رامسر یکی از شهرهای شمالی ایران با طبیعت مسحورکنندهای که دارد در بین گردشگران از محبوبیت خاصی برخوردار است. در کنار دیدنی های رامسر همچون آبشار، جنگل و غار، جاذبههای تاریخی بسیاری مانند کاخها، قلعهها و پلها به چشم میخورند که هر کدام از آنها ما را با بخشی از تاریخ این شهر شمالی بیشتر آشنا میکنند.
کاخ مرمر یکی از زیباترین جاذبههای تاریخی ایران است و از جاهای دیدنی رامسر، عروس شهرهای شمال ایران به شمار میآید. این کاخ با قدمتی از دوره پهلوی اول در باغی وسیع و سرسبز واقع شده و دارای مجموعهای متنوع از موزهها نظیر موزه حمام قدیم، موزه اسناد، کاخ شاه، موزه مردمشناسی رامسر و موزه بینالمللی عاج ایران است.
کاخ مرمر رامسر کجاست؟
کاخ مرمر در استان مازندران، در جنوب شرقی شهر رامسر واقع شده و فاصله آن تا مرکز شهر حدود ۶ کیلومتر (۱۲ دقیقه) است. این کاخ تا شهر ساری، ۲۴۸ کیلومتر (چهار ساعت)، تا شهر رشت، ۱۱۶ کیلومتر (دو ساعت) و تا شهر تهران، ۲۲۷ کیلومتر (چهار ساعت) فاصله دارد. کاخ مرمر در فاصله چهار کیلومتری (هفت دقیقهای) فرودگاه رامسر و سه کیلومتری (پنج دقیقهای) ترمینال سواری شهر قرار گرفته است.
تاریخچه کاخ مرمر رامسر
کاخ مرمر رامسر به دستور رضاشاه در سالهای ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۶ بهعنوان استراحتگاهی برای خاندان سلطنتی بر روی تپهای مشرف به دریا و جنگلهای زیبای رامسر احداث شد. دلیل نامگذاری این کاخ، استفاده از سنگ مرمر در این بنا و ساخت چهار ستون مرمری و دو ببر مرمری در ایوان ورودی کاخ بوده است. رضاخان تنها چهار سال از کاخ مرمر استفاده کرد و این کاخ پس از وی، به پسرش، محمدرضا شاه پهلوی رسید؛ آنها تا زمان انقلاب در سال ۱۳۵۷ از کاخ مرمر بهعنوان اقامتگاه موقت و چند روزه استفاده میکردند.
یکی از افرادی که در طول آن سالها در کاخ مرمر اقامت داشت، ارنست پرون، همکلاسی محمدرضا شاه در سوئیس بود؛ وی در زمان اقامتش در این کاخ تجربیات خود را در زمینه باغداری برای بهبود و گسترش آن در اختیار معماران قرار داد. اجرای سیستم برق کاخ مرمر نیز بر عهده شرکت اشکودای چکسلواکی بود که بهعلت نبود برق در رامسر از موتور برق برای روشنایی استفاده شد.
پس از انقلاب ۱۳۵۷، کاخ مرمر در اختیار بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی قرار گرفت. دربهای این کاخ در سال ۱۳۵۸ تنها بهمدت ۴۵ روز بهروی عموم باز شد و پس از آن تاریخ بهدلیل مسائل امنیتی تا ۲۱ سال، هیچ کس اجازه ورود به کاخ مرمر را نداشت. در آن سالها وسایل و اقلام داخل کاخ برای نگهداری و محافظت به تهران منتقل شدند. بر اساس اسناد موجود در کاخ مرمر، تصمیمات مهمی در این مکان گرفته شده است که از میان آنها میتوان نخست وزیری جمشید آموزگار را نام برد.
در اواخر سال ۱۳۷۷ پرونده ثبت ملی کاخ رامسر آماده شد و «باغ رامسر و مستحدثات واقع در آن» در اردیبهشت ماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این بنا سپس برای یک سال مورد مرمت قرار گرفت و دربهای آن در نهایت در سوم اسفند ۱۳۷۹ به روی عموم باز شد. از آن تاریخ به بعد، علاقهمندان میتوانند به کاخ مرمر رامسر بروند و از آثار آن دیدن کنند. جالب است بدانید که در این کاخ، پژوهشگران روی آثار متنوع مربوط به حوزه حاشیه دریای خزر تحقیقات انجام میدهند؛ به همین دلیل، این کاخ موزه را با نام «موزه تماشاگه خزر» نیز میشناسند.
