بنر هدر

خدا آفرین یا بند ماهی بازان شوشتر

نویسنده:

حسین یوسفی

در تاریخ:

بندها و کلی جاذبه تاریخی دیگر در گوشه و کنار کشورمان جاخوش کرده اند که هرکدامشان دنیایی از دانش، هوشمندی و افسانه های شنیدنی را در دلشان پنهان کرده اند.

در میان این حجم انبوه از شگفتی ها و داشته های تاریخی این بار عازم جنوب کشورمان می شویم. به سرزمینی که روزگاری محل شکل گیری تمدن های شکوهمندی بوده و نخستین تمدن ها را در دل خود جای داده است.

خداآفرین یا بند ماهی بازان شوشتر

شوشتر شهری که در منابع تاریخی حسابی خودش را به رخ می کشد و اغلب به داشتن یک سیستم آبی هوشمندانه و حیرت انگیز در میان جهانیان شناخته می شود مقصد این باره ماست. اگر نام بند خداآفرین شوشتر را شنیده اید و به دنبال دیدن عجایب شوشتر هستید حتما تا آخر این سفر با ما همراه باشید.

شوشتر تکه ای از خوزستان است که در دامان زاگرس بلندبالا آرمیده است.شاید جالب باشد اگر بدانید در برخی کتب تاریخی شوشتر را جزو نخستین شهرهایی دانسته اند که بعد از طوفان مشهور نوح باز بر روی زمین نقش بسته است.

خیلی ها می گویند شوشتر شهری وسیع با شش دروازه بوده است و در واقع شش در نام داشته است و به مرور زمان شوشتر نامیده شده است برخی دیگر هم معتقدند که شوشتر پس از ویرانی شوش ساخته شده است و در واقع بهتر از شوش بوده است و حالا شوشتر نامیده می شود.

خداآفرین یا بند ماهی بازان شوشتر

نهر گرگر، رودخانه ای مصنوعی با هزاران سال قدمت

گرگر همان رودخانه مشهور و دستکندی است که درباره اش به گفتگو نشستیم. برای جدا کردن این نهر کوچک از رودخانه خروشان کارون بندی با نام بند میزان بر روی رودخانه کارون ساخته می شود.

براساس نظریه های تاریخی بند میزان در دوره ساسانیان و به دستور شاپور اول ساسانی ساخته شده است. بند میزان کارون را به دو قسمت چهاردانگ و دو دانگ تقسیم می کند.

اگر خوب به دیواره های نهر گرگر نگاه کنید هنوز هم ردپای کلنگ زنی آدم های عصر باستان را خواهید دید. نهر در طول این مسیر صد کیلومتری عرض های متفاوتی دارد و بیشترین عرض آن هم در نزدیکی آبشارها و آسیاب های مشهور شوشتر است که قریب به نود متر است آن هم با عمقی یازده متری.

خداآفرین یا بند ماهی بازان شوشتر

گرگر که درست از وسط شوشتر عبور می کند در مسیر عبوری اش سرسبزی و زندگی را به ارمغان آورده و چشم اندازی زیبا خلق کرده است پس از جدا شدن از کارون در حدود یک کیلومتر بعد به سد گرگر برخورد می کند، از سه تونل دستکند که هرکدام نام های مختلفی دارند عبور می کند، پره آسیاب ها را با قدرت می چرخاند، به دیواره صخره ها برخورد کرده و در نهایت در غالب چندین آبشار به مسیر خود ادامه می دهد.

در این مسیر طولانی بخش های مختلفی قریب به یکصد بنای مختلف به چشم می خورند که هرکدامشان برای خود نام و نشانی دارند، مثل بند میزان، و یکی دیگر از بخش های جذابی که گرگر در مسیر یکصد کیلومتری خودش پشت سر می گذارد بند خداآفرین است که خیلی ها با نام بند ماهی بازان می شناسندش.

