مجسمه هرکول در نزدیکی بنای بیستون کرمانشاه به دوران اشکانیان و سلوکیان تعلق دارد و جزو معدود آثار باقیمانده از این دورههای تاریخی است. این مجسمه در حین عملیاتی عمرانی در سال ۱۳۳۷ کشف شده است. مجسمه هرکول یکی از جاهای دیدنی کرمانشاه محسوب میشود که هر ساله گردشگران زیادی را به خود جذب میکند. متاسفانه بخشیهایی از این اثر تاریخی در حین عملیات عمرانی آسیب دیده است. مجسمه هرکول جزو آثار به ثبت رسیده در یونسکو است و در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.
تاریخچه مجسمه هرکول کرمانشاه
مجسمه هرکول در یک اتفاق تصادفی در دهه ۱۳۳۰ کشف شد؛ زمانی که شرکت شوسه در حال احداث جاده کرمانشاه به همدان بود. این جاده بر طبق برنامهریزیها باید از کنار مجموعه تاریخی بیستون عبور میکرد. در سال ۱۳۳۵ زمانی که کارگران مشغول پاکسازی جداره کوه و صاف کردن بخشی از دامنه آن برای احداث جاده بودند، سرکارگر پروژه، «علی سلمانی»، متوجه درگیر بودن چنگکهای بلدوزر با یک جسم سخت میشود.
بولدوزر با تذکر سرکارگر خاموش میشود. با تلاش باقی کارگران تکههای سنگ از روی مجسمه برداشته میشود و پیکره هرکول پدیدار میشود. متاسفانه در آن سالها هنوز میراث فرهنگی جایگاه قدرتمندی نداشت و پیگیری و تلاشهای بسیاری برای توقف پروژه احداث جاده صورت گرفت؛ تا هم اکتشافات بیشتری صورت بگیرد، هم مسیر جاده از مجموعه تاریخی بیستون فاصله بگیرد و منحرف شود.
متاسفانه در اولین برخورد بلدوزر بخشی از ریش مجمسه هرکول از چانه آن کنده شد و در حین خاکبرداری به دستهای مجسمه و جام در دستان آن نیز آسیب رسید. بخشی از ریش مجسمه در همان زمان با جستجوی بسیار بین سنگریزهها پیدا شد. برخی میگویند سر مجسه که بهدلیل برخورد بلدوزر از پیکره جدا شده بود با فاصله چند روز کشف شد. درمجموع، خاکبرداری و اکتشاف کامل مجسمه هرکول ۱۲ روز کامل زمان برد.
بسیاری زمان ساخت مجسمه هرکول را به ۱۵۳ سال قبل از میلاد مسیح نسبت دادهاند که همزمان با اواسط سلطنت مهراد اول از سلسله اشکانیان (اشک نهم، ۱۷۴-۱۳۶ قبل از میلاد مسیح) است. مجسمه هرکول پیکره مردی برهنه با موی مجعد و ریش است که پیالهای در دست دارد و بر پهلوی خود روی پوست شیری دراز کشیده و به آرنج دست دیگر تکیه داده است. این پیکره بر سکویی به طول ۲٫۲۰ متر قرار گرفته و طول خود آن ۱٫۴۷ متر است که از تراش سنگهای کوه شکل گرفته و از پشت به کوه متصل است.
پشت مجسمه هرکول نقش برجستههایی حکاکی شده است که درخت زیتونی را نشان میدهد. روی شاخههای این درخت آثار تیردان و کمان قابلمشاهده هستند. در کنار درخت، گرز مخروطی شکلی وجود دارد که نسبت به باقی تصاویر برجستگی بیشتری را نشان میدهد. در کنار تمام این نقوش میتوان کتیبهای به خط یونانی دید که روی لوحی شبیه به معابد یونانی با ابعاد ۴۳ در ۳۳ متر در هفت خط نوشته شده است. زیر پیکره هرکول نیز نقش شیر به طول ۲۰۰ سانتیمتر و بلندای ۱۱۴ سانتیمتر دیده میشود.
داستان مجسمه هرکول
نام رومی هرکول (Hercules)، «هراکلس» در معنای «شکوه هرا» است. هراکلس یکی از قهرمانان اسطورهای یونان و روم باستان، فرزند خدایان یونان زئوس و آلکمنه است. برخی مجسمه هرکول بیستون را به این شخصیت اسطورهای و شکستناپذیر یونان و روم و برخی دیگر او را به «ورثرغنه» خدای جنگاوری ایران باستان نسبت دادهاند.
افسانه هرکول در یونان، افسانهای پر فراز و نشیب و طولانی است. زئوس سوگند خورده بود فرزندی شکستناپذیر و فناناپذیر برای خدایان به دنیا خواهد آورد. او برای این اتفاق آلکمنه، همسر آمفیتروئون را انتخاب کرد. زئوس با ترفندی در شبی که آمفیتروئون در نبرد بود، خود را شبیه به او کرد و با همسرش همبستر شد. در همان شب آمفیتروئون نیز با آلکمنه همبستر شد.
هرکول متولد شد و با حمایت آتنا الهه عقل و خرد به آغوش هرا دست پیدا کرد. هرا او را نشناخت و از روی ترحم او را در میان سینههای خود قرار داد. هرکول با نوشیدن شیر او قدرتی مافوق طبیعی بهدست آورد و اندکی بعد آتنا او را به آغوش مادرش بازگرداند. هرکول در آغوش آلکمنه و آمفیتروئون پرورش یافت. آمفیتروئون که در گفتوگویی با تیرزیاس پیشگو از آینده قدرتمند هرکول با خبر شده بود، او را زیر نظر اساتید مختلف به آموزشهای متعددی همچون کمانداری، شمشیرزنی و کشتی گرفتن گماشت.
