یکی از لذت بخش ترین و زیباترین لحظه های سفر، رفتن به بازار و خرید سوغات سفر است. حال این سوغات گاه خوراکی های لذیذ بوده و گاهی نیز می تواند صنایع دستی و یا محصولات کشاورزی و باغی یک منطقه باشد که در هر صورت زیبایی های خود را دارد.
ایران به دلیل داشتن تنوع نژادی و قومیتی زیاد و همچنین دارا بودن آب و هوای گوناگون هر منطقه آن سوغات ویژه خود را داشته و در هنگام سفر به هر شهر و منطقه ای باید پیش از اقدام به خرید با آنها اشنا شد تا بهترین سوغاتی ها و همچنین بومی ترین آنها را تهیه کنیم.
استان مرکزی که به عنوان پایتخت صنعتی ایران نیز شناخته میشود، تقریبا در مرکز ایران واقع شده است. اراک، بزرگترین شهر و مرکز این استان است. این استان از شمال به استانهای البرز و قزوین، از غرب به استان همدان، از شمال شرقی به استان تهران از جنوب به استانهای لرستان و اصفهان و از شرق به استانهای قم و اصفهان محدود است. شهرستانهای این استان عبارتاند از اراک، محلات، ساوه، تفرش، خمین، فراهان، دلیجان، شازند، آشتیان، کمیجان، زرندیه و خنداب.
این استان به علت وجود کوههای مرتفع، مجاورت با حاشیهی کویر مرکزی ایران، همجواری با بخشی از منطقهی حوض سلطان، کویر میقان و حوزهی آبریز دریاچهی نمک و همچنین قرار گرفتن در محل تلاقی دو رشتهکوه البرز و زاگرس، دارای آب وهوایی متنوع است. همین آب و هوای متنوع سبب تنوع در فرهنگها و سوغات و محصولات کشاورزی شهرهای مختلف این استان شده است.
در ادامه با چند نمونه از سوغات این استان آشنا میشویم.
۱- نان فطیر اراک
نان فطیر در شهرهای مختلف با دستورها و طعمهای مختلف و شکل و شمایل و اندازههای متفاوتی تهیه میشود. فطیر اراک نیز در ایران شناخته شده است. نان شیرینی فطیر از آرد، شکر، تخم مرغ و مواد دیگر تشکیل شده است و مانند نان آن را در تنور میپزند. فطیر انواع مختلفی از جمله کسمه و شیرمال دارد.
۲- ترخینه مرکزی
ترخینهی جامد یکی از سوغاتیهای استان مرکزی است که در شهرهای مختلف آن یافت میشود. در واقع ترخینهی جامد، بلغور گندم یا جو است که در دوغ ترش خیسانده شده است. سپس قطعاتی از این مخلوط خمیر مانند را گلوله کرده و گاهی با افزودن اندکی گیاه خشک پونه زیر نور آفتاب خشک میکنند. تکههای خشک ترخینه را با افزودن حبوبات و سبزی خشک به عنوان آش آماده میکنند. در واقع ترخینه یک غذای نیمه آماده محسوب میشود.
ترخینهی جامد بعد از خیس خوردن در آب جوش کم کم به صورت یک سوپ در میآید. تقریبا نحوهی درست کردن آن شبیه به سوپهای آمادهی امروزی است.
۳- انار ساوه
انار از مهمترین محصولات باغی ساوه است که در زبان محلی به آن «نار» نیز گفته میشود.
انار ساوه از مرغوبترین و شناختهشدهترین انارهای کشور به شمار میرود که ملس ترش، ملس تبریزی، یوسفخانی، رباب نیریز، ملس یزدی و ارجستانی ارقام انار ساوه را شامل میشوند. فصل برداشت انار ساوه از اوایل پاییز تا اواخر آن است. در ساوه همه ساله جشنوارهی انار نیز برگزار میشود. رب انار که یکی از مشتقات این میوهی بهشتی است با کیفیت بینظیر و به وفور در ساوه به فروش میرسد.
۴- انگور هزاوه
هزاوه یکی از روستاهای شهرستان اراک است. این روستا دارای بافت کوهستانی و آب و هوای مناسب برای باغداری و دارای مزارع وسیع انگور است.
کشت انگور و تولید محصولات مرتبط با آن از جمله شیرهی انگور و کشمش، به عنوان یکی از مهمترین فعالیتهای مردم روستای هزاوه به شمار میرود، به طوری که این روستا یکی از قطبهای تولید انگور محسوب میشود.
هر ساله در این روستا، جشنوارهی انگور هزاوه نیز برگزار میشود و انگور، کشمش، شیره و سایر فرآوردههای تولیدی این محصول به عنوان سوغات برجستهی استان مرکزی در این جشنواره به بازدیدکنندگان عرضه میشود.
