سعی در معرفی فهرست تمامی میراث و آثار ثبت شده کشور در میراث جهانی یونسکو را داریم که تعداد ۲۴ مورد تابحال ثبت گردید است. این فهرست شامل ۲۲ مورد از میراث فرهنگی و ۲ اثر میراث طبیعی است. ارگ بم و فضای فرهنگی آن جز مکان‌های در خطر نابودی قرار داده شده بودند ولی در اجلاس سال ۲۰۱۳ که از ۱۶ تا ۲۷ ژوئن برگزار شد از این فهرست خارج شدند. ارگ بم ایران پس از زمین لرزه در بم به شدت تخریب شد و از آن زمان در فهرست آثار در خطر قرار گرفت، اما با توجه به مرمت‌های انجام شده در طول سال‌های گذشته سازمان یونسکو ارگ بم را از فهرست آثار در خطر خارج کرد.
۱- نیایشگاه جغازنبیل- خوزستان
به ایلامی زیگورات دوراونتاش (Ziggurat Dūr Untash) یا با نام امروزی چُغازَنبیل نیایشگاهی باستانی است که در زمان ایلام (ایلامی‌ها) و در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شده است. چغازنبیل بخش به‌جا مانده از شهر دوراونتاش است و در نزدیکی شوش در استان خوزستان قرار دارد.
این سازه در سال ۱۹۷۹ میلادی اولین اثر تاریخی از ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت. جامعه بین‌المللی برای آن ارزش استثنایی و جهانی قائل است.
خاورشناسان چغازنبیل را نخستین ساختمان مذهبی ایران می‌دانند.
۲- تخت جمشید- فارس
تخت جمشید نام یکی از شهرهای باستانی ایران است که طی سالیان، پیوسته پایتخت باشکوه و تشریفاتی پادشاهی ایران در زمان امپراتوری هخامنشیان بوده‌است. در این شهر باستانی کاخی به نام تخت جمشید وجود دارد که در دوران زمامداری داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر اول بنا شده‌است و به مدت حدود ۲۰۰ سال آباد بوده‌است. در نخستین روز سال نو گروه‌های زیادی از کشورهای گوناگون به نمایندگی از ساتراپی‌ها یا استانداری‌ها با پیشکش‌هایی متنوع در تخت جمشید جمع می‌شدند و هدایای خود را به شاه پیشکش می‌کردند.
در سال ۵۱۸ پیش از میلاد بنای تخت جمشید به عنوان پایتخت جدید هخامنشیان در پارسه آغاز گردید. بنیان‌گذار تخت جمشید داریوش بزرگ بود، البته پس از او پسرش خشایارشا و نوه‌اش اردشیر یکم با افزودن بناهای دیگر، این مجموعه را گسترش دادند. بسیاری از آگاهی‌های موجود که در مورد پیشینهٔ هخامنشیان و فرهنگ آن‌ها در دسترس است به خاطر سنگ‌نبشته‌ها و گل نوشته‌هایی است که در این کاخ‌ها و بر روی دیواره‌ها و لوحه‌ها آن حکاکی شده‌است. سامنر برآورد کرده‌است که دشت تخت جمشید که شامل ۳۹ قرارگاه مسکونی بوده، در دورهٔ هخامنشیان ۴۳٬۶۰۰ نفر جمعیت داشته‌است. باور تاریخ‌دانان بر این است که اسکندر مقدونی سردار یونانی در ۳۳۰ پیش از میلاد، به ایران حمله کرد و تخت جمشید را به آتش کشید. و احتمالاً بخش عظیمی از کتاب‌ها، فرهنگ و هنر هخامنشی را با این کار نابود نمود. بااین‌حال ویرانه‌های این مکان هنوز هم برپا است و باستان‌شناسان از ویرانه‌های آن نشانه‌های آتش و هجوم را بر آن تأیید می‌کنند.
این مکان تاریخی از سال ۱۹۷۹ یکی از آثار ثبت شدهٔ ایران در میراث جهانی یونسکو است.
۳- میدان نقش جهان
میدان نقش جهان همچنین معروف با نام تاریخی میدان شاه و پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران با نام رسمی میدان امام، میدان مرکزی شهر اصفهان است که در قلب مجموعه تاریخی نقش جهان قرار دارد.
