخته‌ اند. روبروی ایوان، شاه‌ نشین است كه طرف راست آن به اصطبل و طرف چپ بنا به اتاق‌ ها و حیاط‌ های خصوصی راه دارد.
در دو طرف شاه ‌نشین دو حیاط چهار ایوانی كوچك برای استفاده نزدیكان و در زیر گنبدخانه ‌های انتهایی رباط دو حوض انبار ساخته شده است. در دو گوشه حیاط دوم نیز دو تالار ستوندار بنا كرده‌ اند.
از ویژگی ‌های بنای رباط شرف دو مسجد است كه یكی در طرف چپ دالان ورودی به حیاط اول قرار دارد و دارای دو ورودی به دالان است. مسجد دیگر در طرف چپ دالان ورودی به حیاط است و دو محراب دارد.
همچنین بنا دارای 6 برج است كه چهار برج آن در حیاط دوم به صورت هشت گوش ساخته شده و 2 برج در حیاط اول دارد.
محور اصلی بنا از جنوب‌شرقی به شمال‌ غربی است و نشان می‌ دهد بنا با توجه به قبله ساخته شده است. در واقع سردر ورودی به حیاط دوم، ایوان و شاه‌ نشین روی محور اصلی بنا ساخته شده است.
در وسط رباط حوض بزرگ، در اضلاع جنوبی دو اصطبل برای استراحت اسب‌ ها و در اطراف دهلیزهایی برای اسكان مسافران وجود دارد.

نقشه ساختمان رباط شرف با دیگر كاروانسراها تفاوت دارد.
وجود كتیبه‌ های گچی و طرح‌ های آجرچینی در بقیه كاروانسراها معمول نبوده ولی در كاروانسرای رباط شرف تقریبا تمام آجرچینی ‌ها كه در نمای دیوارها، گنبدها و طاق‌ های آن ایجاد شده طرح ‌دار هستند.
گچبری ‌های رباط شرف از جالب ‌ترین نمونه‌ های این هنر در سده ششم هجری است تا جایی كه كتیبه ‌های حاشیه محراب‌ های دو نمازخانه كاروانسرا با بهترین كتیبه‌ های محراب ‌های مساجد ایران از نظر زیبایی و طرح برابری می‌ كند.
در سال 1356 با خاكبرداری از اتاق‌ های رباط شرف مجموعه ‌ای از ظروف فلزی، فرمان ‌های عهد صفوی، سفالینه ‌های سلجوقی، سكه‌ هایی از ادوار اسلامی و نیز ظرفی منحصر ‌به ‌فرد متعلق به سده ‌های چهار و پنج قمری به دست آمده است.
رباط شرف در بیستم خرداد ماه 1321 شمسی به شماره 359 ثبت ملی شده و جزو با سابقه‌ ترین بناهای ملی است.

بهترین فصل برای سفر به کاروانسرای رباط شرف

سفر به دیار رباط شرف در تمام فصول امکان پذیر است. می توانید بازدید از آن را در برنامه سفر زیارتی خود به شهر مشهد مقدس بگنجانید. البته بهترین موقع سفر به رباط شرف فصل بهار و به خصوص اردیبهشت ماه است.

مسیر دسترسی به کاروانسرای رباط شرف

این کاروانسرا در مسیر مشهد به سرخس قرار گرفته است. بعد از زیارت امام رضا علیه السلام شهر مشهد را به سمت شرق ترک کنید. در میانه ها جاده سرخس به شهر مزدآوند خواهید رسید. از مزدآوند که گذشتید پس از ۲۵ کیلومتر به روستای شورلق می رسید. از این روستا تا کاروانسرا حدودا ۶ کیلومتر راه آسفالته در پیش دارید. نگران گم کردن راه هم نباشید چرا که در طول مسیر، تابلوهایی راهنما شما را راهنمایی خواهند کرد.

محصولات سفر

دیدگاه خود را بنویسید