جاذبه ای طبیعی و با کمی دخل و تصرف انسانی که بسیار زیبا و حیرت انگیز است و حاصل تقابل هنرمندانه آب با صخره های سنگی و دست های توانمند انسان های عصر کهن است. تقابلی چند هزار ساله که حاصلش بسیار چشم نواز و البته هوشمندانه است. بندی که نه تنها سدی در مقابل آب بوده بلکه همانند اغلب بندهای ان دوران نقش پلی عبوری را نیز داشته است.

بند ماهی بازان

خداآفرین یا بند ماهی بازان شوشتر بند همان سد امروزه است. مانعی که بر سر راه رودخانه ها ساخته می شد و آب را پش دیوارهای مستحکم این بندها به زانو درمی آورد. بند ماهی بازان هم در دشت ماهی بازان بر روی نهر دستکند گرگر ساخته شده است.

رشته سنگی یکپارچه و ماسه ای که در مسیر نهر گرگر سبب بالاآمدن سطح آب و متعاقبا بالاآمدن فشار آب می شده است. این رشته سنگ یکپارچه که به صورت جنوب شرقی به شمال غربی بر روی مسیر نهر گرگر قرار گرفته است پانصد متر طول و چیزی قریب به دو متر عرض و دو متر ارتفاع دارد و کل عرض رودخانه را دربر می گرفته و پایه اصلی شکل گیری بند یا همان سد بوده است.

 سد یا بند خداآفرین به صورت نعل اسبی بوده است تا فشار آب در ابتدا و انتهای سد که کوتاه تر از سایر بخش های سد ساخته شده بوده است سبب شکسته شدن سد و تخریب آن نشود.

خداآفرین یا بند ماهی بازان شوشتر

جنس بند از جنس سنگ های ماسه ای است و عبور آب در طی سالیان متمادی سبب شده تا نقوشی عجیب و زیبا بر روی بدنه این بند طبیعی نقش ببندد که بسیار زیبا و چشم نواز است

بر روی این صخره طبیعی حیرت انگیز دیواره هایی ساخته شده است که مانع از خروج آب می شود. از این دیواره های ساخته شده تنها دو بخش باقی مانده است.

بنابر برخی متون تاریخی اگر در ساخت بنایی در عهد باستان از عارضه های طبیعی همانند صخره ای روی زمین بهره برده می شد آن را خداآفرین می نامیدند.

در دوره ساسانی اغلب بندها نقش پل های مواصلاتی را نیز ایفا می کردند که بند ماهی بازان هم از این قاعده مستثنی نبوده است چرا که آثاری از پایه های پل در میانه بند به چشم می خورد که نشان از پلی با سه پایه و دهانه های متعدد دارد که متاسفانه دهانه های پل کاملا فروریخته و امروزه به جز آثار پایه ها اثری از پل مزبور باقی نمانده است. همین سه پایه باقیمانده سبب شده تا پل را با نام پل سه پایه نیز بشناسند.

خداآفرین یا بند ماهی بازان شوشتر

این بند به همراه 15 اثر تاریخی دیگر شوشتر در نشست سالانه کمیته میراث جهانی یونسکو در ۲۶ ژوئن ۲۰۰۹ (۵ تیرماه ۱۳۸۸) در شهر سویل اسپانیا، با احراز معیارهای ۱، ۲ و ۵ با عنوان نظام آبی تاریخی شوشتر به عنوان دهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسیده است.

 در بسیاری از منابع از این بند به عنوان دریاچه ای برای شکار ماهی یاد شده است که در اطراف آن آسیاب های متعددی مشغول کارند و از سنگ خارا ساخته شده است و به سبب ارتفاعش مردمان این دیار را از سیل و خطرات آن در امان نگاه می دارد.

این بند پل به سبک بندهای ساسانی هم محلی برای جمع آوری آب و هم مکانی برای عبور بوده است اما اگر می پرسید که این پل محل عبور و مرور چه مردمانی بوده است سر از سرزمین تاریخی دستوا درمی آورید.

محصولات سفر

دیدگاه خود را بنویسید