بناهای تاریخی موجود در چهار طرف میدان نقش جهان شامل عالی‌قاپو، مسجد شاه (مسجد امام)، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه که ورودی اصلی بازارچه اصفهان است. علاوه بر این بناها دویست حجره دو طبقه پیرامون میدان واقع شده‌است که عموماً جایگاه عرضهٔ صنایع دستی اصفهان می‌باشند.
میدان نقش جهان در تاریخ ۸ بهمن ۱۳۱۳ به شماره ۱۰۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در اردیبهشت ۱۳۵۸ به شماره ۱۱۵ جزء نخستین آثار ایرانی بود که به‌عنوان میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت جهانی رسید.
۴- تخت سلیمان- آذربایجان غربی
تخت سلیمان نام یک بخش در استان آذربایجان غربی است که در گذشتهٔ نزدیک، “تازه کند نصرت” و در گذشتهٔ دور «گَنجَک» نامیده شده‌است. هم اکنون نام آن شهر ، تکاب است. گفته شده که تخت سلیمان همان «فره‌اسپه» پایتخت ایران اشکانی بوده‌است. تخت سلیمان بزرگترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان در قبل از اسلام به‌شمار می‌رفت؛ اما در سال ۶۲۴ میلادی و در حملهٔ هراکلیوس، امپراتور رومیان به ایران، تخریب شد. در آن زمان این شهر گنجک نام داشت. آتشکده آذرگشنسپ در شهر گنجک جای داشت که امروزه با نام روستای تخت سلیمان شناخته میشود.
مجموعه آثار باستانی تخت سلیمان تکاب به عنوان چهارمین اثر ایرانی در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده است. تخت سلیمان در شمال شرقی و ۴۵ کیلومتری استان آذربایجان غربی، شهرستان تکاب واقع شده است.
۵- مجموعه ارگ بم- کرمان
ارگ بم بزرگترین سازهٔ خشتی در جهان بود که محل آن در شهر بم در استان کرمان در جنوب شرقی ایران قرار داشت. در تاریخ ۵ دی ۱۳۸۲، در اثر زلزلهٔ شدیدی که شهر بم و حومهٔ آن را تحت تأثیر قرار داد، ارگ بم بدو حادثه به دلیل اهمیت آن در فهرست آثار میراث جهانی درخطر قرار گرفت و با همکاری یونسکو و بسیاری از کشورها پروژه نجات بخشی این اثر انجام شد و امروز به نام بزرگترین شهر خشتی جهان چون نگین الماس در جنوب شرق کشور می درخشد و هر روزه میزبان بازدیدکنندگان از سراسر جهان و ایران است که بعد از بازدید از دیدن این بنا بسیار خرسند هستند و رضایت دارند و مشوق دیگران برای این بنای زیبا و جهانی میشود. «بم و فضای فرهنگی آن» در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌است. این ارگ عظیم که در مسیر جادهٔ ابریشم قرار دارد سده ۵ پیش از میلاد ساخته شده‌است و تا سال ۱۸۵۰ پس از میلاد نیز همچنان مورد استفاده بود.
کل بنا یک دژ بزرگ است که در قلب آن، ارگ واقع شده، اما به دلیل ظاهر پرابهت ارگ، که پر ارتفاع‌ترین قسمت مجموعه نیز به‌شمار می‌آمد، کل بنای دژ به عنوان ارگ بم نامیده میشود.
۶- مجموعه پاسارگاد- فارس
محوطه تاریخی میراث جهانی پاسارگاد در استان فارس، شهرستان پاسارگاد، بخش هخامنش، و در کنار روستای مادر سلیمان در محدوده ای به مساحت ۱۲۰ هکتار واقع شده است. فاصله پاسارگاد تا شیراز ۱۳۵ کیلومتر به سمت اصفهان می باشد.
این مجموعه، پنجمین مجموعه ثبت‌شده در فهرست آثار میراث جهانی در ایران است که طی جلسه یونسکو که در تیرماه سال ۱۳۸۳ در چین برگزار شد به علت دارا بودن شاخص‌های فراوان با صد در صد آرا در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید.
