اگر در حوالی کاخ شهربانی تهران ( که در حال حاضر به عنوان ساختمان وزارت امور خارجه مورد استفاده قرار می گیرد) قدم زده باشید احتمالا بنایی قدیمی با معماری ساده به چشمتان می خورد، این بنا عمارت قزاقخانه تهران نام دارد. زیبایی و معماری جذاب عمارت قزاقخانه تهران هر بازدیدکننده ای را وسوسه می کند که از این بنا دیدن کند. عمارت قزاقخانه تهران را معمولا در بیشتر فیلم و سریال هایی که مرتبط با دوره ی پهلوی هستند، مانند سریال شهرزاد دیده اید.
مجموعه قزاقخانه مربوط به دوره قاجار و دوره پهلوی است و در تهران، شمال میدان مشق سابق (باغ ملی) جای گرفته است. این اثر در تاریخ ۲۸ اسفند ۱۳۸۵ با شمارهٔ ثبت ۱۸۶۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این عمارت زیبا یکی از زیبا ترین و در عین حال قدیمی ترین اماکن تاریخی تهران بشمار می آید.
تاریخچه عمارت قزاقخانه تهران
عمارت قزاقخانه تهران یکی از قدیمی ترین بناهای ساخته شده در تهران و اولین ساختمان خیابان کوشک مصری است. در سال ۱۲۸۰ هجری قمری در زمان مظفرالدین شاه دستور ساخت آن داده و در زمان ناصرالدین شاه ساخته شد. عمارت قاجاری قزاقخانه ساختمانی نئو کلاسیک و تجدد گرا و تلفیقی از شیوه معماری ایرانی و اروپایی دارد.
ناصرالدین‌شاه قاجار که در سفر دوم خود به اروپا ترتیبات و انضباط و قابلیت‌های واحدهای کازاک روس را پسندیده بود در بازگشت تصمیم به ایجاد واحدهایی مشابه در ایران گرفت. به خواهش او گروهی از افسران قزاق به ریاست سرهنگ دومونتویچ به ایران آمدند و دولت ایران عده‌ای از سواران قفقازی‌تبار مهاجر را برای آموزش به آنان سپرد.
استعداد این نیروی نظامی ابتدا در حد بریگاد (تیپ) و سپس دیویزیون (لشکر) بود و زیر فرماندهی افسران روس (نظامیان کازاک) قرار داشت. قوای قزاق برای چندین دهه مهم‌ترین نیروی نظامی ایران به‌شمار می‌رفت و نقش مهمی در تاریخ ایران ایفا کرد.
هسته اولیه میدان مشق
این عمارت هسته اولیه مجموعه میدان مشق است که در دوره فتحعلی شاه به عنوان پادگان نظامی در شمال شهر تهران بنیان نهاده شد. عمارت نظامی میدان مشق که بعدها به عمارت قزاقخانه موسوم شد، چندین دوره ساخت و ساز را شامل شده و عمده ترین تغییرات انجام شده در آن در دوره ناصرالدین شاه قاجار و رضا شاه صورت گرفته است.
به تدریج در فضای باز مقابل این عمارت ساختمان های دولتی چون کاخ شهربانی، کاخ وزارت خارجه، موزه ایران باستان و شرکت نفت ایران و انگلیس و عمارت پست بنا شد.بنای قزاقخانه در محدوده جغرافیایی شهر تهران واقع گردیده است.
منطقه تهران در پهنه ای بین کوه و کویر در دامنه جنوبی البرز گسترده شده است.مالکیت این مجموعه از ابتدا دولتی بوده است.چه آن زمان که قزاقخانه بوده، چه زمان وزارت جنگ که بعدها به وزارت دفاع تغییر نام داد، چه اکنون که وزارت علوم، تحقیقات و فناوری آن را خریداری کرده و در اختیار دانشگاه هنر قرار داده است.
موقعیت جغرافیایی عمارت قزاقخانه تهران
میدان مشق در تهران در دورهٔ فتحعلی شاه قاجار بنا نهاده شد و مساحت آن بیش از ۱۶۰ هزار مترمربع بود. این میدان یکی از نخستین و بزرگ‌ترین میدان‌های نظامی تهران بود. قزاق ها در آن تمرین رژه و مشق نظام می کردند. علت انتخاب این میدان به منظور مشق سربازان، نزدیکی به میدان توپخانه و عمارت ارگ بود. پس از تشکیل بریگاد قزاق نیز به همان دلایل، مقر آنان را به این محل منتقل کردند و در قسمتی از آن عمارت قزاقخانه را احداث کردند.
کاربری مجموعه قزاقخانه
عمارت قزاقخانه سه دوره تحول عملکردی و کالبدی را از سر گذرانده است. دوره اول ساختمان قاجاری قزاقخانه به عنوان پادگان نظامی است. دوره دوم افزوده های دوره پهلوی و تبدیل عمارت قزاقخانه به وزارت جنگ را در بر می گیرد و دوره سوم در برگیرنده تملک عمارت نظامی توسط دانشگاه هنر از سال ۱۳۸۰ و تبدیل این مجموعه تاریخی به عملکردی آموزشی و فرهنگی است.
معماری عمارت قزاقخانه تهران
ساختمان عمارت قزاقخانه از دو سمت شمال و جنوب رو به میدانی وسیع دارد که در آن مراسم نظامی برگزار می شد. بنابراین معماری ساختمان برونگراست و امکان دید وسیعی از محوطه پیرامون را برای ساکنینش فراهم می کند. ایوان های مختلف در نمای رو و پشت یک ساختمان اداره به همین دلیل شکل گرفته اند. عمارت قاجاری از سه طبقه شکل گرفته است که شامل بخش میانی و دو بال شرقی و غربی آن است. بخش میانی سه اشکوبه است و راه پله عریض و باشکوهی دارد که امکان دسترسی آسان به طبقات را فراهم میکند.
به دلیل اهمیت این بنا در دوره های قاجار و پهلوی این عمارت در زمان های حکومت مظفرالدین‌شاه و رضاشاه پهلوی بازسازی شد و تغییراتی در آن ایجاد شد . در دهه ۸۰ بعد از اینکه این عمارت در اختیار دانشگاه تهران قرار گرفت ، تصمیم بر این بود که کاربری این مکان به دانشگاه تغییر یابد و حدود ۲۰ تا ۳۰ میلیارد هزینه برای این پروژه برآورد شد .اما تا کنون تنها بخشی از قسمت شرقی ساختمان بازسازی شده است.
