لرستان از معدود نقاطی در سراسر جهان است که گنجینه ای قدیمی با نام هنر مفرغ را در خود جای داده، گنجینه ای از سکه های مفرغ و نقوش مفرغ که در این مقاله قصد داریم از اهمیتش سخن بگوییم.
مفرغ لرستان و چگونگی پیدایش آن
لرستان را می توان خانه اشیا و وسایل قدیمی دانست زیرا جای جای این شهر با قدمت نشانه ای از زندگی بسیار کهن مردمان گذشته که در این منطقه زندگی می کرده اند می باشد و همراه با این سکونت ها و ایجاد فرهنگ های متفاوت اشیا و وسایلی ارزشمند به یادگار مانده است که ” مفرغ” نمونه ای از هنرمندی در ساخت این اشیا می باشد.
کاووش ها و حفاری ها که گاهی با تلاش باستان شناسان خارجی از جمله ” لویی واندنبرگ” (باستان شناس بلژیکی) و “رومان گریشمن” ( باستان شناس فرانسوی) همراه بوده، منجر به پیدایش اشیاعی شده است که عمرشان به هزاره سوم قبل از میلاد باز می گردد.
هرچند که نتیجه کاووش های باستان شناسان اروپایی منجر به کشف تمدن غنی ایران گشت اما با نکته ای منفی نیز همراه شد و ان هم اینکه متاسفانه این باستان شناسان وسایل کشف شده را همراه خود به کشورهایشان بردند و با این کار موجبات ارزش و اعتبار موزه هایشان را فراهم آوردند.
با این وجود بازهم اشیاء مفرغی که در موزه ملی ایران می درخشند مجموعه ای کامل و متنوعی از مفرغ را در کل دنیا تشکیل داده اند.
مفرغ که حاصل حرفه ریخته گری و قالب ریزی می باشد به طرز ماهرانه ای به دست مردمان سرزمین ایران شکل گرفته است. هنری که روایتگر بی چون و چرا از فرهنگ وشیوه مردمان گذشته دور می باشد.
هنر مفرغ به دست چه کسانی شکل گرفته است؟
اقوام کاسی زمانی که از طریق قفقاز وارد ایران شدند با خود هنری ماندگار را سوغات اوردند، این اقوام که جزء اولین گروهی بودند که در لرستان ساکن شدند، در بدو ورود خود شروع به ساخت ابزار و اشیاعی مثل: سنجاق قفلی، آیینه، انگشتر، گردنبند، فنجان، ابزار سوارکاری، ابزار جنگی که نشان از جنگاوری و سوارکاری ماهرانه اجدادمان می دهد، مجسمه های حیواناتی مانند: گوزن، آهو، اسب و گاو، کاسه آبخوری و خنجر بوده است.
این اشیاء ساخته شده همگی یک تفاوت بزرگ با دیگر ابزار و وسایل موجود در آن زمان دارد و آن هم طرح و نقش های مزین شده بر روی پیکره شان است.
در هرجای خاک حاصلخیز لرستان که حفاری بشود بی شک نشانه ای از هنرمندان چیره دست ایرانی نمایان خواهد شد و بی شک این هنرمندنی موجبات تعجب و شگفتی همگان را در پی دارد.
مجسمه حیوانات
چندین مجسمه حیوان که از خاک لرستان بیرون کشیده شده; بیانگر اهمیتی است که مردمان آن زمان به حیوانات می داده اند و از آنجایی که این استان در دامنه رشته کوه های زاگرس واقع شده و مراتع سرسرسبز به وفور در این منطقه یافت می شود حیوانات اهلی مانند ” بز کوهی” از جمله مجسمه های کشف شده از نوع هنر مفرغ می باشد.
نکته حیرت انگیز در رابطه با این مجسمه ها ;ظرافت های به کار برده شده در این آثار است که همگان را مجذوب این همه دقت و زیبایی کرده است.
