با توجه به گستردگی ادیان در ایران شاهد اماکن مذهبی چون مسجد، کلیسا و کنیسه در کنار یکدیگر و در نقاط مختلف کشور هستیم. مسیحیان ساکن در شهر همدان کلیساهایی همچون کلیسای گریگوری، کلیسای حضرت مریم و کلیسای آنجلی را برای عبادت، نیایش و انجام دیگر امور مذهبی خود ساختند که تعدادی از آن‌ها از روزگاران گذشته برایمان به یادگار مانده است.
کلیسای گریگوری استپان یا کلیسای گریگوری استفان در قسمت شرقی تپهٔ هگمتانه در محلهٔ قدیم ارامنه قرار دارد. این کلیسا در سال ۱۶۷۶ میلادی توسط جمعی از ارامنه اصفهان و نیز مهاجران (در زمان جنگ جهانی اول هزاران ارمنی از مناطق ارمنستان غربی به شهرهای غربی ایران همچون کرمانشاه و همدان پناه آوردند). و تجار ارمنی روسیه که در همدان ساکن شدند، ساخته شده‌است.
استپان اولین شهید مسیحیان بود. او را با عنوان استپان مقدس یا استپانوس مقدس هم یاد می‌کنند. به‌یاد این اولین شهید راه مسیحیت کلیساهای زیادی ساخته شده است که یکی از آن‌ها در همدان است.
گریگوری اسم گروهی از ارامنه است؛ شورایی که مسئولیت رسیدگی به کلیساها و مشکلات ارامنه را دارد. در اوایل این گروه گروه کوچکی بود که مسئولیت ساخت کلیسا را به عهده گرفت؛ اما بعدها گروه بزرگ‌تری شد. این اسم هم از همان زمان ساخت روی این گروه و کلیسا ماند. کلیسای گریگوری همدان یگانه کلیسایی نیست که این گروه آن را ساخت. کلیساهای دیگری هم هست، مثلا کلیسای گئورک بوشهر، کلیسای گریگور لوساووریچ مقدس تهران.
داخل کلیسای گریگوری چهار ستون مدور وجود دارد که با قوس‌های جناغی به یکدیگر متصل شده‌اند. این کلیسا در سال ۱۹۳۲ میلادی (۱۳۱۱ خورشیدی) بازسازی و مرمت شد.
این کلیسا آرامگاه شخصیت‌های مذهبی مسیحی است، از جمله:
- عالیجناب دریزنیک وارتاپت کارکسیان؛
- نایب خلیفه ارامنه جلفای اصفهان؛
- رهبر دینی ارامنه همدان و اراک؛
- كشیش درخاچاطور.
نمای بیرونی این کلیسا خشتی است. ۴ ستون استوانه‌ای با هلال زیبایی به هم متصل شده‌اند، هلالی که از نشانه‌های معماری ۳ قرن پیش است. این ستون‌ها ستون‌های برج ناقوس هستند. در کنار برج ناقوس، پنجره‌های هلالی‌شکلی هم هست که نور را به داخل می‌رساند. کلیسا ۳ در دارد که در اصلی زیر برج ناقوس است. ۲ درِ دیگر، یکی به حیاط‌خلوت می‌رسد و دیگری به صحن اصلی.
داخل این کلیسا را با آجر ساخته‌اند و محرابش را با گچ. پنجره‌های بزرگ بنا نور خورشید را به داخل می‌رساند و نور طبیعی آرامش فضا را چندبرابر می‌کند. حوضچه سنگی غسل تعمید در بخش شمالی بناست و با کتیبه‌های سنگی تزیینش کرده‌اند.
اینجا خبری از تجملات نیست؛ اما اصالت در آن به چشم می‌آید. کتیبه‌های سنگیِ حوضچه غسل تعمید یگانه تزیین بنا نیست. فضای کلیسا را با تندیس‌ها و تابلوهای پیشوایان و بزرگان نیز تزیین کرده‌اند.
پاییز و زمستان همدان خیلی سرد است. اگر سرمایی باشید، سرمایش زمین‌گیرتان می‌کند. بهار شاید برای گرمایی‌ها سرد باشد؛ اما برای اهالی مناطق دیگر خنک است. با این توضیح‌ها، می‌شود گفت بهترین زمان سفر به همدان اوایل تیر تا اواخر شهریور است. همدان در تابستان هوای مساعدتری دارد و به‌راحتی می‌توانیم چرخی در شهر بزنیم.
بازدید از این کلیسا برای عموم آزاد است و ۱ یا ۲ ساعت هم زمان لازم دارد. یادتان نرود کلیسا برای به‌جاآوردن مراسم عبادی و مذهبی است؛ پس طبیعی است که نمی‌توانید هر موقع دلتان خواست به آنجا بروید. بهتر است از قبل هماهنگی‌ها را انجام بدهید که باعث مزاحمت برای عزیزان مسیحی نشویم. اگر با تور به این کلیسا بروید.
