میدان امیر چخماق یا امیر چقماق از شاخص‌ترین جاهای دیدنی یزد محسوب می‌شود که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و از بخش‌های مختلفی از جمله بازار، تکیه، مسجد و آب‌انبار تشکیل شده است. کاروانسرای شعبان در ضلع شمالی میدان و حمام و کاروانسرای بافتی‌ها در غرب تکیه امیر چخماق از دیگر جاذبه‌های این مجموعه هستند. در مقابل تکیه نیز حوض بزرگی با فواره و چند مجسمه خودنمایی می‌کند که به نقش و اهمیت آب و فرهنگ سقایی اشاره دارد.
اگر شما هم قصد تحقیق در مورد میدان امیر چخماق یزد دارید یا می خواهید از شهر تاریخی یزد و این میدان شگفت انگیز بازدید کنید، پیشنهاد می‌کنیم تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.
این میدان که یزدی‌ها به آن میرچخماق می‌گویند، به‌عنوان یکی از میدان‌های اصلی شهر برای برگزاری برنامه‌ها و گردهمایی‌های مختلف استفاده می‌شود. یکی از پرطرفدارترین برنامه‌های مذهبی این میدان که گردشگران زیادی را به سوی خود می‌کشاند، مراسم نخل‌گردانی در ماه محرم است که هر سال باشکوه تمام برگزار می‌شود.
این میدان نماد شهر یزد است و در هر ساعت از شبانه‌روز می‌توانید از آن دیدن کنید؛ به‌خصوص در طول شب که نورپردازی خاص آن، جلوه‌ای متفاوت از این جاذبه را به نمایش می‌گذارد.
قدمت میدان امیر چخماق
میدان امیر چخماق، اثری به‌جامانده از دوره تیموری در قرن نهم هجری است که توسط امیر جلال‌الدین چخماق، از سرداران شاهرخ تیموری ساخته شد. او پس از رسیدن به مقام حاکمیت یزد همراه با همسرش «ستی فاطمه» اقدام به ساخت مسجد جامع نو در ده «دهوک سفلی» کرد و روبه‌روی آن ميدانگاه وسیعی ساخت. این مسجد و میدانگاه بعدها به مسجد امير چخماق و ميدان امير چخماق شهرت یافتند. حاکم یزد همچنین در گرداگرد میدان، بناهای ديگری همچون آب‌انبار، قنادخانه، بازار، خانقاه، كاروانسرا، حمام، چاه آب سرد و… نيز احداث کرد.
میدان جلوی مسجد و سردر بازار در اوایل قرن ۱۳ هجری شمسی به حسینیه تبدیل شد؛ گرچه در آن زمان کاربری حسینیه نداشت؛ زیرا ساخت چنین فضاهایی از دوره صفوی در ایران رواج یافت. این میدان در زمان شاه عباس صفوی دستخوش تغییرات و بازسازی‌هایی نظیر ساخت چهارسوقی روی کاروان‌سرا شد. شخصی به نام حاجی حسین عطار نیز در زمان فتحعلی شاه قاجار بانی مرمت بخش‌هایی از مسجد و گسترش شبستان آن شد.
ميدان مذکور مثل برخی از میدان‌های کشور تا پيش از دوره پهلوی به محل دفن مردگان تبدیل شده بود و عده‌ای از مردم به بهانه وجود حسینیه و خیروبرکت آن، جسد اموات خود را در اینجا به خاک می‌سپردند. هرچند با شروع دوره پهلوی، این رسم برچیده شد و پس از ویران‌کردن گورها، میدان امیر چخماق دوباره به وضعیت سابق خود برگشت.
در زمان رضا شاه پهلوی، تغییرات زیادی در میدان صورت گرفت که از آن جمله می‌توان به خیابان‌کشی‌‌ها اشاره کرد. این موضوع باعث تشکیل میدانی کوچک و ادغام مسجد با میدان مقابل حسینیه شد. تغییر و تحولات دیگری نیز به مرور زمان در این مجموعه رخ داد که در اثر آن فقط بدنه جنوب شرقی به‌عنوان تنها جداره میدان باقی ماند که بدنه اصلی تکیه امیر چخماق است.
امیر چخماق کیست؟
امیر جلال‌الدین چخماق شامی از امیران و سرداران شاهرخ تیموری بود که در سال ۸۱۱ هجری شمسی به حکومت یزد منصوب شد. او با الهام از پادشاهی شاهرخ، اقدامات ارزنده‌ای در جهت عمران و آبادانی شهر یزد انجام داد که همسرش ستی فاطمه یا فاطمه خاتون نیز در این راه همراه او بود.
ساخت مسجد جامع نو، دو آب‌انبار و یک تکیه که در آن زمان خارج از شهر یزد بود و امروزه به مجموعه میدان امیر چخماق مشهور است، گوشه‌ای از فعالیت‌های خیرخواهانه او بود. حفر چاه در نزدیکی مسجد جامع نو و احیای آب محله دهوک، ساخت گرمابه روبه‌روی مسجد جامع کبیر یزد، ساخت منبر آجری با نقوش اسلامی در مسجد جامع، بهبود وضعیت باغ حکمرانان یزد و… از دیگر اقدامات امیر چخماق بوده‌اند.
