بنر هدر

جاهای دیدنی شوشتر ، شهر تاریخ و معماری ایران

نویسنده:

حسین یوسفی

در تاریخ:

شوشتر، از شهرهای قدیمی و بسیار زیبای ایران است که در دامنه‌ی کوه‌های زاگرس قرار دارد. به همین دلیل از آب و هوایی مطلوب و طبیعتی زیبا برخوردار است که آن را به یکی از مقاصد گردشگری جنوب غرب کشور، در برخی از ایام سال به‌ویژه بهار تبدیل کرده است. روایات متعددی در مورد نامگذاری این شهر به شوشتر وجود دارد. گروهی از مورخان عنوان می‌کنند که در دورانی از تاریخ، مردم شهر شوش پس از ویران شدن سرزمین‌شان در شش فرسنگی آن منطقه‌ای را که دارای آب و هوایی حاصلخیزتر و مناسب‌تر بود، به عنوان محل جدید زندگی انتخاب و شهری جدید به نام «شوشتر» را که به معنای بهتر از شوش است، بنا نهادند.

ماپاریان، دسبول، آدینه، لشکر، مقام علی و گرگر، نام شش دروازه‌ای است که تعداد دیگری از مورخان معتقد هستند در گذشته متعلق به شوشتر بوده و همین امر باعث شهرت آن به شوشتر شده است. «شه شاتر» به معنای شهر شاه، «شوشا» و «سوسا» که مطبوع و دلپسند معنا می‌دهد و نیز «تیشتر» همان الهه‌ی باران، ایزدبانوی آب‌آفرین، نام‌های دیگری است که در گذشته شوشتر را به آن‌ها می‌خواندند.  گروهی دیگر نیز براین باور هستند، «شوشین دخت»، همسر «یزدگرد سوم»، شخصی است که شهر شوشتر را احداث کرده است و به همین دلیل نام وی بر این شهر گذاشته شده است که البته این مورد چندان درست به نظر نمی‌رسد چراکه تاریخچه شوشتر بسیار قدیمی‌تر از زمان یزدگرد سوم است.

معماری سازه های آبی شوشتر

“جاذبه های شوشتر”

یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های صنعتی در دوران پیش از انقلاب صنعتی، «سازه‌های آبی شوشتر» است که قدمت آن‌ها به دوران هخامنشیان بازمی‌گردد. مجموعه‌ای ارزشمند که با گذشت دوران مختلف، امروزه نیز مورد استفاده قرار گرفته و از طرف سازمان جهانی یونسکو به «شاهکار نبوغ و خلاقیت»، ملقب شده است.

سازه‌های آبی شوشتر با پیشینه‌ای متعلق به حکومت هخامنشیان، از سوی سازمان جهانی یونسکو ملقب به «شاهکار نبوغ و خلاقیت»، شده است

قطعا سازه‌های آبی شوشتر، نمایی از علم و هنرمندی ایرانیان در دوران مختلف تاریخ است که در قرن سوم میلادی که مقارن با حکومت ساسانیان بوده، پیشرفت و نوسازی قابل توجهی را به خود دیده است. صخره‌های دیدنی که از روی آن‌ها آب به آبگیر پایین‌دست سرازیر می‌شود، یکی از تماشایی‌ترین بخش‌های این سازه‌های آبی است که با عبور از دشت‌های جنوبی شوشتر و رونق بخشیدن به کشاورزی و باغبانی منطقه، هزاران سال آب مورد نیاز این ناحیه از کشور را تامین کرده و تا دهه‌های اخیر نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت.