۷- گنبد سلطانیه- زنجان
گنبد سلطانیه آرامگاه اُلجایتو است که بین سال‌های در ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ میلادی به دستور خودش در شهر سلطانیه (پایتخت ایلخانیان) ساخته شد و از آثار مهم معماری ایرانی و اسلامی به‌شمار میرود. گنبد سلطانیه در فهرست آثار میراث جهانی به ثبت رسیده‌است. گنبد این بنا سومین گنبد بزرگ جهان بعد از گنبد کلیسای سانتا ماریا دل فیوره، و گنبد مسجد ایاصوفیه است.
۸- محوطه بیستون- کرمانشاه
محوطه تاریخی و فرهنگی بیستون (که با نام محوطه بیستون در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است) یک سایت تاریخی و باستان‌شناسی مربوط به دوره‌های گوناگون تاریخی پیش از اسلام، پس از اسلام و همچنین دوره پیشاتاریخی است. محوطه تاریخی و فرهنگی بیستون در دامنه کوه بیستون در شهر بیستون و در کنار راه باستانی و کهن کرمانشاه به همدان جای گرفته‌است. این مجموعه تاریخی و فرهنگی در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۶۴۶۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تا کنون ۲۸ اثر از آثار تاریخی کوه بیستون در فهرست آثار ملی ایران و ۱۳ اثر همراه سنگ‌نبشته بیستون در ۸ ژوئیه ۲۰۰۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسیده‌اند.
محدوده بیستون با یك هزار و ۶۵۰ هكتار وسعت و حریم ۳۶ هزار هكتاری دارای ارزش‌های تاریخی، طبیعی و زیست محیطی متنوع و فراوانی است كه هر یك به تنهایی در فهرست میراث جهانی می‌توانند ثبت شوند، اما آنچه بیستون را در جهان معرفی می كند، كتیبه بزرگ داریوش است كه به ۵۲۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردد.
آثاری كه در پرونده بیستون برای ثبت در فهرست میراث جهانی بازشناسانده شدند دربرگیرنده سنگ‌نبشته بیستون، پیکره هركول، دیواره فرهادتراش، بنای ساسانی، كاروانسرای ایلخانی، كاروانسرای بیستون (صفوی)، نقش برجسته بلاش، محوطه تاریخی پارت و سراب بیستون است كه به عنوان عرصه تاریخی با مركزیت سنگ‌نبشته بیستون پیشنهاد شده بود. بر اساس مدارک و مستندات موجود هم‌اکنون کمینه ۲۸ اثر ثبت شده در محدوده بیستون جای گرفته‌اند و كاوش‌های باستان‌شناسی این محدوده، پیشینه باشندگی در دشت بیستون را هفتاد هزار سال گمانه زده‌اند كه در این دوره، زندگی به گونه‌ای پیوسته دنباله داشته‌است.
۹- مجموعه کلیساهای آذربایجان
.مجموعه کلیساهای آذربایجان که در سال ۲۰۰۸ میلادی به ثبت فهرست میراث جهانی یونسکو رسیدند.
۱۰- سازه های آبی شوشتر
سیستم آبی تاریخی شوشتر (به انگلیسی: Shushtar Historical Hydraulic System) که به نام سازه‌های آبی تاریخی شوشتر نیز نامیده می شود، مجموعه‌ای به هم پیوسته از ۱۳ اثر تاریخی شامل پلها، بندها، آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌های دست کند و تونل‌های عظیم هدایت آب هستند که در ارتباط با یکدیگر کار می‌کنند و در دوران هخامنشیان تا ساسانیان، جهت بهره‌گیری بیشتر از آب ساخته شده‌اند. در سفرنامه مادام ژان دیولافوآ باستان‌شناس نامدار فرانسوی از این محوطه به عنوان بزرگترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد شده‌است. این ۱۳ اثر تاریخی به فاصله کمی از یکدیگر درمحدوده شهر شوشتر واقع شده‌اند با احراز معیارهای ۱، ۲ و ۵، با عنوان سیستم آبی تاریخی شوشتر به صورت یکجا به عنوان دهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسیده‌اند.