تبرها
ابزار تبر نیز جزء یکی از کاربردی ترین وسایل روزمره مردمان گذشته به شمار می رفته است و از این جهت هنر مفرغ دست به کار شده و تبر هایی با اشکالی که برگرفته از اعتفاد مردمان ان زمان بوده شکل داده و هنری ماندگار را به یادگار گذاشته است. از ویژگی های این تبر ها می توان به سر فلزیشان اشاره کرد که گذشتگان در مراسم های دینی به عنوان عصا نیزاز ان استفاده می کرده اند. یکی دیگر از اشکال این تبر ها وجود مرد کلاه به سری است که تیغه ماهی را دو دستی گرفته است این اشکال هم برگرفته از اعتقاد گذشتگان به ” ائا” خدای عقل و خرد می باشد.
حک داستان های نبرد ایرانیان
علاقه ایرانیان به جنگاوری و دلاوری موجب حک شدن داستان های نبرد های موفقیت امیز پهلوان با تلفیق هنر مفرغ بر روی تبرها شده است.
سنجاق های نذری
در این اشیاء هم رد پای هنر مفرغ به خوبی دیده می شود، اشیاعی که جزء پر نقش و نگار ترین اشیاء مفرغی هم به شمار می روند. این اشیاء همانگونه که از نامشان پیداست برگرفته از اعتقاد گذشتگان است که برای حاجت روایی به خدایان پیش کش می شده است. سنجاق های نذری در دیوار های معبد ” سرخ دم” کشف شده است. ظرافت ها و ریزه کاری هایی که باعث زیبایی این سنجاق ها شده است نشانگر هنر عیان مردمان لرستان در حرفه ” فلزکاری” می باشد.
سرسنجاق
این اشیاء که جزء اشیاء زینتی به شمار میرفته است با اشکالی نظیر ” مرغابی” و بالا تنه “بز کوهی” به طرز ماهرانه ای با طرح هایی هنرمندانه که برگرفته از هنر مفرغ است برای سنجاق کردن لباس زنان لر ساخته شده است.
ابزار جنگاوری
جنگ و جنگاوری جزء اصلی مهم و اساسی در زندگی ایرانیان و مردم لرستان به شمار می رفته، به همین خاطر، انگیزه ای برای هنرمندان مفرغ شد تا اثر هنری دیگری را خلق کنند. این ابزار و ادوات که همگی منقوش به طرح هایی ماهرانه و چشم نوازمی باشند تبدیل به یکی از زیباترین هنرهای مفرغ شده است. البته این وسایل و ابزار بیشتر نقش نمادین را ایفا می کرده اند و به ندرت در جنگ ها مورد استفاده قرار گرفته اند.
شمشیر ها
شمشیر های مفرغی نیز نمونه ای دیگر از وسایل کشف شده در خاک لرستان است. سر همه ی شمشیر ها به شکل سر انسان ساخته شده و به نوعی امضای هنرمندان مفرغ به شمار می رود.
ظروف مفرغی
هنرمندان لرستان در ساخت ظروف با هنر مفرغ نیز سنگ تمام گذاشتند و بدون اغراق ظرف هایی بسیار زیبا و شکیل که شامل: ساغرها، آبخوری و لیوان های مخصوص می شوند را به یادگار گذاشته اند.
نقش های گیلگمش
گیلگمش که در اعتقاد مردم باستان به خدای دانایی و پادشاه سرزمین اطلاق می شده است در پیکره تمام اشیاء مفرغ، بسیار هنرمندانه حک و مزین شده است.
سکه های مفرغی
از دیگر نمونه اشیاع کشف شده که با هنر مفرغ شکل گرفته اند و امروزه در موزه های ایرانی و خارجی در حال هنر نمایی هستند، سکه های منقوش به هنر مفرغ می باشند.
اشیاء و وسایل کشف شده در لرستان که حاصل هنرمفرغ است بسیار متنوع است که در این جا به نام آنها بسنده می کنیم. این ابزار شامل: لگام اسب، چنبرلگام، قطعات زین و برگ، اسلحه، کمربند های فلزی، قزنقفلی، اشیاء نذری مانند: طلسم های کوچک، اشیاء مقدس و مورد پرستش، بت ها و انواع سنجاق می باشد.
