روستای ابیانه که از توابع بخش مرکزی شهرستان نطنز در استان اصفهان است در ۴۰ کیلومتری شمال غربی نطنز، در دامنهٔ کوه کرکس قرار دارد که ارتفاع آن از سطح دریا ۲۲۲۲ متر میباشد.پیشتر به معرفی روستای ابیانه و جاهای دیدنی آن پرداختیم اما در این مطلب بصورت کاملتری به جاذبه های گردشگری روستای ابیانه و آداب و رسوم مردم این منطقه می پردازیم. ابیانه با آب و هوای معتدل، دارای موقعیت طبیعی مساعد، معماری بومی و بناهای تاریخی پُرتنوع است که گردشگران زیادی را به خود جذب کرده است. شهرت اصلی روستا بخاطر معماری و رنگ خاص ساختمانهایش است که بر روی دامنه شیبداری در شمال رودخانه برزرود بنا شدهاند.
روستای ابیانه در تاریخ ۳۰ مرداد ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۱۰۸۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این روستا را به اعتبار آثار و بنا های تاریخی پرتنوعش باید از زمره استثنایی ترین روستاهای ایران به شمار آورد. شکوه معماری بومی و سرشار از زیبایی این روستا، آن را در شمار نمونه های کم نظیر دیدنی های جهان درآورده است. ابیانه نقطه ای خوش منظره و خوش آب و هوا و دارای موقعیت طبیعی مساعدی است.
مردم محلی ابیانه در قدیم به این منطقه ویونا میگفتند که وی در زبان آنها به معنای بید و ویانه به معنای بیدستان است. علت نام گذاری این روستا این بوده که این روستا در سابق بیدستان بوده و در طول زمان، ویونا به اویانه و سپس به ابیانه تغییر یافته است.
تاریخچهی ابیانه
محققان و باستان شناسان بر این باورند که این روستا، حدود ۱۵۰۰ سال قبل به وجود آمده و یکی از مکانهای تاریخی کشور ایران است که شهرت جهانی پیدا کرده است. بر اساس تحقیقات باستان شناسان، عمارتهای کهن روستای ابیانه در دوران حکومتهای سلجوقیان، قاجاریان، ساسانیان و صفویان طراحی و ساخته شده اند.
خانههای روستا تماما بر روی دامنه پر شیبی در شمال رودخانه برزرود بنا شده است. به صورتی که پشت بام مسطح خانههای پایین دست، حیاط خانههای بالا دست را به وجود آورد است و هیچ دیواری هم آنها را محصور نمیسازد. در نتیجه، ابیانه در وهله اول، روستایی چند طبقه به نظر میآید که در بعضی موارد تا چهار طبقه آن را میتوان مشاهده کرد.
خانههای ابیانه به سه دوره تاریخی سلجوقی، صفوی و قاجاریه تقسیم میشوند. خانههای ساخته شده در دوره سلجوقی فاقد حیاط و دارای ایوانی جنوبی به ارتفاع ۵ متر و فضایی باز و مسقف بنام صفه هستند که خانه در اطراف آنها و در دو طبقه بنا شده است. صفهها در دوره صفویه مورد توجه بیشتری قرار میگیرد و هر خانه در این دوره دارای چهار صفه است. قرینهسازی بهتر میشود و تزیینات بکار رفته با دوره سلجوقی متفاوت هستند. در دوره قاجاریه نیز بنا به دلایلی از ساختوساز جدید مانند دو دوره قبل خبری نیست و شیوه ساخت نیز تغییری نمیکند. خانه غلام نادرشاه و خانه نایب حسین کاشی دو خانه معروف و دیدنی ابیانه هستند.
ابیانه سه محله اصلی به نامهای هرده (پایینده)، محله یوسمون و محله پل (بالاده) دارد. محله یوسمون و پل اربابنشین بودهاند. هرده در شرق ده قرار دارد و از میانده تا غرب و جنوب نیز محلات بالایده را تشکیل میدهند. درب خانههای ابیانه دارای دو کوبه زنانه و مردانه هستند که کوبه چکشی شکل در سمت راست برای مردان و کوبه حلفهای در سمت چپ متعلق به زنان است که خودش ویژگی خاصی بشمار میرود. بدلیل محدودیت فضا در آبادی انبار غله و زاغه دامها به خارج از روستا منتقل شدهاند و هر خانواده انبار خود را در تپههای یک کیلومتری ابیانه و در دل کوه کنده است و تنها درهای کوتاه آنها قابل مشاهده هستند.