معماری کاخ مرمر رامسر
باغ کاخ موزه رامسر با مساحت ۶۰ هزار متر مربع یکی از باغهای گیاه شناسی ایران به شمار میآید که گونههای گیاهی منحصربهفردی در دورههای مختلف در آن وجود داشتهاند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید اولین نهالهای مرکبات اصلاح شده، اولین گیاهان تزیینی کمیاب و برخی گونههای بینظیر دیگر در خاورمیانه برای اولین بار در باغ کاخ موزه رامسر کاشته شدهاند.
باغ کاخ رامسر دومین باغ در قاره آسیا و اولین باغ در خاورمیانه است که گیاه «برهنه» یا «ساقه برهنه» در آن کاشته شده است؛ گیاهی ارزشمند و برجسته که با قدمتی ۴۰۰ میلیون ساله، از ابتداییترین گونههای گیاهی موجود در جهان محسوب میشود. گیاه «پسیلتوم نودم» یکی دیگر از گونههای گیاهی مهم در باغ کاخ موزه رامسر است که تنها در قاره آمریکا و ژاپن دیده میشود. یک درخت کاج با ۲۳ متر ارتفاع یکی دیگر از جذابیتهای این باغ است که با قطر تنه بیش از ۱٫۵ متر، با نام چهار شاخ نیز شناخته میشود. باغ بامبو، باغ کیوی، مجموعه مرکبات، باغچه چای و باغچه گل گاو زبان دیگر بخشهای باغ کاخ موزه رامسر هستند و شما میتوانید در جایجای آن، درختان کاج، سرو و نخل را ببینید.
ورودی این کاخ در دو جهت شرقی و غربی بنا واقع شده است و همین امر، المان حجاب را در معماری ایرانی به بیننده نشان میدهد. مسیرهای واقع شده در باغ با شن و ماسه پوشانده شدهاند و مزین به شمشاد و انواع گلهای تزیینی هستند. پس از عبور از باغ، درست جلوی کاخ، یک حوض آبی رنگ دیده میشود که در برخی از روزهای سال میتوانید تعدادی ماهی خاویار را در آن ببینید. آب کاخ مرمر رامسر از سال ۱۳۱۲ از یک چشمه قدیمی تامین میشود.
در باغ موزه رامسر پنج عمارت دیگر به غیر از کاخ مرمر وجود دارد. در جنوب این باغ عمارتهای حمام، تاسیسات و انباری و در شمال آن عمارتهای نگهبانی و واحد سرایداری واقع شدهاند. قسمت انباری امروزه به محل فروش صنایع دستی تبدیل شده است. یکی از تغییرات ناخوشایند سالهای پس از انقلاب در این مجموعه ساخت کافیشاپ و رستوران بدون توجه به معماری این بنا با آجر معمولی و سقف ایرانیتی در کنار عمارت حمام است که چهره این اثر ملی را مخدوش کرده است.
کاخ موزه رامسر
کاخ مرمر یا کاخ موزه رامسر یا مرمر با زیربنای حدود ۶۰۰ مترمربع توسط معماری به نام مهندس هوانس اونیک قریبیان ساخته شده است؛ البته در روند احداث این کاخ، معماران ایرانی و آلمانی نیز بر پروژه نظارت داشتند. کف کرسی بنای کاخ مرمر، دو متر ارتفاع دارد و بخش زیرین آن، یک طبقه زیرزمین است که افراد اجازه بازدید از آن را ندارند. طبق گفتههای مسئولان گردشگری، سقف زیرزمین برای جلوگیری از خسارات زلزله تیرگذاری و بتون شده است.