دیدنی های میدان امیر چخماق
تکیه امیر چخماق
تکیه سه طبقه امیر چخماق که در سال ۱۳۳۰ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، در سمت شرق میدان قرار دارد که روزگاری برای نشستن شاهان در قسمت شاه‌نشین و بانوان در سایر غرفه‌های آن استفاده می‌شد تا مراسم سوگواری و نخل‌برداری را تماشا کنند. این سازه شاخص به‌خاطر نمای خارجی با شاه‌نشین‌های قوسی‌شکل مشهور است.
كتیبه‌ای در غرفه شاه‌نشین تكیه وجود دارد که تاریخ ۱۲۵۸ هجری قمری (۱۲۲۱ هجری شمسی) را نشان می‌دهد و از همین رو می‌توان قدمت آن را حدود ۱۸۰ سال تخمین زد. این سازه آجری دارای دو مناره بزرگ است که گفته می‌شود در دوره قاجار به آن اضافه شده‌اند.
مسجد امیر چخماق
مسجد امیر چخماق که با نام مسجد دهوک و مسجد جامع نو نیز شناخته می‌شود، به‌لطف تزییناتی همچون کاشی‌کاری معرق و طاق‌های مقرنس، از نظر زیبایی، وسعت و اهمیت، بعد از مسجد جامع یزد قرار دارد. این مسجد که در سال ۱۳۴۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید، به همت امیر چخماق در مدت دو سال احداث شد و کار ساخت آن در سال ۸۴۱ پایان یافت.
این مسجد دارای شبستان تابستانی و زمستانی است که بادگیرهای زیبای موجود در شبستان تابستانی آن باعث خنک‌شدن هوا در روزهای گرم تابستان می‌شوند. شبستان زمستانی مزین به سنگ مرمر است که در روزهای سرد زمستان بر اثر انعکاس نور خورشید، فضای آن را گرم‌تر می‌کند.
آب انبارهای میدان امیر چخماق
به‌طور کلی، سه آب‌انبار در مجموعه میدان امیر چخماق وجود داشته است که یکی از آن‌ها در ضلع جنوبی میدان قرار داشت؛ اما در زمان احداث خیابان تخریب شد.
آب‌انبار ستی فاطمه
آب‌انبار تکیه امیر چخماق
نخل امیر چخماق
نخل به تابوت چوبی بزرگی گفته می‌شود که به‌صورت نمادین در یکی از مراسم سوگواری محرم با عنوان مراسم نخل‌گردانی استفاده می‌شود و یکی از نمونه‌های دیدنی آن موسوم به نخل حیدری‌ها در میدان امیر چخماق قرار دارد. گفته می‌شود که قدمت این نخل به سال ۱۲۲۹ هجری قمری (۱۱۹۳ هجری شمسی) در دوره صفوی برمی‌گردد؛ از همین رو برخی آن را قدیمی‌ترین نخل یزد می‌دانند.
این نخل چوبی عظیم با ارتفاع ۸٫۵ متر که به‌شکل درخت سرو (نماد آزادگی) به نظر می‌رسد، از بزرگ‌ترین نخل‌های استان یزد به شمار می‌رود و از مجموعه مشبکی از گره چینی و تیرهای بزرگ تشکیل شده است.
آرامگاه ستی فاطمه
ستی فاطمه یا بی بی فاطمه خاتون، همسر امیر جلال‌الدین چخماق شامی و از زنان بزرگوار روزگارش بود که به احسان و پاکدامنی شهرت داشت. او و همسرش، بناهای عام‌المنفعه زیادی ساختند که از آن جمله می‌توان به مسجد جامع امیر چخماق، گرمابه، خانقاه، رباط، کاروان‌سرا، حفر چندین حلقه چاه و غیره اشاره کرد. محل آرامگاه را نیز خود او ساخت که پس از مرگ در آنجا به خاک سپرده شد و این آرامگاه در کوچه‌ای در ضلع شمالی میدان امیر چخماق واقع شده است.
بازار حاجی قنبر
بازار حاجی قنبر، بخشی از مجموعه امیر چخماق است که به فروش اقلامی همچون پارچه، شیرینی، طلا و فرش اختصاص دارد. این بازار سرپوشیده از قدیمی‌ترین بخش‌های شهر یزد محسوب می‌شود که علاوه بر معماری بی‌نظیرش، مزین به تزیینات کاشی‌کاری زیبایی است.
بازار مذکور توسط نظام‌الدین حاجی قنبر جهانشاهی، حاکم یزد در دوره جهانشاه قره قویونلو ساخته شد و به همین دلیل به بازار حاجی قنبر معروف شده است.
میدان امیر چخماق کجاست؟
میدان امیر چخماق در کنار چهارراه شهدا در خیابان امام خمینی (ره) و در امتداد خیابان سلمان فارسی واقع شده است.
آدرس: استان یزد، شهر یزد، خیابان امام خمینی (ره)، میدان امیر چخماق