۱۱- بازار تبریز
بازار تبریز بزرگترین و مهم‌ترین بازار سرپوشیده در سطح جهان به‌شمار میرود که در شهر تبریز در ایران واقع شده‌است. این بازار با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع، بزرگترین بازار سرپوشیدهٔ جهان است. بازار تبریز در مردادماه سال ۱۳۸۹ خورشیدی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این بازار از بازارچه‌ها دالان‌ها، تیمچه‌ها سراها و کاروانسراهای متعددی تشکیل یافته‌است. پیش‌تر به جهت قرارگرفتن شهر تبریز بر سر چهارراه جادهٔ ابریشم و گذر روزانهٔ هزاران کاروان از کشورهای مختلف آسیایی، آفریقایی و اروپایی از آن، این شهر و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده‌است.
۱۲- بقعه شیخ صفی الدین اردبیل- اردبیل
آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی یکی از مکان‌های تاریخی و باستانی شهر اردبیل در شمال باختری ایران و از آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو است.
در این مکان علاوه بر آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، مقبره‌های شاه اسماعیل اول (نخستین پادشاه صفویه) و مادر شاه اسماعیل (دختر اوزون حسن آق قویونلو) و نیز برخی از مشایخ و صاحب‌منصبان دوران صفوی و نیز شهیدان ایرانی جنگ چالدران، قرار دارد. از دیگر بخش‌های این مجموعه چینی‌خانه، مسجد، جنت سرا، خانقاه، چله خانه، شهیدگاه و چراغ‌خانه است.
۱۳- مجموعه باغ های ایرانی
باغ ایرانی به باغ‌هایی گفته میشود که بر پایه معماری و عناصر تشکیل دهنده آن از جمله ساختار هندسی، آب و درختان و کوشک میانی و غیره عمدتاً در فلات ایران و مناطق پیرامونی متأثر از فرهنگ آن رواج داشته‌است.
در ادبیات ایران به باغ ایرانی «باغ سرا»، پردیس یا فردوس، بوستان یا بستان گفته می‌شده‌است. واژه باغ ایرانی جدید و ترجمه پرشن گاردن است.
مجموعه نه باغ ایرانی در ایران و دو باغ در هند و یک باغ در پاکستان، در سال ۲۰۱۱ به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند.
| شماره ثبت | نام | مکان | سال ثبت | مساحت |
|---|---|---|---|---|
| ۱۳۷۲–۰۰۱ | باغ ایرانی پاسارگاد | پاسارگاد | ۲۰۱۱ | ۲۴۹٫۶۵ هکتار |
| ۱۳۷۲–۰۰۲ | باغ ارم | شیراز | ۲۰۱۱ | ۱۲٫۷ هکتار |
| ۱۳۷۲–۰۰۳ | باغ چهلستون | اصفهان | ۲۰۱۱ | ۵٫۸ هکتار |
| ۱۳۷۲–۰۰۴ | باغ فین | کاشان | ۲۰۱۱ | ۷٫۶ هکتار |
| ۱۳۷۲–۰۰۵ | باغ عباس‌آباد | مازندران | ۲۰۱۱ | ۴۲۰٫۲ هکتار |
| ۱۳۷۲–۰۰۶ | باغ شازده | کرمان | ۲۰۱۱ | ۵٫۵ هکتار |
| ۱۳۷۲–۰۰۷ | باغ دولت‌آباد | یزد | ۲۰۱۱ | ۸ هکتار |
| ۱۳۷۲–۰۰۸ | باغ پهلوان‌پور | مهریز | ۲۰۱۱ | ۳٫۵ هکتار |
| ۱۳۷۲–۰۰۹ | باغ اکبریه | بیرجند | ۲۰۱۱ | ۳٫۴ هکتار |
۱۴– مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع اصفهان که به مسجد جامع عتیق و مسجد جمعه اصفهان هم معروف است، یکی از بناهای تاریخی شهر اصفهان است که قدمت آن به قرن دوم هجری قمری بازمی‌گردد. این مسجد در سال ۱۵۶ هجری قمری/۷۷۷ میلادی ساخته شد؛ مسجدی که کوچک و متناسب با جمعیت شهر اصفهان ساخته شده‌بود و باعث رشد شهرنشینی اصفهان شد. در سال ۲۲۶ ه.ق/۸۴۶ م به فرمان خلیفه معتصم عباسی، مسجد پیشین تخریب شد و بنایی ستون‌دار به همراه سقفی چوبی ساخته شد که هم‌اکنون هم قسمتی از ستون‌ها و دیوارهای آن باقی مانده‌است. اما مهم‌ترین تغییرات مسجد در دوران سلجوقی انجام شد؛ معماران این دوره از الگوی «مسجد عربی» فاصله گرفتند و با ساخت چهار ایوان در ضلع‌های شمالی، جنوبی، شرقی و غربی، سبکی جدید پدیدآوردند که به «مسجد ایرانی» معروف شد. در ماه ربیع‌الاول سال ۵۱۵ ه.ق این مسجد توسط اسماعیلیان به آتش کشیده‌شد که در دوران‌های بعد دوباره ترمیم شد. در سده‌های بعد و در دوره‌های ایلخانی، مظفری، تیموری، صفوی و قاجار نیز این مسجد تغییرات مهمی داشته است.
