لاهیجان، عروس سبزپوش ایران است. این شهر سابقه تاریخی و باستانی زیادی دارد که میراث آن از گذشتهی دور به دست ما رسیده است. این شهر زیبا از لحاظ گردشگری بسیار قوی می باشد، زیرا در استان گیلان و شمال ایران واقع شده است.
قدمت این دیار از وجود قبور تاریخی همچون مقبره شیخ زاهد گیلانی قابل استناد است. هرچند این شهر زیبا در زمان حمله مغول خسارات زیادی دید ولی مانند درختی تنومندی که ریشههای محکمی در خاک دارد و شاخههای آن در باد شکسته باشد، با پشت سر گذاشتن طوفان حوادث تاریخی همچنان سبز و شاداب، دل از هر بینندهای میبرد.
شیخ زاهد گیلانی که بود؟
تاج الدین ابراهیم کردی سنجانی، معروف به شیخ زاهد گیلانی، عارف قرن هفتم و هشتم هجری قمری (قرن سیزدهم) است که در علوم صوفیه رهبر پیروان زمان خودش بوده است. شیخ ابراهیم زاهد گیلانی در سال ۶۱۵ هجری قمری (۱۲۱۸ م) در سیاهورود گیلان متولد شد و در سال ۷۰۰هجری قمری (۱۳۰۱ م) در ۸۵ سالگی درگذشت. تبار او به کردهای شهر سنجان در استان خراسان شرقی میرسد. اجداد وی از خراسان به گیلان مهاجرت نمودهاند.
تنها منبع نوشته شده در مورد زندگینامهی شیخ زاهد گیلانی در کتاب صفوه الصفا ( نوشتهی درویش توکلی بن اسماعیل بن حاجی اردبیلی) است. سلسله نسب خانوادگی شیخ زاهد به ابونجیب سهروردی میرسد و پس از این چندین سلسله واسطه به حسن بصری و بعد از آن به حضرت علی علیهالسلام میرسد.
وی از کودکی از شاگردان جمال الدین گیلانی بود. جمال الدین گیلانی عنوان “زاهد” را در نتیجهی خصوصیات اخلاقی او مانند زهد، قناعت و ادب این عالم، پس از تحمل بسیاری از ریاضتها، به او عطا نمود.
شیخ زاهد گیلانی دو همسر و چهار فرزند داشت. همسر اول او دختر جمال الدین استادش و همسر دوم او دختر خدمتکارش، اخی سلیمان بود. از او دختری به نام بی بی فاطمه داشت که با شیخ صفی الدین اردبیلی ازدواج کرد.
معماری آرامگاه شیخ زاهد گیلانی
مقبره و آرامگاه شیخ زاهد گیلانی، مربوط به اواخر امپراتوری تیموری و اوایل دوره صفویه است. بنای مقبره تلفیقی از معماری سنتی و بومی شمال ایران است. پلان مقبره شیخ زاهد گیلانی به صورت L شکل است. مقبره شیخ زاهد گیلانی، شامل دو اتاق یكی مربع و دیگری مستطیل است که ایوانهایی این اتاقها را احاطه کردهاند. این دو اتاق از داخل به هم راه دارند. به نظر می رسد ابتدا اتاق مربع شکل که گنبد دارد، ساخته شده است و بعدها در سمت غربی گنبد، اتاق دیگری اضافه شده است. درب ورودی آرامگاه در ضلع شرقی آن واقع شده است. ضریح در زیر گنبد آن قرار دارد.
ایوانها دارای ارزش قابل توجه هستند که ارتباط فضایی را تسهیل میکنند. به دلیل آب و هوای نسبتاً راکد و مرطوب داخل بنا، این ایوانها به همراه پنجرههای باز به حیاط، برای جابجایی هوا احداث شدهاند.
ایوانها شبیه بیشتر ساختمانهای گیلان در جهات جنوبی با طول ۸.۲۵ متر * ۲.۴۰ متر عرض، در شرق طول ۸.۹۰ متر * ۲.۸۰ متر عرض و در شمال طول ۲۰ متر * عرض ۲.۸۶ متر آرامگاه قرار گرفته شده است. سقفهای شیبدار که در معماری ساحل دریای خزر یافت میشود، در بالای ایوانها نیز ادامه مییابد تا فضای سایهای برای بنا فراهم کند و اثرات باران را کاهش دهد.
دیوارها با کاشیهای هفت رنگ دوره قاجاریه تزئین شدهاند و در قسمتهای مختلف ایوانها پنجره های طاقچهای با طاقهای منحنی دار نیز ساخته شده است. تکرار اشکال، خطوط و رنگها، زیبایی خاصی به این بنا داده است. تکرار اشکال شامل نقوش اسلیمی، گلهای شاه عباسی و گلهای ساده را نیز در بر میگیرد.
مهمترین ویژگی آرامگاه شیخ زاهد گیلانی
مهمترین ویژگی آرامگاه گنبد هرمی خاص آن در اتاق مربع شکل است که مشابه آن در دیگر آثار معماری، در سایر مناطق ایران مشاهده نشده است. هندسه این گنبد، نسبتا پیچیده است و از زیباترین گنبدهای ایران است. گنبد در معماری اسلامی نماد محو شدن در فکر الهی و آسمان است.
در معماری گنبد آرامگاه شیخ زاهد گیلانی تقسیمات گوناگونی وجود دارد، به نحوی که بیننده معمولی به راحتی نمیتواند شکل گنبد در یادش بماند. این گنبد برخلاف گنبدهای ساده دایرهی شکل، در گرداگرد گنبد هرمی شکل زوایای مختلفی وجود دارد که استفاده از کاشیهای فیروزهای، زرد، سیاه و سفید با طرحهای ایرانی و سنتی بر زیبایی و شکوه آن افزوده است. شیب تند این گنبد، عبور سریع آبهای باران را ممکن میکند. هر چند آرامگاه شیخ زاهد گیلانی در طول سالیان متمادی به خاطر آب وهوای منطقه بارها مرمت و بازسازی شده است. طبق عکسهای قدیمی موجود از آرامگاه شیخ زاهد گیلانی، بر بلندای گنبد آن، کلاه خودی طلایی وجود داشت که در حال حاضر اثری از آن نیست و مفقود شده است.
معماری بقعه شیخ زاهد گیلانی
بقعه هیچگونه کتیبهای ندارد. مدفن با کاشی سبز رنگی پوشیده شده و در ارتفاع ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتری از کف است. بقعه، ساختمانى هرمى شکل با پوشش سفالى و گنبد نوکتیز دارد. سقف درونى بقعه، داراى گچبرى است و ازارههاى آن با کاشىهاى رنگى و گلدار مزین شدهاند. همچنین بقعه دارای دو اتاق مربع و مستطیل شکل در کنار است.
آدرس بقعه شیخ زاهد گیلانی
بقعه شیخ زاهد گیلانی در استان گیلان، لاهیجان، روستای شیخانبر یا شیخانور قرار دارد.
برای دسترسی به آن، جاده لنگرود بهسمت لاهیجان را در پیش بگیرید. در ابتدای مسیر میدان شیخ زاهدی قرار دارد. میدان را پشت سر بگذارید. پس از حدود نیمکیلومتر، در سمت راست جاده، خیابان شیخ زاهد را مشاهده خواهید کرد که مسیر ورودی بقعه شیخ زاهد گیلانی است.