مردم ابیانه به زبان فارسی با لهجه خاص ابیانه ای صحبت میکنند که با لهجههای دیگرمناطق تفاوت اساسی دارد. مردمان این دیار از لباس سنتی استفاده میکنند و در حفظ آن تاکید و تعصب از خود نشان می دهند.
زنان ابیانه از پارچههای گلدار و رنگارنگ برای خود پیراهن بلندی میدوزند و استفاده میکنند، همچنین زنان این روستا چارقدهای سفید رنگی دارند و مردان نیز از شلوار گشاد و درازی از پارچه سیاه استفاده میکنند.
ابیانه ایها زبان به خصوصی دارند پس نام غذاهایشان علاوه بر متفاوت بودن، کمی عجیب است. غذاهای مردم ابیانه، به علت متفاوت بودن زبانشان نامهای عجیبی دارند. غذاهای این مردم برگرفته از کویر و حاشیه کویر ایران هستند که سالم، طبیعی، ساده و بسیار خوش طعم هستند. غذای رسمی مردم ابیانه، گِپا نام دارد که از ذرت خرد شده و موادی دیگر تهیه میشود.
غذای دیگر مردم ابیانه قرمه است که به زبان ابیانهای به آن قلیه میگویند وعمدتا با گوشت گوسفند قربانی پخته میشود. کاروانی نیز غذای دیگر مردم ابیانه است که شبیه کله جوش است که با کشک ساییده، نعناع و پیاز داغ میپزند.
شغل بیشتر مردم ابیانه دامداری، باغداری و کشاورزی است که به سبکهای قدیمی مدیریت میشود. آب مورد نیاز برای زمینهای کشاورزی و باغها در روستای ابیانه از طریق هفت قنات تأمین میشود.
محصولات کشاورزی ابیانه سیب زمینی، گندم، جو و میوههایی از قبیل: زردآلو، گلابی، سیب و گردو است.
از اینجا میتوانید میوههایی مثل سیب، آلو و گلابی، گردو و بادام بخرید که دستفروشها توی کوچه پس کوچهها بساط کردهاند، میوههایی که از باغهای این روستا چیده میشود. سوغاتیهای دیگری هم هست مثل گیوه، گلیم و قالی، لباسهای زری دوزی و پارچههای قلم کار و نانهای محلی.
یکی دیگر از شغلهای مردم ابیانه قالی بافی است که با استقبال فراوان مردم این روستا حدود ۳۰ کارگاه مخصوص بافتن قالی طراحی و ساخته شده است.
در سالهای دورنیز، بافتن گیوه در میان زنان این دهکده رواج داشته و از این طریق، درآمد کسب میکرده اند، ولی با گذر زمان این هنر از بین رفته است.
روستای ابیانه دارای چشمهها و قناتهای متعددی در اطرافش است که بخاطر موقعیت جغرافیایی خاص این آبادی در دامنه کوهستان کرکس میباشد. چشمه دوآبی و چشمه رئیسون در غرب روستا تامین کننده بخش اصلی آب ابیانه هستند. مردم اعتقاد دارند آب چشمه رئیسون از پای درختچه زرشک بیرون ماآید و خوردن آن باعث طول عمر میشود. قنات تاردر نیز در شمال آبادی معروفترین قنات ابیانه است.
زیارتگاههای ابیانه
روستای ابیانه دارای دو زیارتگاه میباشد که یکی مرقد شاهزاده عیسی و شاهزاده یحیی در جنوب روستا که به گفته اهالی، فرزندان امام موسی کاظم بوده اند، و زیارتگاه دیگر روستای ابیانه نیز هینزا نامیده میشود.
