مسجد ظهیریه تبریز (قزللو مسجد)

از آنجا که ابنیه های تاریخی شهر تبریز بازتابی از سبک معماری اصیل ایرانی و نیز اسلامی می باشند، همواره در کانون توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار گرفته اند. یکی از این بناها مسجد ظهیریه تبریز می باشد.

بنای مذکور که یک بنای مستطیل شکل است، متعلق به دوران صفویه بوده و تاریخ آن را 1087 ه.ق عنوان نموده اند. گنبد خانه ی بسیار زیبا، تزئینات الوانِ کاشیکاری داخلی و ازاره ها و طاق های مرمرین محراب که با مهارت بسیار به نمایش در آمده اند، از جمله ویژگی های حائز اهمیت این بنا به شمار می آیند که گردشگران را به سوی خود فرا می خوانند.

معرفی مسجد ظهیریه تبریز

مسجد ظهیریه ی تبریز که در گذشته به «قزللو مسجد» معروف بوده است، در جهت غربی بقعه ی امامزاده سید حمزه و نیز در همجواری خیابان ثقه الاسلام واقع شده است.

تاریخ این مسجد را 1087 ه.ق عنوان می دارند و همچنین ویژگی های معماری و تزئینات هنری این مسجد را به دوران صفویه منسوب دانسته اند.

بانی مسجد ظهیریه را شخصی به نام ظهیر الدین که پسر وزیر آذربایجان به نام صدر الدین بوده، معرفی نموده اند. و حتی ساخت ملحقات آن نیز که شامل دارالشفاء، شبستان و مدرسه می باشد نیز به آن نسبت داده اند.

ظهیر الدین مدرسه و بقعه ی سید حمزه را مرمت نموده و مسجد ظهیریه را در سال 1087 ه.ق احداث نموده است. بنای مذکور دارای وقف نامه بوده و در عصر ناصر الدین شاه (به تاریخ1297 ه.ق ) نیز مرمت گردیده است.
ویژگی ها و تزئینات معماری مسجد ظهیریه ی تبریز

گفته شده مسجد ظهیریه ی تبریز یک مسجد بدون ستون بوده و دارای ابعاد 8*20 متر می باشد. این بنای مستطیل شکل دارای تزئینات و نوشته ها یا کتیبه های زیبا در سقف بوده است.

فضای مسجد به وسیله ی یک گنبد بزرگ که دارای قطری هشت متری است و نیز دو گنبد کوچک تر در جهت های شمال و جنوب و نیز توسط دو طاق مسقف گردیده است.

چندین رواق و اتاق، در اطراف گنبد خانه ی مسجد قرار گرفته اند. مسجد دارای دو درگاه بوده که آن را به صحن روباز بقعه ی سید حمزه و نیز خیابان ثقه الاسلام وصل می نماید.

ازاره های زیبای مرمرین خوش رنگی دورا دور مسجد ظهیریه را در بر گرفته اند. این ازاره ها دارای ارتفاع 105 سانتی متر می باشد که در قسمت بالای آن، کتیبه هایی به خط ثلث و از سوره ی مبارکه ی اسراء به صورت برجسته نقر گردیده است.

در جهت شمالی ورودی بزرگ مسجد ظهیریه، سنگ قبر شخصی به نام «ملا محمد باقر تبریزی» که متولی بقعه ی سید حمزه می باشد، قرار گرفته است. تاریخ وفات شخص مذکور 1188 ه.ق بوده و نامبرده در زیر این سنگ قبر به خاک سپرده شده است.

نقش مایه های ترنج، اسلیمی، ختایی و نیز کتیبه های قرآنی که متعلق به دوران اولیه ی ساخت بنا می باشند، در قسمت های طاق های مرمرین محراب، پستو های کوچک مجاور ِدر ورودی مقابل محراب و نیز خودِ در مشاهده می شود.

در دو جهت بالای طاق مرمری محراب مسجد، در درون یک ترنج که دارای قاب مربع شکل می باشد، آیه ی 115 سوره ی بقره و در میان این دو گوشه نیز قسمت انتهایی آیه ی 125 سوره ی مذکور و در جهت غربی طاق آیه ی 144 و در جهت شرقی نیز آیه های 148 و 149 سوره ی بقره به خط ثلث و به طریق برجسته کاری انجام شده است. همچنین قابل ذکر است که در دیگر طاق های مسجد نیز کتیبه های قرآنی نقر شده اند.
فضای داخلی گنبد بزرگ مسجد ظهیریه با اسماء، جلاله، آیات و نقوش مایه های تزئینی رایج در هنر اسلامی مزین گردیده است که زیبایی چشمگیری را به آن بخشیده است.

تمامی بخش های سقف مسجد در گذشته با کتیبه ها و نقوش مزین شده بود. اما این تزئینات در طی عملیات مرمتی سال های 1334-1333 توسط رنگ های نامتناسبی پوشیده شده اند.

کتیبه ی سردر مسجد که در خیابان ثقه الاسلام واقع شده، در گذشته به صورت مرمرین بوده است. در این کتیبه به بانی بنا اشاره شده و تاریخ ساخت مسجد و همچنین تاریخ مرمت بقعه ی سید حمزه عنوان شده است.

این کتیبه در زمان مرمت های بعدی به جهت شرقی دهلیز ورودی انتقال یافته و کتیبه ی کاشی کاری ساده ای جایگزین آن گردیده است. این کتیبه آیه ی 18 سوره ی توبه می باشد، که با خط ثلث به رنگ سفید بر روی زمینه ی آبی رنگ نگاشته شده است.

قبر ميرزا محمد ابراهيم، در جوار قبر سيدحمزه واقع است . بناي مسجد و منضمات، به علت خرابي هاي پيش آمده، بارها تعمير و مرمت گرديده که از آن جمله، تعميراتي است که در سال ۱۲۹۷ ه-. ق و در زمان ناصرالدين شاه به عمل آمده است . اين بنا به شماره ۸۸۱ به ثبت تاريخي رسيده است.