پس از عبور از حوض آبی رنگ و بالا رفتن از ۱۱ پله، ورودی اصلی کاخ از شمال را خواهید دید. در نمای این کاخ از سنگ مرمر سفید رگهدار اونیک مشهد با ۳۰ سانتیمتر قطر استفاده شده است. ایوان کاخ موزه رامسر از سنگ مرمر یکپارچه ساخته شده است. در همان لحظه اول، چهار ستون حجاری شده از سنگ مرمر بهشکل سرستونهای هلنی با طرح گل نیلوفر آبی، شما را از ابهت ایوان و ورودی بنا متحیر خواهند کرد؛ ستونهایی با ۱۰ متر ارتفاع که تاج و پایه آنها نیز با هنر حجاری (نشانههایی از حجاری یونانی) تزیین شده است. بدنه ستونهای ورودی کاخ مرمر بهشکل هشت قوس نیم دایره است.
مرمرهای کاخ مرمر با دست، قلم و چکش فرم گرفتهاند؛ البته آرشیو اسناد وزارت خارجه ایران نشان میدهند دستگاههای مرمر تراش در سال ۱۳۱۴ از ایتالیا وارد ایران شدند و افرادی نیز برای آموزش کار با آنها به ایتالیا رفتند. پس به احتمال زیاد حجارهای کاخ مرمر رامسر ایرانی بودهاند.
یک هال، تالار مرکزی و دو اتاق بزرگ در دو طرف بنا، بخشهای اصلی کاخ مرمر هستند که در جهت شرقی – غربی قرار دارند. پلان عمارت کاخ موزه رامسر، مستطیل شکل است و درب اتاقها به تالار مرکزی باز میشوند. در بیشتر بخشهای داخلی کاخ مرمر، گچبریهای ظریف و زیبا با طرحها و رنگهای متنوع به چشم میخورند؛ گچبریهایی که در کنار تقارن سالنها، زیبایی طراحی داخلی این بنا را به رخ بیننده میکشند.
کف اتاقهای کاخ مرمر پوشیده از تخته و پارکت است و درب و پنجرهها نیز چوبی هستند. وجود اشکال هندسی در طراحی و اجرای کف پوشهای چوبی بنا و منبتکاریهای هنرمندانه درها و پنجرهها از دیگر جذابیتهایی هستند که در کاخ مرمر، توجه بیننده را به خود جلب میکنند. روشنترین پارکت کاخ مرمر از سرو آزاد کانادایی و پارکت تیره با رگههای طوسی از چوب گردو و پارکتهای قهوهای تیره از چوب ملچ و فوفول (بهترین چوب هندوستان و ایتالیا) ساخته شده است.
در قسمت وسط کف سالن اصلی و اتاق خواب علاوه بر چوبهای ذکر شده از چوب نراد روسی نیز استفاده شده که احتمالا برای پهن کردن فرش بوده است. در آن سالها چنین پارکتهایی تنها در ایتالیا و آلمان ساخته میشدند؛ اما بر اساس گفتههای شفاهی، پارکتهای کاخ مرمر کار استاد محمد علی یادگاری اهل گلپایگان بوده است. برخی نیز بر این باورند که پارکتها به دست استادکاران ایرانی و بادکوبه روسها کار شده است. در سالن پذیرایی فرشی پشمی به مساحت ۸۲ متر به چشم میخورد که اثری از هنرمندان کرمانی با زمینه سورمهای و گل و بوته و تزیین ترنج و بزرگترین فرش مجموعه کاخ مرمر رامسر است.
آثار کاخ مرمر رامسر
آثار و وسایل داخل کاخ مرمر رامسر از بهترین مواد و جنس مرغوب آن دوران ساخته شده و کماکان قابل استفادهاند. در این کاخ علاوه بر وسایل، تعدادی از یافتههای باستانشناسان نیز در معرض نمایش است. آثار موجود در کاخ مرمر شامل مبلمان، شمعدانها و بوفههای آنتیک، مجسمههای برنزی و مرمرین نفیس، آثار بلوری، تابلوهایی از نقاشان مشهور جهان، فرشهای زیبا بافته شده توسط هنرمندان ایرانی، هدایای پادشاهان دیگر کشورها به پادشاه و وزرای ایرانی (مانند شمشیر اهدایی شاه تایلند به جمشید آموزگار) و آثار و یافتههای باستانشناسی میشوند؛ آثاری که میتوانید آنها را در سالن تزیینات انسانی و غیر انسانی تالار فیل، تالار جنگ افزار، تالار تزیینات یک، دو و سه و سالن مبلمان مشاهده کنید.