آتشکده های ابیانه
ابیانه در گذشته سه آتشکده به نامهای هارپاک، هرشوگاه و دژآتون داشته که از میانشان تنها هارپاک باقی مانده است. این آتشکده نمونهای از معابد زرتشتی در جوامع کوهستانی است که همانند سایر بناهای روستا در سراشیبی قرار دارد. هارپاک کهنترین اثر روستای ابیانه میباشد که بصورت چهارطاقی و با استفاده از سنگ لاشه و گچ و در گذرگاه اصلی محله ساخته شده است. در وسط این آتشکده آتش مقدس شعله ور بوده که آن را با ذغال سنگ روشن نگه داشته میداشتهاند و بدلیل شکل خاص معماریاش از هر طرف آبادی قابل رویت بوده است.
قلعههای ابیانه
ابیانه سه قلعه به نامهای پال همونه، هرده و پاله دارد. قلعه پال همونه یا تخت همایون در جنوب غربی ابیانه قرار دارد و به محلههای یوسمون و محلهبالا تعلق دارد. قدمت این قلعه به حدودا ۲۰۰ سال پیش میرسد و در سند قلعه سهم هر فرد در ساختش اشاره شده است. قلعه هرده در شمال شرق روستا و در محله هرده قرار دارد و قلعه پاله نیز متعلق به محله پل در شمال غربی روستا است. این قلعهها برای حفظ امنیت مردم در برابر یاغیها ساخته شدهاند و در مواقع ضروری مردم بدرونشان میرفتند و مردان محلی به نوبت وظیفه کشیک دهی را داشتند.
مساجد ابیانه
روستای ابیانه یازده مسجد دارد. یکی از قدیمیترین مساجد ابیانه میانده یا مسجد جامع ابیانه نام دارد. مسجد میانده دو شبستان دارد که شبستان قدیمیتر دارای دریست که به کوچه اصلی باز میشود. کف شبستان قدیمی با چوب پوشیده شده و در دیوار چوبی شبستان محرابی چوبی و قدیمی وجود دارد که یکی از آثار باارزش ابیانه متعلق به سال ۴۷۷ هجری قمری است. بر روی این محراب نقوش گلوبوته کندهکاری شده و سوره یس با خطوط برجسته کوفی رویش حکاکی شده است. منبر چوبی مسجد نیز متعلق به دوره سلجوقی و سال ۴۶۶ میباشد.
یکی دیگر از مساجد قدیمی آبادی پرزله نام دارد که فضایی دلباز دارد و بر روی لنگ درب شرقیاش تاریخ ۷۰۱ هجری قمری حک شده است که متعلق به دوره ایلخانیان است. درب این مسچد قدیمیترین درب ابیانه است. ایوان مسجد مشرف به کوچه مجاورش است. طبقه دوم مسجد در دوران صفویه ساخته شده و در دوره قاجاریه شبستانی کوچک به آن اضافه کردهاند.
حاجتگاه نام مسجد تاریخی دیگری در ایانه است که در صخرهای کوهستانی بنا شده و روی شبستانش تاریخ ۹۵۲ قابل مشاهده میباشد. این مسجد به دوره صفویه تعلق دارد و احتمالا مردم حاجت خود را توسط خطاطان روی قسمت بالای بنا مینوشتهاند تا رفع شود. در محوطه اطراف بنا سنگهای قبری متعلق به زمان صفویه، نادری و قاجاریه وجود دارد.
خانقاه ابیانه
اين بنا که در زمان شاه عباس صفوي ساخته شده است. در محله«پَ خونه قاه» يا«پَس خانقاه»قرار دارد. ساختمان آن با نماي آجري و سردر آن با تاق هاي ضربي و نقاشي هاي دوره صفوي تزيين شده است. اين ساختمان سه طبقه در گذشته محل اجتماع صوفيان و درويشان بوده و آنچنان که عنوان مي كنند، مكان استراحت شاه صفوي در تابستانها نيز بوده است.
مرمت و بازسازی ابیانه
عبور از دالان و کوچههای آبادی و شنیدن بوی خاکی که بلند میشود بتنهایی ارزش رفتن به ابیانه را دارد. متاسفانه در سالهای اخیر ساختوسازهای جدید و بدون توجه به بافت سنتی انجام شده و تعداد زیادی از درب و پنجرههای چوبی با نمونههای فلزی تعویض شدهاند که آسیبی جدی به اصالت روستا وارد کردهاند. ایزوگام کردن سقف خانهها و پوشاندن سقف قرمز و سنتی آنها نیز بشدت از جذابیت مناظر روستای ابیانه کاسته است و امید آن میرود این توسعههای سریع باعث تخریب این میراث با ارزش نشوند.