هم اکنون، مسجد جامع در میدان قیام، خیابان مجلسی و در آخر بازار بزرگ قرار دارد. این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۹۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران و در سال ۱۳۹۰ هجری شمسی نیز به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
۱۵- برج گنبد قابوس- گلستان
برج گنبد قابوس بنایی تاریخی از سده چهارم هجری است که در شهر گنبد کاووس، شمال ایران در استان گلستان قرار دارد. سبک معماری بنا شیوه رازی است.
این بنا که بلندترین برج تمام آجری جهان به‌شمار می‌آید بر فراز تپه‌ای خاکی که نزدیک به پانزده متر از زمین بلندتر است قرار دارد. بلندای بنا به همراه پی آن ۷۲ متر می‌باشد. این بنا در سال ۳۷۵ هجری خورشیدی و در زمان پادشاهی کاووس بن وشمگیر و در شهر گنبدکاووس که پایتخت پادشاهان آل زیار آن دیار بوده، بنا گردیده‌است.
آرتور پوپ در مورد این بنا چنین نوشته‌است:
در زیر سمت شرق کوه‌های البرز و در برابر بیابان‌های پهناور آسیا یکی از بزرگترین شاهکارهای معماری ایران با همه شکوه و بزرگی خود قد برافراشته‌است. این بنا گنبد کاووس،گفته میشود که آرامگاه کاووس بن وشمگیر است ولی باستان شناسان مدارکی مبنی بر وجود آرامگاه در آنجا یافت نکردند.برج آرامگاه از هرگونه آرایش سلام به دور است. جنگنده‌ای با نیروی ایمان در نبرد رودرروی، پادشاهی شاعر در نبرد با ابدیت، آیا آرامگاهی چنین بزرگ و مقتدر وجود دارد.
و ویل دورانت در مورد آن نوشته‌است:
جرجان در قرن ۱۰ میلادی (دوره آل زیار) یکی از ولایت‌های بزرگ ایران بود و به امیران روشنفکر نامور بود، مانند کاوووس وشمگیر که ابن سینا را به دربار خود خواند. این شهر گنبدی ۵۲ متری دارد. شمس‌المعالی قابوس بن وشمگیر، برای آرامگاه شخصی این بنا را ساخته‌است.
این بنا در همایش سی و ششم یونسکو در زمره میراث جهانی ثبت گردید.
۱۶ – کاخ گلستان- تهران
کاخ گلستان با قدمتی بالغ بر ۴۴۰ سال یکی از منحصر به فردترین مجموعه‌های تاریخی ایران می‌باشد. اطلاق نام گلستان به این مجموعه ریشه در بنیان تالاری بنام «گلستان» که از بناهای عهد آقا محمد خان قاجار بوده و در سال ۱۲۱۶ ه.ق و در عهد فتحعلی شاه قاجار به پایان می‌رسد دارد.
