پوشش زنان و مردان ایرانی از جمله مسائلی است که از دوران قدیم برای مردم دارای اهمیت بود. بررسی پوشاک ازین نظر اهمیت دارد که اطلاعاتی در رابطه با سیر تحولات تاریخی، اعتقادی، اجتماعی و پیشرفت صنعت به ویژه نساجی و پارچه بافی به ما میدهد. لباس های محلی در هر منطقه برگرفته از آداب و رسوم هر منطقه و با توجه به شرایط موجود آنجا است. استان گیلان نیز ازین قاعده مستثنی نبوده است.
سابقه تاریخی لباسهای محلی استان گیلان به اشیای کشف شده در چراغعلی تپه رستم‌آباد (مارلیک) برمی‌گردد. این یافته‌ها، انواع تزییناتی که بر روی دامن و پیراهن و پیشانی‌بند به کار می‌رفته‌اند را نشان داده است.
کهن ترین اسناد مربوط به پوشاک در استان گیلان از یافته های باستان شناسی در تپه مارلیک (چراغعلی تپه) رودبار به دست آمده است. این یافته ها، انواع تزییناتی که بر روی دامن و پیراهن و پیشانی بند به کار می رفته اند را نشان داده است. یافته های دیگری در نواحی باستانی رستم آباد رودبار، وجود پای افزار را همزمان با سایر انواع لباس در این منطقه نشان می دهد.بنا به عقیده محققان، شکل و تنوع لباس در این منطقه هنوز تداوم اشکال مورد استفاده در دوره متاخرتر زمانی است و تنها در موارد ناچیزی، چون یراق دوزی و نوار دوزی های پیراهن های زنانه تغییراتی در آنها به وجود آمده است. یکی از موارد تغییر در این لباسها استفاده از رنگ است . در زمان گذشته مردم فقط از رنگ های موجود در طبیعت استفاده می کردند در حالی که امروزه با رنگ های صنعتی پارچه ها را می آرایند”
بنا به گفته «کریستین برومبرژه» مردم شناس فرانسوی که درباره پوشاک نواحی کاسپین تحقیقات و تالیفات گسترده ای دارد، لباس سنتی حاشیه دریای کاسپین بیانگر خلاقیتی بکر است که به خوبی نمایانگر روش متمایز زندگی در این ناحیه از ایران است. در بسیاری از فلات ایران در دهه های گذشته، رفتار فرهنگی مردم تحت تاثیر سبک زندگی محصور شده ای بود که در آن خانه ها به منظور محافظت از دید و مزاحمت بیگانگان ، با دیوار های بدون مدخل احاطه می شد و زنان تنها و منزوی در اندرونی زندگی می کردند. اما در امتداد سواحل دریای کاسپین سبک زندگی مردم غالبا آزادانه تر بوده است. در این منطقه، خانه ها با دیوار محصور نمی شده، تفکیک جنسی در محیط خانوادگی کم بوده و چادر صرفا برای سفر به شهر های بزرگ و مراسم مذهبی پوشیده می شده است. نبود حجاب که حتی در میان گالش ها و طالش های کوهستان ، نسبت به گیلانی ها و مازندرانی ها بیشتر به چشم می خورده در تمام دوره ها، جهانگردان را غافلگیر می کرده است.
مثلا “یونس هانوی” جهانگردی که از گیلان بازدید می کرده دراین ارتباط نوشته است: زنان روستایی در این بخش از کشور ، صورت هایشان را نمی پوشانند.» پوشاک در گیلان نیز مانند هر منطقه دیگری معرف اندیشه، سلیقه، نوع کار و معیشت و ارتباط مردمان با طبیعت است. «پاک بین» تاکید می کند:« طراحی لباس در این منطقه، کاملا در رابطه با سازگاری با محیط تعریف می شود چنانکه لباس زن گیلکی به شکلی طراحی شده که وقتی او بر اسب می نشیند هیچ نقطه از بدنش پیدا نباشد.» علاوه بر سبک کلی لباس، ترکیبات و روش دوخت تن پوش های مردم ناحیه خزر با سایر مناطق آن قدر متمایز است که این مردم را به خوبی می شناساند. پوشاک مردان پوشاک مردان در این منطقه از سرپوش های مردانه )کلاه)، تن پوش، شلوار، شال کمر، کت و پای افزار تشکیل می شود که هر کدام از آنها تقسیم بندی های مختلف و متنوعی دارند.
سرپوش مردانه: کلاه پوششی است که مردان ازپوست، شال و پارچه به شکلهای مختلف می دوزند و برسر می گذارند. کلاه در طول زمان به شکلهای مختلف تغییر یافته و این تغییرات ازکلاه ماهوت مشکی گرفته تا کلاه پهلوی و کلاه اروپایی ( شاپور ) ادامه یافته است.
پوشاک زنان شامل روسری و سربند، پیراهن، کت، الجاقبا، دامن، گردتومان، جلیقه، چادر کمر، چادر شب، کفش و جوراب است.
تاریخ نویسان قدمتی بیش از چهار هزار سال برای لباس های محلی گیلانی برآورد کرده اند. در گیلان مردم به دلیل وجود طبیعتی زیبا و مملو از رنگ کمتر از رنگ مشکی استفاده می‌کردند. لباسهای محلی زنان گیلان را می توان به سه بخش شرق، غرب و مرکز تقسیم بندی کرد که لباس زنان شرق گیلان به لباس “قاسم آبادی” ، زنان غرب گیلان “تالشی” و لباس زنان مرکزی گیلان با عنوان “رسوخی” معروف است. لباس قاسم آبادی از قدیمی ترین و اصیل ترین لباس های ایران و مشرق زمین است. در جشنواره های بین المللی مختلف مد و لباس جوایز بسیاری برده است. این لباس شامل یک روسری زیرین به نام (مندیل) که به جای آن از کلاه نیز استفاده شده و با تعداد زیادی سکه در قسمت پیشانی تزیین می شود، جلیقه این لباس به مانند جلیقه های دیگر بوده با فرق این که با سکه تزئین شده است. پیراهن لباس قاسم آبادی تفاوت خاصی با پیراهن های نقاط مختلف گیلان دارد. دامن آن نیز از پارچه ساده و یا گل دار که روی آن با فرم استانداردی نواردوزی شده تشکیل می شود.
اما لباس قاسم آبادی تنها یک نمونه از مدل های متنوع لباس بانوان گیلانیست. چند نمونه معروف دیگر از پوشش مردم گیلان زمین عبارتند از:
لَچَک که همان روسری یا سربند مخصوص زنان گیلانی است.
چادر شب پارچه ای زیبا و رنگارنگ است که قدمت بسیار طولانی دارد و نسل به نسل دختران بافت آن را از مادران خود آموخته اند. چادر شب نوعی کمرپیچ برای زنان محلی گیلان و مازندران به حساب می آید.
الجاقبا پوشش دوخته شده ای از مخمل یا پارچه چادر شب است که پـوشش زنان در کوهستانهای شرقی و قاسم آباد بوده است.
شلیته یا کوتاه تومان (تنبان) دامنی کوتاه و پرچین است که به آن “گرد تومان” نیز می گویند. دامن، دراز تومان واژه ایسـت که برای دامن بلند چین دار در مرکز و شرق گیلان استفاده می شود درغرب گیلان تالشیها آن را “شلار” می گویند.
لباس محلی زن گیلانی به واسطه تنوع رنگ و نوع پوشش یکی از بهترین انواع لباسهای محلی ایران است که باید به عنوان یکی از نشانه‌های هویت ملی حفظ و ماندگار شود.