موزه مردم شناسی روستا:
موزه مردم شناسي در ورودي اصلي روستا در سمت غرب ابيانه قرار دارد. اين موزه در ابتدا با پول عمومي روستا و توسط اهالي ابيانه ساخته شده و ادامه آن با سازمان میراث فرهنگی کشور انجام شده است.
امکانات رفاهی روستا ابیانه:
ابيانه داراي يک نانوايي به اسم نانوايي سنتي ابيانه است كه نانواي آن کاشاني است و نان مصرفي روزانه را در روزهاي سه شنبه، چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه در ساعت 5/3 بعدازظهر مي پزد. علاوه بر اين، نوعي نان روغني قندي نيز در اين نانوايي پخته مي شود.
به غير از اين نانوايي، ابيانه داراي اتاق هايي به اسم نانوايي عمومي است. در گذشته هر خانه اي تنور نان پزي داشته؛ ولي گفته مي شود كه حدود سي سال است كه در خانه هاي مسكوني تنور كار گذاشته نمي شود و نان روزانه در اين اتاقهاي نانوايي عمومي پخته مي شود. ابيانه حدود نه اتاق نانوايي عمومي دارد و در واقع محلات مختلف، اتاق نانوايي خاص خود را دارند و اهالي محله به نوبت، نان مصرفي خود را در آنجا مي پزند. در ساختن اين اتاقها، يك نفر به اصطلاح«سرخير»مي شده و از اهالي محله پول جمع مي كرده و آنجا را مي ساخته است. زمين آن را نيز فرد خيري در اختيار اهالي قرار مي داده؛ ولي مالكيت آن با خود اين فرد بوده است.
هتلی بنام هتل ابیانه در این روستا هست که دارای رستوران نیز میباشد.
ميهمانسرایی نیز در خيابان اصلي و ورودي غربي ابيانه قرار دارد که متعلق به فرمانداري نطنز است و فقط مأمورين دولتي مي توانند از آن استفاده کنند.
مرکز بهداشت روستا نیز در حال فعالیت است.
مسیر دسترسی روستای ابیانه
روستای ابیانه هم از طریق جاده کاشان_نطنز و هم از اتوبان کاشان_اصفهان قابل دسترسی است، هرچند جاده کاشان-نطنز مسیر نزدیکتریست.
بهترین زمان برای رفتن به ابیانه
جاده دسترسی به ابیانه از میان باغات متعددی عبور میکند که در فصل بهار سرسبزی آنها شما را مسحور خواهد کرد و با رسیدن فصل پاییز لباسی طلایی بر تن میکنند. اما بجز این دو زمان نیز میتوانید به ابیانه بروید و در هر زمانی از سال امکان بازدید از این روستای دیدنی وجود دارد.
راهنمای سفر به ابیانه
برای سفر به ابیانه صرف نظر از مبدا سفر شما دو راه وجود دارد توجه داشته باشید روستای ابیانه در موقعیت شهرستان نطنز و بین اصفهان و تهران قرار دارد نزدیک ترین شهر ها به ابیانه عبارتند از: نطنز، کاشان، بادرود
شما می توانید از طریق اتوبان تهران اصفهان بعد از کاشان وارد خروجی ابیانه – اقا علی عباس – بادرود شوید و بعد از طی مسیر به ابتدای ورودی دهستان که پاسگاه هنجن در ورودی جاده قرار دارد بشوید.
روستاهای مسیر عبارتند از: هنجن – یارند- کمجان – برز- طره – ابیانه
مسیر های فرعی ابتدای جاده نیز شامل روستاهای: چیمه رود: شامل روستاهای بیدهند (بیدتند)، فریزهند(فریزند)، تکیه سادات، چیمه، ولوجرد می شود.
از مسیر اتوبان اصفهان – تهران نیز بعد از ورودی نطنز تابلوی خروجی ابیانه – اقا علی عباس – بادرود مشاهده می شود.