کاخ گلستان از عهد صفویه تا دوران معاصر دستخوش تغییراتی گردیده‌است. هر چند که بنیان کاخ گلستان به دوران شاه عباس صفوی و به سال ۹۹۸ ه.ق و با احداث چهار باغی در داخل حصار شاه طهماسب و بعدها و در زمان شاه سلیمان صفوی (۱۱۰۹ – ۱۰۷۸ ه.ق) با ساخت دیوان خانه‌ای در همان محدوده چنارستان شاه عباسی شکل می‌گیرد ولی امروزه از آن بنیان‌ها اثری در میان نیست؛ و داشته‌های موجود کاخ گلستان از لحاظ دیرینگی محدود به بخشی از آثار و ابنیه از دوران زندیه بوده و فراتر از آن نمی‌رود.
کاخ گلستان در دوم تیرماه ۱۳۹۲ خورشیدی و در سی و هفتمین اجلاس سالانه کمیته میراث جهانی سازمان یونسکو در پنوم پن، پایتخت کامبوج به عنوان میراث بشری از جانب یونسکو به ثبت رسید.
۱۷- شهر سوخته- سیستان و بلوچستان
شهر سوخته نام بقایای دولت‌شهری باستانی در ایران است که در ۱۲۰ کیلومتری جنوب زابل و در حاشیهٔ جاده زابل-زاهدان در استان سیستان و بلوچستان (منطقه سیستان -شرق ایران) واقع شده‌است. شهر مزبور در روی آبرفت‌های مصب رودخانه هیرمند به دریاچه هامون و زمانی در ساحل آن رودخانه بنا شده بود. دورهٔ بنای این شهر بزرگ با دوره برنز و تمدن جیرفت همزمان است.
در سی و هشتمین اجلاس یونسکو در تاریخ ۲۲ ژوئن ۲۰۱۴ مطابق با ۱ تیر ۱۳۹۳ شهر سوخته به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت گردید. این محوطهٔ باستانی هفدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست یونسکو محسوب میشود که با برخورداری از قدمت ۵۰۰۰ ساله هم‌اکنون به‌عنوان یکی از پیشرفته‌ترین شهرهای باستانی دنیا شناخته میشود.
۱۸- روستای میمند- کرمان
میمند، یک روستا از توابع بخش مرکزی شهرستان شهربابک و از بهترین جاهای دیدنی کرمان است. این روستا در ۳۰ کیلومتری شهربابک قرار دارد. «منظر فرهنگی روستای تاریخی میمند شهر بابک» بخاطر خانه‌های کنده شده در دل کوه در تیرماه ۹۴ به ثبت میراث جهانی یونسکو رسید.
۱۹- محوطه باستانی شوش- خوزستان
شوش واقع در استان خوزستان یکی از قدیمی‌ترین سکونت‌گاه‌های شناخته‌شدهٔ جهان است، احتمالاً به سال ۴۰۰۰ پیش از میلاد پایه‌گذاری شده، با وجود اینکه نخستین آثار یک دهکدهٔ مسکونی در آن مربوط به ۷۰۰۰ سال پیش از میلاد هستند. طبق اسناد باستانی شوش از مهم‌ترین و باشکوه‌ترین شهرهای باستانی ایران و جهان بوده‌است و فعالیت‌های باستان‌شناسی در آن ادامه دارد.
این شهر باستانی به همراه آرامگاه دانیال نبی و تحت نام بقعه دانیال نبی/ شهرشوش و تپه‌های مجاور در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۵۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
پرونده محوطه تاریخی شوش در سی و نهمین نشست کمیته میراث جهانی سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد (یونسکو) که در ژوئیه ۲۰۱۵ در شهر بن آلمان برگزاری شد با موافقت اعضا به ثبت جهانی رسید. این پرونده توسط متخصصان ایرانی و با مدیریت و ریاست محمدحسن طالبیان معاون میراث فرهنگی ارائه و دفاع شد و به عنوان نوزدهمین اثر میراث جهانی در فهرست یونسکو به ثبت رسید. پرونده میراث فرهنگی شوش شامل کاخ شاپور، کاخ آپادانا، دروازه شرقی، کاخ هدیش، شهر پانزدهم، روستای هخامنشی، مسجد جامع شوش و مجموعه بناهای دوره اسلامی، تپه‌های آکروپول و قلعه فرانسوی‌هاست.
