تردیدی نیست که بازار یک پدیده ای است که ابعاد فرهنگی، تاریخی و سبک زندگی یک منطقه را به خوبی نمایان می سازد و نمادی است از تک تک خرده فرهنگ های شکل دهنده یک اجتماع که هر کدام از این نشانه ها را در طول تاریخ از پدیده هایی که بازار یک شهر را شکل داده اند، می توان شناسایی کرد و بازار شهر کرمان به روشنی تبیین کننده و گواه چنین دیدگاهی است و اگر می خواهید با قدم زدن در بازار علاوه بر خرید، محو معماری باشکوه، شیفته سنت های حکیمانه و مسحور فرهنگ و تاریخ یک جامعه شوید کافیست تا در بازار کرمان قدم بزنید تا با یک تیر چند نشان زده باشید.
بازار بزرگ کرمان از میدان ارگ شروع و به میدان مشتاقیه ختم میشود. این بازار طولانیترین راسته بازار ایران محسوب میشود و عمدتاً پس از سده هشتم هجری قمری ساخته شدهاست. این اثر در تاریخ ۲۵ اردیبهشت ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۳۸۵۶ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاست.
این بازار به نام بازار گنجعلی خان مشهور است و از قرن هشتم تا انتهای پهلوی اول به توسعه و گسترش خود ادامه داده و نشانه های بسیاری از معماری و سبک های مختلف زندگی در طول قرن ها را در خود دارد و همین امر موجب تمایز این بازار از نمونه های مشابه خود شده است.
از 600 سال پیش تاکنون همچنان با همان بافت و شکل یک بار بازسازی شده است. وقتی وارد بازار می شوی اولین چیزی که حس می کنی صمیمیت و روح گرم بازار است. حتی زمانی که بازار تعطیل است هم می توانی صدای جنب و جوش و حرکت مردم را از سالهای دور بشنوی و حس کنی. از این حیث بین تمام بازار ها کم نظیر و جذاب است.
به طور قطع اگر این بازار در یکی از کشورهای مدرن و یا عربی بود قطعا در حصاری از شیشه محفوظ می ماند تا به تمام دنیا نشان دهد که چقدر پیشینه متمدنی در زمینه اقتصاد داشته اند.
بازار بزرگ کرمان در اصل در یک راستا قرار گرفته ولی از چهار بازار متفاوت تشکیل شده است که تقریبا در راستای هم هستند. بازار بزرگ کرمان از میدان ارگ شروع و به میدان مشتاقیه ختم می شود.
هر بخش از بازار کرمان در زمان یکی از فرمانروایان این شهر ساخته شده و به خاطر برخی ویژگیهایش در ایران منحصربهفرد و دارای شهرت جهانی است.
در بازار کرمان، برخی قسمت ها همچون بازار وکیل، بازار اختیاری، بازار گنجعلی خان و … قسمتی از راسته بازار به شمار می آیند. بخش هایی مانند بازار قلعه و بازار سردار و … به دو شکل ایجاد شده اند: راسته هایی که راسته اصلی را قطع می کنندیا تیمچه هایی که به بازار بزرگ راه دارند.
از اول شروع کنیم و با هم قدمی در بازار کرمان بزنیم. در نخستین قدم از میدان ارگ با دهانه بزرگ بازار نقارخانه آغاز میشود که دارای سقف و سردری بزرگ، بلند، مزین به کاشی کاری و دارای چند اتاق در بالا است.
کمی جلوتر به چهارسوق گنجعلی خان می رسیم که بی شک یکی از زیباترین و بزرگترین شاهکار معماری بازار بوده و دیدن آن شما را وادار به ایستادن می کند.
حتی اگر مثل من از معماری سر رشته ای نداشته باشی متوجه زیبائی و معماری موزون آن می شوی. خصوصاً اگر بدانی در دوران شاه عباس و با نبردبان های چوبی و خشت و بدون سیمان و آهن و مصالح روزمره این عظمت و زیبائی توسط استاد سلطان محمد معمار یزدی و 17 نفر کارگر ماهر ظرف مدت 20 سال ساخته شده است.
اما محاسبه فنی و مقاومت مصالح آن به قدری دقیق بوده که سه زلزله سهمگین را پشت سر گذاشته و خم به ابرو نیاورده. کاری که وقتی خانه های نوساز ما با مصالح مطمئن و معماری و نقشه کشی و علم نوین و بسیار سبک و با این همه ماشین آلات هنوز در انجام آن گاهی معذوریم.
از لحاظ وسعت چهارسوق می توانی با چهار سوق بازار تهران آن را مقایسه کنی ولی بی شک زیبائی آن را نمی توان در یک حد دانست. دلیل برخورد تقاطع دو راسته بازار در محل چهار سوق گنجعلی خان در گذشته این مکان مهم ترین و پر ترافیک ترین نقطه شهر محسوب میشد.
این چهار سوق جز مجموعه گنجعلی خان است. نمای داخلی این چهار سوق با گچبری جالب و نقاشی های با رنگ و روغن با اینکه ۴۰۰ سال از ترسیم آنها می گذرد، هنوز زیبایی خود را حفظ کرده اند.
تا قبل از ورودی معماری جدید و تداخل معماری غربی، گنبدهای بازار به صورت یک باند به هم پیوسته بوده و از مرتفع ترین بناهای شهر بعد از مسجد جامع محسوب و از مرتفع ترین گنبدهای شهر به شمار می آمد.