۵- گل و گیاهان زینتی محلات
شهر مَحَلّات یکی از خوش آبوهواترین شهرهای ایران است. این شهر به واسطهی مزارع بزرگ پرورش گل و نبود آلودگی هوا به القابی مانند هلند ایران و شهر گلها شهرت یافته است.
محلات به عنوان بزرگترین شهرستان کشور از لحاظ سطح زیرکشت گل، مهد پرورش گل و گیاهان زینتی در کشور، قطب گلکاری کشور است و رتبهی اول را از لحاظ تنوع تولید گل در کشور دارد.
هنر گلکاری و پرورش گل بهعنوان یک فعالیت اقتصادی از سال ۱۳۰۰ آغاز شده و شهر محلات بهعنوان پایهگذار، ایجادکننده و توسعهدهندهی این صنعت نقش مهمی داشته است.
هماکنون بیش از ۷۰۰ واحد گلخانهای در این شهرستان وجود دارد و حدود ۴۰ درصد جمعیت محلات در بخش گل و گیاه مشغول به کار هستند.
۶- عسل خمین
شهرستان خمین در جنوب استان مرکزی یکی از قطبهای مهم در تولید و فرآوری عسل کشور است. کار برداشت عسل در این شهرستان از اوایل تابستان آغاز میشود و در اوایل آذر ماه پایان مییابد.
۷- فرش ساروق
ساروق در ۵۰ کیلومتری شمال اراک واقع است که فرشهای دست بافت آن شهرت جهانى دارد.
فرشهای اراک به سه دستهی محال، مشکآباد و ساروق تقسیم میشود که کلا زیر پوشش فرشی به نام ساروق میرود که نشان از اهمیت فرش ساروق دارد.
یکی از دلایل رونق فرش ساروق بافت صحیح و دقیق آن بوده است یعنی رعایت استانداردهای معقول در ابعاد، گرههای صحیح و زدن پودهای لازم و… که باعث جلب رضایت مشتریان میشده است.
یکی دیگر از دلایل مهم جذابیت فرش اراک (ساروق و فراهان) ویژگیهای محلی این فرشها و طرح و نقشهی آنها است.
۸- جوزغند نراق
نراق شهری در نزدیکی شهرستان دلیجان است. این شهر در حد فاصل شهرهای قم، کاشان و دلیجان قرار گرفته و از مناطق کوهستانی و سردسیر استان است.
جوزغند، شیرینی محلی شهر نراق است که تهیهی آن ۱۵ روز زمان میبرد و به گرانترین شیرینی محلی ایرانی به عنوان سوغات معروف است. فرهنگ معین یکی از معانی تعریفشده برای جوزغند را (جوز) شفتالوی خشکشده و (غند)، (آگند) یا (آکند) یعنی افکندن آورده است.
جوزغند از میوهای به نام (آلگ) که همخانوادهی هلو است، تهیه میشود و طعم ترش و شیرین دارد.
ساخت جوزغند یک کار گروهی بین بانوان نراقی است. برای درست کردن این شیرینی، میوه را پوست میکنند تا سه روز در پشت بام آفتاب بخورد و خشک شود، سپس هستهی آن را خارج میکنند و یک روز دیگر در آفتاب میماند، بعد داخل این میوه را با مواد مخلوط تشکیل شده از مغز بادام، شکر، هل، مغز هستهی زردآلو و خاک قند پر میکنند. این شیرینی لذیذ در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است.
۹- گردو
گردو یکی از مهمترین و فراوان ترین محصول کشاورزی شهر اراک بشمار آمده به نوعی که تمام باغ های اطراف این شهر مملو از درخت گردو بوده و محصول مرغوب و فراوانی از آنها برداشت می شود.
۱۰- گیوهی سنجان
سِنِجان (در گویش محلی سنجون) روستایی در دامنهی کوهستان قصبه است که باغهای گردو دارد و سبزی مصرفی اراک را تامین میکند. گیوهبافی تنها صنعت دستی این منطقه است. گیوهی سنجان در گذشتهی نزدیک، برای فروش به شهرها و روستاهای مختلف ارسال میشده است.
گیوه، نوعی از کفش یا پاپوش اصیل ایرانی است که در فصول گرم و خنک استفاده میشده است. اکنون تنها در برخی از شهرستانها و روستاها از آن استفاده میشود. گیوه راست و چپ ندارد و بهدلیل استفاده از نخ و بافتی پارچهای، پا در آن عرق نمیکند.
بر اساس بررسیهای انجام شده قدمت صنعت گیوهدوزی در استان مرکزی به دورهی قاجاریه میرسد و در حال حاضر گیوهدوزان این استان در شهرهای ساوه، کمیجان، محلات، اراک و سنجان به فعالیت مشغول هستند.