شهر باستانی شوش روزگاری مرکز برخورد دو تمدن مهم بوده، که هریک به سهم خود در دیگری تأثیر داشته‌است، یکی تمدن میان‌رودان و دیگری تمدن عیلام. قرار گرفتن این منطقه در شمال خلیج فارس و نیز همسایگی با میان‌رودان در پیدایش این وضع ویژه تأثیر بسیاری داشته است.
۲۰- مجموعه قنوات ایرانی
قنات ایرانی عبارتست از مجموعه قناتهای کشور ایران که در فهرست میراث جهانی یونسکو در نشست استانبول در تاریخ ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۶ میلادی به ثبت جهانی یونسکو رسیده‌اند. این مجموعه جهانی به عنوان بیستمین اثر جهانی کشور ایران شناخته می‌گردد. طبق آمار، تعداد قناتهای فعال ۳۶ هزار و ۳۰۰ رشته بوده و مجموع طول کوره‌های قنات ۲۱ هزار و ۷۸۰۰ کیلومتر و مجموع طول میله‌های قنات ۱۵۸ هزار و ۲۶۸ کیلومتر تخمین زده شده است. قنات زارچ با قدمت بین ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ سال و با ۷۱ کیلومتر طول به عنوان یکی از بلندترین قناتهای ایران شناخته میشود. عمیق‌ترین مادر چاه نیز در شهرستان گناباد با نام قنات قصبه قرار دارد که تاریخ حفر آن به دوره هخامنشی می‌رسد.
۲۱- کویر لوت- کرمان، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان
دشت لوت دشتی بیابانی در جنوب شرقی ایران است. این دشت در جنوب شرق ایران با مساحتی بیش از ۴۰ هزار کیلومتر مربع (شامل عرصه و حریم) در بین بخشی‌هایی از استان‌های کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی قرار دارد و با مساحتی در حدود ۱۷۵ هزار کیلومتر، حدود ۱۰ درصد از وسعت ایران را دربر گرفته‌است. بیابان لوت، بیست و هفتمین بیابان بزرگ جهان به‌شمار میرود.
دشت لوت از جمله مناطق فراگرم و خشک جهان است. هسته آن در سال‌های ۲۰۰۴، ۲۰۰۵، ۲۰۰۶، ۲۰۰۷ و ۲۰۰۹ گرم‌ترین نقطه بر سطح کره زمین شناخته شده است که بیشترین آن در سال ۲۰۰۵ با بیشینه دمای ۷۰٫۷ درجه سانتیگراد ثبت گردیده‌است. دانشمندان علت گرمای بالای آن را رنگ تیره و خشکی سطح آن دانسته‌اند که موجب جذب گرمای خورشید میشود.
دشت لوت از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده‌است. طول آن حدود ۳۲۰ کیلومتر (۲۰۰ مایل) و عرض آن حدود ۱۶۰ کیلومتر (۱۰۰ مایل) می‌باشد.
۲۲- شهر تاریخی یزد- یزد
یزد یکی از کلانشهرهای ایران و مرکز استان و شهرستان یزد در مرکز ایران قرار گرفته است. یزد در سال ۱۳۹۵هجری شمسی ۵۲۹٬۶۷۳ نفر جمعیت دارد .یزد اولین شهر جهانی ایران است ، این شهر درسال ۱۳۹۶ جهانی شد. همچنین شهر یزد یکی از قطبهای پزشکی ایران به شمار می آید. یزدجزو شهرهای کم‌تراکم در هر کیلومتر مربع ایران است. یزد بین رشته‌های شیرکوه در دشتی گسترده به نام دشت یزد ـ اردکان قرار گرفته‌است. به قسمی که نخستین صندوق امانات جهان در ۱۷۰۰ سال پیش در حوضه تمدن این شهر بنا نهاده شده‌است.اوج آبادانی یزد، از سدهٔ «هشتم هجری» به بعد بوده و اتابکان یزد از مهم‌ترین عوامل پیشرفت این شهر در سده‌های گذشته به‌شمار می‌روند.یزد، در منطقه فلات مرکزی ایران واقع شده‌است. همچنین در سال ۹۷ برای بیست و پنجمین سال پیاپی یزدی‌ها مقام نخست پذیرش در کنکور سراسری کشور را بخود اختصاص دادند.