بناهای تاریخی ایران در میان مردم جهان زبان زد خاص و عام است. سبک معماری منحصر به فرد هر یک از ابنیه تاریخی در سراسر ایران سبب شده تا کشور ما به یکی از مقاصد گردشگری در جهان تبدیل شود.
استان کرمان از جمله استان های تاریخی ایران است که به دلیل جاذبه های تاریخی زیادی که در دل خود جای داده به عنوان یکی از برترین گزینه های گردشگری در ایران به شمار می رود.
جاذبه ای که در این مطلب می خواهیم درباره آن شرح دهیم گنبد جبلیه است. این جاذبه ی گردشگری تنها بنای سنگی کرمان بوده که بدون هیچ گونه حصاری اطراف آن در شهر پابرجاست. نکته جالبی که درباره ی این بنا وجود دارد این است که با توجه به شهرتی که دارد اما هنوز سرگذشت واقعی از خود بیان نکرده است.
گنبد جبلیه کرمان
گنبد جبلیه، در منتهی‌الیه شرقی کرمان در نزدیکی دو قبرستان صاحب الزمان و سید حسین گنبد بزرگ و عجیبی از سنگ و گچ بنا گردیده که دست تطاول روزگار در تخریب آن کوتاه آمده‌است.
این گنبد هشت ضلعی که به گنبد گبری نیز شهرت دارد تماماً از سنگ است و عرض پی آن نیز در پایه به ۳ متر می‌رسد. در هشت طرف آن هشت در بعرض ۲متر قرار گرفته که اخیراً برای مستحکم ساختن بنا و جلوگیری از تخریب آن درگاه‌ها را با سنگ مسدود کرده‌اند و فقط یکی را باز گذاشته‌اند.
قسمت بالای گنبد از آجر ساخته شده‌است و در داخل گنبد ظاهراً گچ بری‌ها و تزئین کاریهایی وجود داشته که قسمت بالا ریخته و قسمت پائین را تخریب کرده‌اند.
در هر ضلع از این هشت ضلعی زیبا، یک در وجود دارد که عرضی معادل ۲ متر دارند.البته لازم به ذکر است که درب های موجود در هفت ضلع این بنا به منظور جلوگیری از فرسایش و تخریب گنبد مسدود گردیده و تنها یکی از درب ها باز می باشد.
مورخان بر این باورند که این مکان در گذشته آتشکده و یا مقبره یکی از بزرگان زرتشتیان بوده است. همچنین نظراتی وجود دارد که می گوید در ساخت این بنا از شیر شتر به عنوان جایگزینی برای آب استفاده شده است.
اما روایات زیادی در مورد زمان ساخت این بنا وجود دارد. برخی معتقدند که گنبد جبلیه یا گنبد گبری، همانطور که از نامش پیداست، یکی از اماکن زرتشتیان پیش از اسلام است. اما عده ای نیز بر این باورند که این بنا در اواخر دوره ساسانیان ساخته شده و در اوایل اسلام مرمت گردیده است.
کتیبه های کشف شده در گنجینه جبلیه
درون این گنبد تاریخی، یک کتیبه ی ارزشمند وجود دارد به نام کتیبه ی مسجد آبدر اشکان که مربوط به بنای یادبود یک مسجد در ارتفاعات شهرستان بافت است که برروی قطعه سنگی طبیعی و به خط کوفی حک شده است.
دیگر قطعه ارزشمند و تاریخی در سال ۱۳۷۷ در گنبد جبلیه کرمان توسط فردی به نام وسط احمد ایلاقی کشف شد و به سازمان میراث فرهنگی استان کرمان تحویل داده شد. ابعاد این سنگ قبر در حدود ۲۶×۲۲ بوده و دارای دو بخش مهم است.
یکی نوار حاشیه ای و دیگری نوشتار وسط که در یک کادر قرار گرفته است. حایه کتیبه که از قسمت پایین گوشه سمت راست شروع می شود ، شامل آیه و بخشی از آیه .سوره مبارکه آل عمران است
در این گنبد تقریبا بیش از ۱۲۰ قطعه سنگ حجاری شده کشف شده که مربوط به دوره های مختلف تاریخی می شوند، از جمله ی این سنگ ها عبارتند از سنگ هزار ساله رابر، سنگ مقبره خواجه اتابک مربوط به دوران سلجوقی و سنگ قبر میرزا آقاخان، پسر میرزا احمد علی خان وزیری نویسنده تاریخ کرمان و چندین نمونه وقف سنگی و … اشاره کرد.
این بنا امروزه در میان جنگل قائم کرمان قرار گرفته است. اکنون از گنبد جبلیه به عنوان یک موزه استفاده می شود. این مکان در سال ۱۳۸۳ با تغییر کاربری، به مکانی برای بازدید عموم مردم مبدل گشت.
ارتفاع این بنای با شکوه حدود ۱۸ متر است و به صورت سه بخش متوالی در نمای بیرونی ساخته شده است. بخش پایینی بنا دارای هشت ضلع هم اندازه است که با دیوارهای ضخیمی ساخته شده اند. همچنین در هر ضلع از این بخش طاق نماهای قوس داری وجود دارد.
بخش میانی بنا دقیقا بالای قسمت پایینی قرار دارد. قطر این بخش از بنا از قطر سایر قسمت ها کمتر بوده و بر قاعده یک ۱۶ ضلعی ساخته شده است.
در این بخش از گنبد نیز طاق نماهایی وجود دارد که قوس های آن نسبت به بخش پایینی تیزتر است.
بخش فوقانی گنبد بالای بخش قبلی قرار گرفته است. این بخش یک متر از بخش میانی عقب تر است. این قسمت از بنا از آجر و سنگ ساخته شده است و دیوارهای آن ضخامت کمتری دارند.
و در آخر گنبد اصلی بنا قرار دارد که قطر آن ۱۲ متر است. جنس مصالح این بخش از آجر سفید می باشد. در مرکز گنبد یک نورگیر وجود دارد. قسمت های داخلی بنا نیز ساده است و اغلب از هیچ نوع تزئینی در آن به کار نرفته است.
اما در نزدیکی گنبد جبلیه، مجموعه ای متشکل از حمام، آب انبار، مدرسه و بازار قرار دارد که به مجموعه ابراهیم خان معروف است. این مجموعه یکی از جاذبه های تاریخی شهر کرمان است که بر اساس معماری دوره صفویه ساخته شده است.
قلعه دختر و قلعه اردشیر دو مکان دیدنی دیگر در نزدیک گنبد جبلیه هستند که می توان پس از بازدید از گنبد، از آنها نیز بازدید نمود. و در آخر به این نکته توجه داشته باشید که درب ورودی گنبد جبلیه تنها در روزهای غیر تعطیل به روی مسافران باز است.
دسترسی به گنبد جبلیه در استان کرمان
آدرس: استان کرمان، شهر کرمان، خیابان شهدا
به منظور دسترسی به گنبد جبلیه در استان کرمان، باید به سمت کوه های صاحب الزمان و خیابان زریسف در شرقی ترین قسمت شهر کرمان بروید.
برای بازدید از نمای بیرونی ساختمان هر زمانی که بروید همه چیز محیا است چون هیچ حصاری دور این بنا نیست اما برای بازدید از فضای داخلی بنای گنبد جبلیه باید در روزهای غیر تعطیل حتما به این مکان سفر کنید.
