قلعه سردار یا اَرگ بوکان (به کردی: قەڵای سەرداری بۆکان) در سدۀ نوزدهم میلادی و در سال ۱۸۶۸ م/ ۱۲۴۷ خورشیدی توسط عزیزخان مکری سردار کل عساکر منصوره و فرماندۀ کل قوای ایران در حکومت ناصرالدین شاه قاجار بنا شده‌است.
عزیزخان مکری بانی این قلعه برای تسلط بر عشایر و کردهای مکری این بنا را ساخته بود. بخش‌های دیگر این ساختمان توسط فرزندان و نوادگان او تکمیل و گسترش یافته‌است.
این ساختمان بر روی تپه ی تاریخی بنا نهاده شده‌است که در طول زمان مکانی برای اجرای سیاست‌های دولت‌ها بوده و کُردهای دارای مقام عالی در حکومت‌های وقت از آن به‌عنوان یک مرکز حکومتی استفاده می‌کردند و بین عشایر و طوایف کُرد این قلعه از اعتبار خاصی در منطقه مکریان برخوردار بوده‌است. ارتفاع این ارگ از سطح زمین ۱۳ تا ۱۵ متر و طول آن ۳۰ متر است.
در حال حاضر این تپه ی تاریخی در مرکز شهر بوکان قرار گرفته و تا ۹۵ درصد بنای ساختمان آن تخریب شده و از آن به‌عنوان پایگاه مقاوت بسیج شهری استفاده می‌شود.
تپه‌ای که قلعه بر روی آن قرار گرفته‌است، قدمتی بالغ بر ۳٬۰۰۰ سال دارد و همچنین بنای ساختمان قلعه مربوط به بیش از ۱۵۰ سال قبل است.
این بنا زیر نظر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است که نهاد نظامی «سپاه پاسداران» آن را از دهه‌های ۶۰ و ۷۰ به‌صورت غیرقانونی در تصرف خود قرار داده‌است و با توجه به درخواست‌های متعدد مردمی و سایر دستگاه‌های شهرستانی مانند شهرداری، فرمانداری مبنی بر تحویل این قلعه به شهرداری جهت بازسازی، اما تاکنون سپاه استان آذربایجان غربی پاسخگو نبوده‌است.
در طی سال‌های اخیر ساخت و سازهای غیرقانونی در خارج از محوطۀ تپه و داخل قلعۀ سردار توسط این نهاد نظامی صورت گرفته‌است.
این بنا بر روی یک تپه تاریخی و مرتفع بنا شده که دید مناسبی بر روی محلات آن زمان داشته‌است. ساختمان قلعه به دلیل بلندی بنا و همچنین ارتفاع تپه از سطح زمین، از چند کلیومتری نیز قابل مشاهده بود.
بخش اولیه بنای قلعه در سال ۱۲۸۵ هجری قمری برابر با ۱۲۴۷ خورشیدی توسط عزیزخان مکری وزیرجنگ ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده‌است.
بعدها قسمت‌های دیگر به ساختمان آن توسط سیف الدین خان پسر او و محمدحسین خان نوه عزیزخان افزوده و گسترش داده شده‌است.
معماری قلعه سردار
این قلعه در بالای تپه‌ای در کنار حوضخانه بوکان به ابعاد ۵۰ در ۶۰ متر که قسمتی از آن خاک دستی کوبیده و در اتفاع ۱۳ متری خیابان مجاور ساخته شده‌است.
بنای این ساختمان تاریخی با استفاده از مصالح ساروج، خاک رس، خاک سفید و آجرهایی در اندازه ۲۰ در ۲۰ سانتی‌متر و چوب ساخته شده‌است.
طول ساختمان ارگ ۳۰ متر و عرض آن ۲۵ متر بوده به طوری که بنای آن در گذشته از چند کیلومتری شهر نیز قابل مشاهده بوده‌است. مساحت قلعه حدود یک هکتار است و قلعه دارای شش شاه‌نشین بوده که روی ۹ ستون سنگی به ارتفاع ۲ متر و قطر ۱ متر قرار داشتند.
این قلعه دارای سردابی بود که در داخلش حوض و فواره قرار داشت و آب این فضا از چشمه «حه‌وزه گه‌وره» که ۱۱ متر پایین‌تر از ساختمان قلعه واقع شده، تأمین می‌شد.
در گوشه‌های شرقی و غربی این قلعه در بالای برج‌های مرتفع منشوری شکل، ۲ کنگره فلزی نصب کرده بودند که شکوه و عظمت خاصی را به این قلعه و عمارت بخشیده بود.
قلعه سردار در گذشته‌های دور برای سکونت و به عنوان مرکز حکومتی مورد استفاده قرار می‌گرفت. در سال ۱۳۰۷ شمسی، یک کلاس درس در این قلعه با عنوان مدرسه مبارکه شاپور دایر شده بود.
در فاصله سال‌های ۱۳۲۵ تا ۱۳۵۱ از ساختمان قلعه به عنوان شهربانی، اداره پست و مدرسه استفاده می‌شد. در سال ۱۳۲۸ این بنا تبدیل به مدرسه شده و طنین صدای زنگ مدرسه در آن به صدا درآمد که هم‌اکنون این زنگ تاریخی توسط میراث فرهنگی بوکان نگهداری می‌شود.
در سال‌های اولیه انقلاب اسلامی (۱۳۵۷ تا ۱۳۶۱) ساختمان قلعه ویران شد و اکنون از تپه به عنوان پایگاه مقاومت بسیح استفاده می‌شود.
تپه قلعه سردار باتوجه به اینکه بیش از ۱۵۰ سال قدمت دارد و در سال ۱۳۴۷ شمسی با شماره ثبت ۵۷۰ به فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