آرامگاه یعقوب لیث صفاری

جاهای دیدنی شوشتر ، شهر تاریخ و معماری ایران

در ۱۰ کیلومتری مسیر دزفول به شوشتر و در میان خرابه‌های شهر جندی شاپور که یکی از محوطه‌های تاریخی ایران محسوب می‌شود، یکی از جاذبه‌های گردشگری تاریخی استان خوزستان قرار دارد که به «آرامگاه یعقوب لیث صفاری»، شناخته می‌شود. این آرامگاه کهن که قدمت آن به دوران سلجوقیان تا حکومت قاجاریان بازمی‌گردد، دارای یک گنبد مخروطی شکل دندانه‌دار و از بهترین نوع گنبدهای مخروطی شکل در خوزستان است که در بخش شمال شرقی روستای شاه آباد این استان جنوب غربی کشور، ساخته شده است. سازه‌ی اصلی بنای بقعه از خشت خام بوده و نقش‌های برجسته، ملات گچ و خاک نیز در ساخت آن مشاهده می‌شود.

منطقه حفاظت شده کرایی

جاهای دیدنی شوشتر ، شهر تاریخ و معماری ایران

در ۲۵ کیلومتری از جنوب شرقی شهرستان شوشتر، یکی از مناطق گردشگری تاریخی و طبیعی استان خوزستان قرار دارد که به «منطقه‌ی حفاظت شده‌ی کرایی»، نامگذاری شده است. وسعت این منطقه نزدیک به ۴۰ هزار هکتار است که رشته‌کوه سیاه یا کوه شه در آن قرار گرفته است. پوشش گیاهی منطقه‌ی کرایی از نوع مرتعی و در انواع مختلف است که می‌توان به بادام کوهی، انجیر کوهی، کلخنگ، رملیک، سریم، گز، کاسنی، لگومینوز، بارهنگ، بومادران، پونه و درخت کنار اشاره کرد. جانورانی همچون قوچ، میش، گرگ، تشی، تیهو، کبک، پلنگ و هو نیز در این منطقه زندگی می‌کنند. همچنین در این منطقه می‌توان آثار باستانی مانند خرابه‌های قلعه گره و مقابر چند امامزاده را مشاهده کرد. چشمه‌های کرایی مانند راهدار، خرسی، چاه کرا، کرایی قدیم و آبگرمک نیز از جاذبه‌های طبیعی منطقه‌ی کرایی است که تماشای آن‌ها برای علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی، مناسب است.

پل بند لشکر

جاهای دیدنی شوشتر ، شهر تاریخ و معماری ایران

«پل بند لشکر»، یکی دیگر از آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری شهرستان شوشتر است که قدمت آن به دوران حکومت ساسانیان بازمی‌گردد. این سازه‌ی تاریخی با مصالحی چون ماسه سنگ و ملات ساروج ساخته شده و دارای طولی بالغ بر ۱۲۴ متر است. ارتفاع این پل در قسمت‌های مختلف، متغیر است اما به طور میانگین دارای بلندایی حدود ۸ متر و ۳۵ سانتی‌متر است.

پل بند لشکر، یکی از دروازه‌های شوشتر بوده است که این شهر را به شهر عسگر مکرم، متصل می‌کرد

در دوران حکومت صفویان پل بند لشکر مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفته است، به همین دلیل طاق‌ها و نوع ساخت آن‌ها متعلق به این دوره است. پل بند لشکر روی نهر داریون احداث شده و دارای ۱۳ دهانه است. این سازه‌ی ارزشمند ایران کهن که در گذشته شوشتر را به یکی از شهرهای مهم به نام «عسکر مکرم»، متصل می‌ساخت و یکی از دروازه‌های شوشتر به حساب می‌آمد. حضور آثاری تاریخی همچون قسمت‌هایی از چند آسیاب‌ سنگی قدیمی و نیز بقعه‌ی امامزاده عبدالله (ع) در نزدیکی این پل قدیمی، این منطقه از شوشتر را به یکی از مکان‌های دیدنی این شهرستان تبدیل کرده است.