هرکول علاوه بر آموزش زیر نظر اساتید مختلف از هرکدام از خدایان ابزاری برای نبرد دریافت کرد؛ هرمس به او شمشیر، آپولو تیر و کمان، هفائستوس زره سینه و آتنا به او جامهای داد. در نتیجه آن شب دو فرزند دو قلو، یکی هرکول فرزند زئوس و دیگری ایفیکلس متولد شدند. زئوس سوگند خورد هرکول، نوه پرسئوس روزی بر سراسر یونان حکمرانی خواهد کرد؛ اما همسر او، هرا، با حسادت توانست همراهی ایلیثیا، الهه وضع حمل، را جلب کند و با کمک او وضع حمل هرکول را به عقب و تولد یکی دیگر از نوادگان پرسئوس، ائوروستئوس را به جلو بیندازد؛ به این ترتیب ائوروستئوس پادشاه یونان شد.
هرا که دشمن اصلی هرکول از آغاز تولد بود، با ترفندهایی موفق شد تا از او دیوانهای بسازد. او در جنونی افسارگسیخته در ذهن خود به حیوانات خیالی تیراندازی میکرد. هرکول به برادرزادهاش یولائوس حملهای ناموفق داشت؛ اما در نهایت همسر او، مگارا و سه فرزندش از جنون رهایی نیافتند و بهدست او کشته شدند. هرکول پس از کشتن همسر و فرزندانش به نزد پیشگوی آپولو رفت و از او راهنمایی خواست. پیشگو آپولو راه رهایی و بازگشت او را ۱۲ سال خدمت به پادشاه سرزمین موکنای معرفی کرد.
هرکول به آن سرزمین رفت و پادشاه موکنای برای پسر زئوس ۱۲ مرحله مبارزه طراحی کرد که پس از سربلند بیرون آمدن از این مراحل به انسانی آزاد بدل شود. هرکول در تمامی این مراحل در عین حال که از حمایت آتنا بهرهمند بود، از تنفر هرا بینصیب نماند که به فرزندان زئوس از زنان دیگر حسادت میورزید.
اولین مبارزهای که در آن قدرت هرکول محک زده شد، مبارزه او با شیری در کوههای کیثارون بود که منجر به نابودی گلههای آمفیتروئون شده بود. او آن شیر را کشت و بسیاری بر این باور هستند که آنچه بر تن دارد از پوست همان شیر است. در زمان نبرد هرکول، جنگی میان تبس و اورکمنوسها در گرفت که آمفیتروئون نیز درگیر آن بود. هرکول به جنگ پیوست و دلاوریهای زیادی از خود نشان داد که به واسطه آن آتنا تا همیشه متحد و همراه او شد؛ اما آمفیتروئون در این جنگ کشته شد و کاری از او و آتنا ساخته نبود.
سر اصلی مجسمه هرکول کجاست؟
سر مجسمه هرکول دو بار در سالهای متفاوتی، اولین بار در سال ۱۳۵۶ و بار دوم در ۱۳۷۲ توسط سارقان فرهنگی دزدیده و مجدد کشف شد. در سرقت سال ۱۳۷۲ سر مجسمه آسیبهای جدی دید و مسئولان وقت برای جلوگیری از آسیب و تخریب بیشتر این اثر فرهنگی و تاریخی سر دیگری شبیه به آن از جنس همان سنگ (سنگ آهنک) را به هنرمندان امروزی سفارش دادند تا بهجای سر اصلی بر مجسه قرار گیرد و سر اصلی مجسمه هرکول پس از دردسرهای در گنجینه میراث فرهنگی حفظ و نگهداری شود.
بهترین زمان سفر برای بازدید از مجسمه هرکول
شهر کرمانشاه آب و هوایی سرد و کوهستانی و در نتیجه زمستانهایی بسیار سرد و تابستانهایی نسبتا مطبوع دارد. از طرفی مجسمه هرکول نیز در دامنه کوهستان واقع شده است. ازاینرو برای سفر به کرمانشاه بهتر است از آغاز بهار تا اواسط پاییز که هوای نسبتا گرمتری بر این استان چیرگی دارد، به این شهر سفر کنید. بهترین زمان سفر و بازدید از مجسمه هرکول از اواسط بهار تا پایان خرداد است؛ چراکه کرمانشاه معتدلترین هوا و زیباترین طبیعت خود را به شما پیشکش میکند.
مسیر دسترسی به مجسمه هرکول
مجسمه هرکول در ۳۹ کیلومتری (۴۰ دقیقهای) شرق کرمانشاه و در شهرستان هرسین واقع شده است. این مجسمه در زیر سایه کوهستان پراو (بخشی از رشتهکوه زاگرس در غرب) و قلههای بلند این کوهستان زیبا همچون قله پراو و قله بیستون جای گرفته است. مجسمه هرکول تنها یکی از آثار ثبت شده روی کوه بیستون از میان ۲۸ اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی است.
این مجسمه در کنار شاهراه شرقی- غربی جاده بزرگ ابريشم يا جاده بزرگ خراسان و در ۳۵۰ متری (دو دقیقهای) مجموعه تاریخی کمنظیر بیستون قرار گرفته است. مجسمه هرکول از فرودگاه بینالمللی کرمانشاه ۳۱٫۶ کیلومتر (۲۸ دقیقه) و از بازار قدیمی فیضآباد کرمانشاه (تاریکه بازار) ۴۰ کیلومتر (۴۰ دقیقه) فاصله دارد.
آدرس مجسمه هرکول: کرمانشاه، شهر بیستون، غرب جاده خراسان و ۳۵۰ متری مجموعه تاریخی بیستون مجسمه هرکول