در دهه پنجاه محمدتقی فلسفی سخنران شهیر به یزد لقب «حسینیه ایران» داد، وجود حسینیه‌های بزرگ و مجهز و همچنین سبک سینه زنی و نوحه خوانی خاص و نقل برداری ظهر عاشورا و برپایی روضهٔ حسین بن علی در طول سال دلیل این نامگذاری است.بافت تاریخی شهر یزد در تاریخ ۱۶ اسفند ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۵۰۰۰، به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است شهر یزد به دلیل معماری تاریخی ارزشمند و بافت سنتی دست نخورده در ۱۸ تیرماه سال ۱۳۹۶ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این شهر تاریخی به عنوان نخستین شهر تاریخی ایران و بیست‌ودومین اثر تاریخی کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
۲۳- چشم انداز باستان شناسی ساسانی- فارس
چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس، هشت سایت باستانی است که در سه منطقه باستانی، فیروزآباد، بیشاپور، سروستان در جنوب غربی استان فارس واقع شده‌اند. این آثار یکی از چهار اثری هستند که در جلسه ۳۰ ژوئن ۲۰۱۸ کمیته میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدند تا تعداد آثار ایرانی ثبت شده در میان میراث جهانی یونسکو به عدد ۲۳ و آثار استان فارس به عدد ۵ برسد.
ایران در آذر ۱۳۹۵ خورشیدی پرونده آثار ساسانی استان فارس را در سندی ۱۰۰۰ صفحه‌ای به یونسکو ارسال کرد و یونسکو در چهل و دومین جلسه سالانه‌اش که در ژوئن ۲۰۱۸ در بحرین برگزار شد این آثار را در کنار سه اثر دیگر در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار داد. سه اثر دیگر عبارتند از سایت‌های مسیحی پنهان در ناحیه ناگازاکی، سانسا، صومعه‌های کوهستانی بودایی در کره و مجموعه آرت دکو و گوتیک ویکتوریایی بمبئی.
۲۴- جنگلهای هیرکانی- گلستان، مازندران، گیلان، سمنان
جنگلهای مختلط کاسپینی هیرکانی (به انگلیسی: Caspian Hyrcanian mixed forests) یک زیست‌منطقه در زیست‌بوم جنگلهای مختلطِ پهن‌برگِ حاشیهٔ جنوبی دریای خزر به مساحت ۵۵٬۰۰۰ کیلومتر مربع است که در حاشیهٔ جنوبی و جنوب غربی دریای خزر و در دو کشورِ ایران وجمهوری آذربایجان است. این جنگل از منطقه هیرکان جمهوری آذربایجان آغاز و تا استان گلستان در ایران امتداد دارد و در ایران مورد حفاظت مشترکسازمان محیط زیست و سازمان میراث فرهنگی می‌باشد. این جنگل با قدمت ۴۰ میلیون سال یکی از ارزشمندترین جنگلهای جهان به‌شمار می‌آید و از آن به عنوان موزه طبیعی یاد میشود.
واژه هیرکان شکل یونانی نام گرگان است.
در سال ۱۳۸۵ کشور جمهوری آذربایجان درخواستی جهت ثبت جهانی این جنگل ها به یونسکو ارسال کرد و به دلیل اینکه سهم این کشور از این جاذبه طبیعی بسیار محدود می باشد درخواست آن ها پذیرفته نشد.
طبق آمار رسمی منتشر شده در اواخر شهریور ماه و یا اوایل تیر ماه کارشناسان سازمان جهانی یونسکو به ایران سفر خواهد کرد و به بررسی شاخص های موجود در این جنگل ها برای ثبت جهانی آن خواهد پرداخت. با توجه به اینکه بخش عمده این جنگل ها در ایران واقع شده و اکثر شاخص های مورد نظر یونسکو را نیز دارا می باشد، این احتمال میرود که در آینده ای نزدیک شاهد ثبت جهانی جنگل های هیرکانی ایران باشیم.
حفظ و نگهداری آثار ارزشمند کشور عزیزمان وظیفه ما است و خوب آن است که روز به روز به تعداد این میراث افزوده شود و ما شاهد پیشرفت روز افزون ایران سربلند باشیم.