دیگه بس است و بهتره بریم جلوتر، چهارمین قسمت بازار کرمان که از انتهای بازار جنوبی گنجعلی خان شروع می شود و تا اول بازار وکیل امتداد می یابد بازار اختیاری است. این بازار کم عرض و تنگ را می توان قدیمی ترین بخش بازار محسوب کرد و اهمیتش به دلیل قرار گرفتن بین بازار گنجعلیخان و وکیل است.
بهطوری که از مغرب با بازار گنجعلی خان و از مشرق به بازار وکیل محدود می شود. از عناصر موجود در این بخش از بازار می توان مسجد چهلستون، کاروانسرای گلشن، سه بازارچه سرداری و در انتهای آن حمام یا چایخانه سنتی وکیل را اسم برد.
سمت شرق بازار کرمان
بازار کرمان از سمت شرق به بازار طولانی و مجموعه وکیل می رسد. در انتهای بازار اختیاری و مجموعه وکیل واقع شده است. به دستور محمد اسماعیل خان وکیل المک، حاکم کرمان در ۱۲۸۲ قمری (۱۸۵۶ میلادی) و پسرش مرتضی قلی خان وکیل ثانی و اولادش مجموعه بزرگی شامل کاروانسرا، بازار، حمام، مسجد ساخته شده که هنوز هم به نام وکیل خوانده می شود و بازار آن از زیباترین بازارها است.
بخش تجاری که بازار وکیل خوانده می شود، بین مسجد جامع و ارگ قرار گرفته بود. از مهم ترین عناصر این بازار می توان حمام وکیل، کاروانسرای وکیل، مدرسه حیاطی، دو قیصریه (اول و دوم) و مسجد وکیل را نام برد.
بازار مظفری از انتهای بازار وکیل شروع و به خیابان میرزا رضای کرمانی ختم می شود. از پدیدههای این بخش میتوان به تکیه (صف) عزاخانه، بازار قدمگاه و مسجد جامع کرمان اشاره کرد. این بازار در سال ۷۵۰ قمری توسط امیر مبارزالدین محمد مظفر بنا شده است.
شامل آب انبار، مسجد، مدرسه، تکیه و بازار است. متأسفانه تمامی بناهای این مجموعه به غیر از مسجد جامع مظفری و تکیه (صفه عزاخانه) از بین رفته است که بسیار جای تاسف دارد.
سمت شمال بازار کرمان
دروازه شمالی شهر قدیم کرمان (دروازه خراسان) پس از طی مسافتی به بازار عزیز می رسد. امروز از بازار عزیز جز نامی باقی نماده است. از علل اصلی زوال این بازار احداث خیابان شریعتی از شرق به غرب و قیچی کردن بازار بود که سبب شد این بازار از بین برود.
این قسمت بافت نا هماهنگی از مغازه ها را دارد که فقط جهت اطلاع بیان شد و ارزش بازدید ندارد. بهتر است بریم بازار آهنگرها یا بازار حاج آقا علی.
همینطور که داریم می رویم نمی تونم به اون کسی که خیابون شریعتی رو از وسط بازار رد کرد و اینطور بزرگترین بازار تاریخی ایران رو نابود کرد چیزی نگم. اینطور بی تخصصی و بی مدیریتی ها تاوان بسیاری برای تاریخ و آثار تاریخی ما داشته است. بگذریم.
بازار آهنگرها که در گذشته قبل از احداث خیابان شریعتی در امتداد بازار عزیز و پیوسته به آن بود از خیابان شریعتی شروع و به سمت جنوب تا راسته بازار کفاش ها امتداد دارد.
از مهم ترین عناصر مجموعه حاج آقا علی به غیر از بازار میتوان آب انبار، کاروانسرا و مسجد چهلستون را نام برد. ظروف مسی و ابزارآلات چیزیه که می تونی زیاد ببینی تو این قسمت بازار.
سمت غرب بازار کرمان
این بخش غربی ترین قسمت بازار کرمان است که از میدان ارگ آغاز و به چهارسوق گنجعلی خان ختم می شود و مانند مستطیل دور محوطه میدان توحید را محاصره کرده است و به دو بخش فرعی تر به اسم های «بازار نقارخانه» و «بازار سراجی» تقسیم می شود.
بازار نقاره خانه در نخستین قدم از میدان ارگ آغاز می شود که دارای سقف بلند و مزین به کاشی کاری است و چند اتاق در بالا دارد که در گذشته هنگام غروب برای تعطیل کردن بازار بر روی آن نقاره نواخته می شد.
بازار سراجی نیز از بازار نقاره خانه شروع و به چهار سوق ختم میشود؛ این بازار در گذشته محل سراجها و چمدان سازها بوده است. البته هنوز هم تعدادی هستند البته صنایع دستی چین رو می فروشند.
جلوتر بازار کلاه مالهاست و پس از بازار کلاه مال ها مجموعه و بازار زیبای ابراهیم خان قرار دارد. مجموعه ای که تمامی شکوه و اعتبار راسته شمالی بازار متعلق به آن است. مجموعه ابراهیم خان مشتمل بر مدرسه و خلوت حمام و قیصریه و آب انبار است.
بازار سردار به صورت چند بازارچه متقاطع است که با سه راسته اصلی که در حاشیه بازار قرار دارند به بازار اختیاری متصل می شود. اکثریت قریب به اتفاق مغازههای آن پارچه فروشی است. بهتر است خانمها از این بازار عبور نکنند برای جیبشان کمی ضرر دارد. بعد از این بازار نوبت بازار قلعه محمود است که ادامه همین پارچه فروش ها اونجا هم هستن.
