بادی خنک و آبی گوارا، آن هم درست در دل کویر. اینجا یزد است اما نه در قرن 21 بلکه هزاران سال پیش. ما ساکنان کویر یاد گرفته ایم آب، نور، خاک و باد را تسخیر کرده و زندگی کنیم نه فقط زنده بمانیم.
اینجا یزد است جایی که سکوت غوغا کرده و در اعماق این سکوت دست ها و ذهن ها معجزه می کند. به شهر قنات و قنوت و بادگیر خوش آمده اید.
یزد معجزه ای در دل کویر، آنقدر فوق العاده است که غافلگیرتان می کند. در میان جاذبه های متعدد یزد راهی موزه آب امیر چخماق شده ایم.
سفرمان پر بیراه نیست چرا که در قلب یزدی که از دل خاک بیرون آمده، آب با ارزش ترین گوهر است، اگر مشتاقید بدانید موزه آب یزد چیست و کجاست حتما با ما همسفر شوید.
مسیر دسترسی به موزه آب امیر چخماق
آدرس: یزد، شمال میدان امیر چخماق، ابتدای خیابان قیام
ساعات بازدید موزه آب یزد: هر روز از ساعت 8 الی 14:30 و 15:30 الی 19
قیمت بلیط: 2000 تومان
تاریخ احداث: 1379
احداث کننده: سازمان آب یزد
خانه تاریخی کلاهدوزها
احداث کننده: حاج سید علی اکبر کلاهدوز
قدمت: 1269 هجری شمسی، عصر قاجار
در ضلع شمالی میدان تاریخی و مشهور امیر چخماق یزد خانه ای تاریخی و زیبا جاخوش کرده است که بر سر در آن عبارت موزه آب شهر یزد نقش بسته است. خانه که متعلق به خاندان کلاهدوزها بوده، از زیباترین خانه های یزد است.
بیایید وارد خانه شویم، آنچه می بینیم یک خانه زیبای ایرانی است که دور تا دورش را اتاق ها فرا گرفته اند. در همان نگاه اول، ارسی ها و شیشه های رنگی خودنمایی می کنند.
یک مرد که در حال چرخاندن یک چرخ است و لباسی ساده به تن دارد در همان ابتدا نظرتان را جلب می کند. قول می دهم که اصلا به ذهنتان خطور نمی کند که این خانه یک خانه پنج طبقه است. حتما می گویید پس این طبقات کجا پنهان شده اند؟ حتما زیر زمین!
خوب، حدستان درست است. در شهری کویری و در حکمرانی بلامنازع آفتاب بر خاک، اینجا خانه ها اغلب در دل زمین قد می کشند. خانه ای که قدم در آن گذاشته اید چیزی در حدود 140 سال عمر دارد و به یک تاجر نامدار و بسیار ثروتمند به نام حاج علی اکبر کلاهدوز، تعلق داشته است.
خانه ای اعیانی با امکاناتی آنچنانی که نبوغ و هنر ایرانی را یکجا به رختان می کشد. خانه محل زندگی آقا و خانم کلاهدوز و فرزندان و خدمتکارانشان بوده است.
گشت و گذارمان را در این خانه تاریخی از زیرین ترین طبقه خانه آغاز می کنیم. طبقه اول یکی از اعجازانگیزترین بخش های خانه است.
اینجا انشعابی از دو قنات چند صد ساله عبور می کند که یکی از آن ها با قدمتی 2000 ساله هنوز هم مورد استفاده قرار می گیرد و پابرجاست.
قنات زارچ که حالا شهرتی جهانی دارد 75 کیلومتری طول داشته و حتی از زیر مسجد جامع شهر نیز عبور می کند.
قنات که میراث پرافتخار اجداد ماست یکی از شاهکارترین اختراعات و کشفیات ایرانی ها برای مدیریت آب و در نهایت حفظ بقا در دامن کویر خشک و کم باران بوده است.
سیستمی قوی برای آبرسانی که حالا چند سالی است باز بر سر زبان ها افتاده است. طبقه اول را از طریق پله ها ترک کرده و وارد طبقه دوم می شویم.
خوب، اگر سیستم آبرسانی قنات را کنار بگذاریم اجداد ما انگار در نبود برق حتی در دل کویر هم سیستمی همانند یخچال برای خود ایجاد کرده بودند.
