کاروانسرا ساختمانی است که در گذشته کاروانها به آن پناه میبردند. در آن دوران راهها پرخطر و راهزنان در کمین افراد کاروان بودند بدین ترتیب کاروانسراها تبدیل به محلی برای گذراندن شبی امن گشتند. در تاریخ ایران میتوان دوران حکومت صفویان را پررونقترین زمان برای ساخت کاروانسرا دانست؛ چراکه آنها تصمیم به احیای جاده ابریشم داشتند و مهمترین عامل برای استفاده از آن تأمین امنیت کاروانها بود. استان سمنان نیز در این مسیر قرار داشت و این امر موجب شد کاروانسراهای استان سمنان پرتعداد شوند برای آشنایی با برخی از این بناهای تاریخی با ما همراه شوید.
کاروانسرای لاسجرد
این کاروانسرا در روستای لاسجرد سمنان قرار دارد و از بناهای دوره شاهعباس اول صفوی است که جزو کاروانسراهای استان سمنان است. کاروانسرا دو ایوانی با حیاط وسیع است که در اطراف حیاط آن 24 حجره ساختهشده است. دو ایوان بلند و بزرگ در غرب و شرق کاروانسرا وجود دارد که با درگاه کوتاه و چند پله به دالانهای چهارگانه پشت متصل میشوند. سقف این ایوانها طاق ضربی بزرگی است که تزئینات مربع شکل تودرتو دارد. در چهارگوشه کاروانسرا، چهار مدخل ورودی با طاقهای قوسدار، حیاط را به دالانی متصل میکند که درتقاطع و روبروی آنها باراندازهایی طراحی و اجراشده است. مصالح کاروانسرا از آجر، سنگ، ملات گچ و ساروج و خاک گچ است. این کاروانسرا بارها مرمتشده است. با توجه به اینکه امروز نیز این کاروانسرا در مسیر زائران شهر مشهد قرار داد هنوز هم میزبان گردشگران زیادی از نقاط دور و نزدیک است. کاروانسرای لاسجرد در 13 کیلومتری شهرستان سرخه، استان سمنان در مسیر زیارتی شرق به غرب جاده ابریشم در جاده سمنان به تهران واقعشده است.
کاروانسرای شاهعباسی ده نمک
هنگام سفر به شهر گرمسار سپری کردن شبی در کاروانسرای شاهعباسی ده نمک میتواند خاطرهای بهیادماندنی را برای شما رقم بزند. در این اقامت تصور میکنید به گذشته سفرکردهاید و زیر آسمان پرستاره آن دوران شب را به صبح میرسانید. اقامتگاه بوم گردی کاروانسرای صفوی با معماری خاص و باشکوهش یکی از یکی از کاروانسراهای استان سمنان است که اگر کمی خوششانس باشید و چهارشنبهها میهمان اقامتگاه بوم گردی کاروانسرای صفوی شوید میتوانید با تیم حرفهای رصد ستارگان آسمان بینظیرش شب را رصد کنید. این کاروانسرا دارای 24 اتاق است که هر اتاق بهصورت تخت و همچنین کفخواب سنتی ایرانی است که ظرفیت هر اتاق بین 3 تا 4 نفر است. این کاروانسرا همچنین دارای سالنهای بزرگ، رستوران، چایخانه و نیز سالن تورها و اجتماعات گروهی است. این مجموعه دارای شتر خانی زیبا است که دورتادور آن کشیده شده است همچنین دارای شاهنشین در قسمت شمالی و چهار برج در خارج از آن است. از داخل این کاروانسرا میتوان چشماندازی به آبانبار قدیمی و زیبای کنار آن داشت. فاصله روستای ده نمک تا سمنان 75 کیلومتر تا گرمسار 35 کیلومتر و تا شهر تهران 144 کیلومتر است. کاروانسرای شاهعباسی ده نمک در شهرستان گرمسار، بعد از آرادان، روستای ده نمک، کاروانسرای شاهعباسی ده نمک واقعشده است.
کاروانسرای شاه سلیمانی آهوان
این کاروانسرا که در روستای آهوان، در 42 کیلومتری شرق سمنان واقع شدهاست، در سالِ 1097 هجری قمری در زمانِ شاه سلیمان صفوی، برای استراحت زایرین امام هشتم که از سمنان و آهوان به مشهد مقدس، مشرف میشدند، ساخته شد. اما به غلط، کاروانسرای شاه عباسی نام گرفت. کاروانسرای شاه سلیمانی آهوان، دارای حیاط وسیع مستطیل شکل، به طول 40 متر و عرض 32 متر، و چهار ایوانی است. جمعاً در اطراف حیاط 24 اتاق احداث شده است که ابعاد آنها به ترتیب 3.35 و 2.90 متر است.
کاروانسرای میاندشت میامی
مجموعه کاروانسرای میاندشت میامی از کاروانسراهای استان سمنان است که تشکیلشده از سه کاروانسراست که یکی باقیمانده از دوران صفوی است و دو مورد دیگر در دوران قاجار ساختهشدهاند و مجموع آنها بزرگترین مجموعه کاروانسرایی ایران را تشکیل میدهند. این مجموعه زیبای آجری از چند آبانبار، اتاقهای اقامتی، برج و بارو و ایوان و قلعه ساختهشده است. این بنا که چند سال پیش مرمتشده و پذیرای مسافران و زائران است، در سالهای دورهم میزبان و مآمن مسافران و تاجران و زائران امام رضا (ع) بوده است. از سال 1393 حمید مختاریان این مجموعه را تبدیل به یک اقامت گاه بوم گردی کرد و امکانات لازم برای سفری بهیادماندنی را در آن برای مسافران فراهم آورده است.
رباط انوشیروانی
رباط انوشیروانی یکی از کهنترین رباطهای ایران و استان سمنان است که پیشینه آن به پیش از اسلام و دوره ساسانی بازمیگردد. پلان این کاروانسرا که در 36 کیلومتری جاده سمنان دامغان واقعشده، چهار ایوانی و ابعاد آن 75 در 75 متر است. قدمت این مورد از کاروانسراهای استان سمنان به دوران ساسانی میرسد اما در دوران صفوی بازسازیشده و تعمیراتی از اوایل اسلام تا عصر ایلخانی در بنا انجامشده است که گاه تغییراتی را نیز به دنبال داشته است. جمعاً 26 اتاق برای اسکان مسافران در پیرامون حیاط مرکزی این کاروانسرا ساختهشده است. در حال حاضر از ساختمان رباط فقط دیوارهای اطراف و قسمتی از دالان ورودی بزرگ جلو بهجامانده و بقیه بهصورت تل کوچکی از سنگهای ریزودرشت درآمده است. بههرروی رباط انوشیروانی که در نزدیکی کاروانسرای دیگری که به کاروانسرای آهوان معروف است، واقعشده و به نظر میرسد با ساخت این کاروانسرای که در دوره صفویه بنا شده، کمکم رونق خود را ازدستداده باشد.