اختلاف دمای محسوس این طبقه که شکل و شمایلی هشت ضلعی دارد کاملا بارز است. یک صفحه چوبی توری هم از سقف آویزان است که برای نگهداری طولانی مدت مواد غذایی و جلوگیری از فاسد شدن مورد استفاده قرار می گرفته است.
عبور آب از این طبقه سبب خنک تر شدن فضا می شده است. طبقه دوم اما کاربردهای دیگری نیز داشته است. در این طبقه آب در حوضی جمع می شده تا برای شستشوی ظروف و البسه مورد استفاده قرار بگیرد.
بدین ترتیب علاوه بر تامین دائمی آب از تابش مستقیم نور آفتاب هم در امان می مانند. هوای این طبقه هم بسیار مطبوع بوده است.
یایید به طبقه سوم برویم. خانه اعیانی آقای کلاهدوز برای تابستان های یزد حسابی مهیا بوده است. اینجا زیر زمین خانه است. با اتاق ها و راهروهای متعدد و جالب است اگر بدانید زیر هر یک از اتاق های طبقه همکف یک اتاق در زیرزمین قرار دارد.
هر یک از این اتاق ها مالک خاصی داشته که فقط در تابستان مورد استفاده قرار می گرفته است. یزدی ها که با ساخت بادگیر گرما را به زانو درآورده بودند با ساخت زیرزمین هایی در دل زمین تابستان ها را به بهترین شیوه ممکن سپری می کردند.
حالا دیگر نوبت طبقه همکف است. بخش اصلی خانه که جلوه و جمالش شما را متحیر می کند. یک حوض وسط حیاط و کوزه هایی که دورتادور حیاط با اشکال متفاوت چیده شده اند اولین تصاویری است که به چشم می خورند.
ارسی های منبت کاری شده زیبا، پنج دری ها، تالارهای آیینه و هر چه که از خانه های زیبای ایرانی در ذهن دارد اینجا به منسه ظهور رسیده است.
گچ بری های ظریف و نقش های گل ها و گیاهان بر روی دیوارها و سقف آنچنان دلبری می کند که تا دقایقی محو تماشایشان می شوید. آیینه کاری های ظریف بخش دیگری از این خانه است که در تابش نور خورشید خانه را ستاره باران می کنند.
اتاق ها هر کدام به یک نام شهره اند. اتاقی به دلیل داشتن پنجره های ارسی بزرگ اتاق ارسی نامیده می شود. این اتاق نقش اتاق میهمانخانه را نیز ایفا می کرده و به هنگام برگزاری جشن عروسی به عروس و داماد تعلق می گرفته است. همانطور که قبلا گفته شد درست در زیر این اتاق در طبقه زیرین اتاقی قرار گرفته است.
اتاقی با پنج دری بزرگ در میان اتاق ها خودنمایی می کند. این اتاق محل خیاطی نیز بوده است. در زیر اتاق پنج دری نیز اتاق بزرگ دیگری تعبیه شده است.
در کنار پنج دری یک اتاق قرار دارد که مخصوص صاحبخانه یا همان آقای کلاهدوز بوده است و بعد از ایشان همسرشان در این اتاق سکونت داشته اند.
سوی دیگر اتاق پنج دری اتاق دیگری قرار دارد که به اتاق بادگیر شهره است اما فعلا خبری از بادگیر در آن نیست.
تالار آیینه اوج هنرنمایی خانه است. ظرافت و زیبایی در تالار آیینه به اوج می رسد. تالاری بلند بالا که در تابستان محل اجتماع اعضای خانواده بوده است و در زبان یزدی خنک جای نامیده می شد.
اگر گشت و گذارتان در میان اتاق ها به پایان رسید و حسابی از دیدن ظرافت های خانه ایرانی لذت برده اید، حالا نوبت بازدید از آخرین طبقه است، طبقه پنجم!
طبقه پنجم در پشت بام خانه قرار دارد و قلب سیستم آبی خانه است. اینجا چاه خانه نامیده می-شود. یک چرخ که مخصوص کشیدن آب از چاه عمیقی بوده است و آب پس از استحصال از چاه وارد سیستم آبرسانی خانه می شده است.
خانه کلاهدوزها خانه شگفتی هاست و بازدید از آن برای هر ایرانی غرورانگیز است چرا که نمایانگر دانش و تلاش بی انتهای اجداد ایرانی مان بوده است.
موزه آب یزد، موزه ای منحصربفرد
خوب حتما متوجه شده اید چرا این خانه گزینه مناسبی برای احداث موزه آب بوده است. خانه ای آن هم درست در وسط کویر، جایی که آب گوهری کمیاب است و با اینکه متعلق به 140 سال پیش است با وجود یک قنات 2000 و اندی ساله و سیستم آبرسانی فوق العاده اش یک خانه لوکس بوده که اتفاقا بهترین بهره برداری را از آب را داشته است.
بازدید از خانه کلاهدوزها معادل آشنایی با دانش، تاریخ و فرهنگ کهن ایرانی است. این خانه از سال 1379 با برگزاری اولین همایش بین المللی کاریز تبدیل به موزه آب شد تا رنج یافتن آب در دوران نیاکان ما، کمبود آب در کشور کویری مان، نحوه مدیریت و استحصال آب را به بهترین شیوه ممکن به نمایش بگذارد. خوب در این موزه چه چیزی منتظر شماست؟
در میان طبقات خانه کلاهدوزها، یک بخش جذاب وجود دارد که به ابزار و آلات حفر چاه و قنات اختصاص یافته است.
با بازدید از این بخش شما با روند حفر قنات و نحوه استحصال آب آشنا می شوید و ابزارهای کهن چند هزار ساله اجدادمان در حفر چاه و قنات را خواهید دید.
لباس سفید مقنی که به صورت نمادین در این میان قرار گرفته پر از راز و رمز است. مردان سفیدپوش از همان ابتدای حفر قنات جان را بر کف دست می گرفتند و در دل خاک فرو می رفتند.
این لباس سفید گاه کفن یک مقنی بود که گاه تا ابد در زیر زمین باقی می ماند. در میان خاک لباس سفید مثل یک گوهر می درخشید و مقنی از خاک تشخیص داده می شد.
در میان ابزار حفر قنات، چند کتابچه و برگه به چشم می خورد که از قضا اطلاعات بسیار جالبی دارد. خوب هر چه باشد حساب حساب است و کاکا برادر. حالا که آب چنین گوهر ارزشمندی است که به این سختی به دست می آید حتما باید به درستی و عادلانه مدیریت شود.
کتابچه میرآب ها یا مسئول تقسیم آب یکی از همان اسناد جالب است. در این کتابچه میزان سهم آب هر کسی از قنات مشخص می شده و هیچ کس حق برداشت اضافه نداشته است.
یک ساعت آبی چند صد ساله که سادگی و هوشمندی آن شما را ذوق زده خواهد کرد، میراب ها را یاری می-کرده است. ثبت هزینه آب نیز در این دفترها صورت می گرفته است.
زنان بی سرپرست و ناتوان و کودکان یتیم نیز از قنات بدون پرداخت هزینه سهمی دریافت می-کردند. تمام خیرات و مبرات آبی هم این جا ثبت می شد، در این سرزمین کم آب چه چیزی باارزش تر از آب برای بخشیدن.
یک بخش جذاب دیگر از این اسناد برگه های مهریه زنان یزدی است که آب را مهر خود کرده اند، سال ها قبل آب حتی از طلا هم باارزش تر بوده است. اسناد جالب دیگری در این میان وجود دارد که حتما بازدید از آن ها برایتان پربار خواهد بود.
بخش دیگری از موزه به ابزار انتقال آب اختصاص دارد. مشربه های بزرگ مسی که اغلب زرتشتی ها برای انتقال آب از آن استفاده می کردند در کنار کوزه های سفالی با انواع و اقسام شکل ها که اغلب مورد استفاده مسلمانان بوده است.
مشک های چرمی هم بخش دیگری از ابزار انتقال آب است. شیشه های بزرگ رنگی به نام قرابه نیز در این موزه به چشم می خورد که برای نگهداری آب و عرقیجات گیاهی مورد استفاده قرار می گرفته است.
یک آب سرد کن دستی اوج خلاقیت در میان این ظروف است. ظرفی دو جداره که در درون آن برف و دور تا دور آن آب قرار می گرفته است.
در گوشه و کنار این موزه کم نظیر انواع و اقسام شگفتی ها منتظر شماست، حتما سری به این موزه شگفت انگیز بزنید.