نهر داریون شوشتر

جاهای دیدنی شوشتر ، شهر تاریخ و معماری ایران

«نهر داریون»، یکی دیگر از دیدنی‌های شگفت‌انگیز و قابل توجه شهرستان شوشتر است که قدمت آن به دوران حکومت داریوش هخامنشی بازمی‌گردد. جالب است بدانید که این نهر در شهر شوشتر از «رود شطیط» جدا می‌شود و دوباره پس از پیمودن مسیری، به آن متصل می‌شود. در زیر قلعه‌ سلاسل، سر دهانه‌ی نهر قرار گرفته و در دوران گذشته، آن را از داخل قلعه و با کمک میراب‌ها، کنترل می‌کردند.

نهر داریون دارای قدمتی برابر با قرن پنجم پیش از میلاد و دوران پادشاهی داریوش اول است

در مورد قدمت نهر داریون با استناد از متون تاریخی، می‌توان قرن پنجم قبل از میلاد را که همان دوران حکومت داریوش اول است، درنظر گرفت. در مورد وجه تسمیه این سازه‌ی آبی کهن، برخی از مورخان و باستان‌شناسان معتقد هستند که این نام برگرفته از نام داریوش است. «دارا» و «داریوش»، دیگر نام‌های نهر داریون است که بعضا مورد استفاده قرار می‌گیرد. این اثر ملی ایران، در سال ۲۰۰۹ میلادی به ثبت میراث جهانی یونسکو رسید.

برج کلاه فرنگی شوشتر

جاهای دیدنی شوشتر ، شهر تاریخ و معماری ایران

در مرکز شهرستان شوشتر، در کنار رود کارون و در نزدیکی یکی دیگر از آثار تاریخی کشور به نام «بند میزان»، عمارتی تاریخی و ارزشمند قرار گرفته است که از آن به «برج کلاه‌فرنگی شوشتر»، یاد می‌شود. قدمت این برج متعلق به دوران حکومت قاجاریان است که سازندگان آن را به صورت هشت‌ضلعی طراحی و ساخته‌اند. جالب است بدانید که فاصله‌ی بخش زیرین این بنای تاریخی که برج روی آن قرار دارد، با سطح زمین برابر با ۴ متر است. حال با احتساب ارتفاع هفت متری برج، کلاه‌فرنگی شوشتر دارای بلندایی برابر با ۱۱ متر خواهد بود. ساکنین بومی شوشتر معتقد هستند که در زمان حکومت قیصر روم یا شاپور ساسانی، از آن به عنوان مقر دیده‌بانی استفاده می‌شد که امر نظارت بر امور و فعالیت کارگران که در بند میزان مشغول به کار بوده‌اند، صورت می‌گرفت.

خانه مستوفی شوشتر

جاهای دیدنی شوشتر ، شهر تاریخ و معماری ایران

«خانه‌ مستوفی» از عمارات تاریخی شهرستان شوشتر و یکی از آثار ارزشمند ایران کهن است که کارشناسان بناهای تاریخی، قدمت آن‌ را به دوران حکومت پادشاهان قاجار نسبت داده‌اند. این بنای ارزشمند تاریخی متعلق به یکی از تجار مشهور شوشتر به نام «محمدعلی مستوفی» است که براساس سبک معماری مرسوم در اواخر پادشاهی قاجاریه و در زمان مظفرالدین شاه، در بافت قدیمی این شهرستان ساخته شده است. معمار این عمارت، طرح نخستین آن‌ را به شکل عمارتی متشکل از دو بخش داخلی و بیرونی طراحی کرده است. این خانه‌ی تاریخی بهره‌مند از چشم‌اندازی بسیار زیبا و منحصربه‌فرد نسبت به رود شطیط و پل‌بند قدیمی شادروان است که خود نمونه‌ی بارزی از هنر و استادی معماران و هنرمندان در ایران کهن به شمار می‌رود. امروزه با دایر شدن بخش‌های مختلفی از جمله موزه خانه‌ی مستوفی، رستوران، مرکز صنایع دستی و عکاسخانه در این مجموعه‌ی تاریخی، آن را به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری شوشتر می‌شناسند.

شهر شوشتر، یکی از قدیمی‌ترین شهرهای جنوب غربی ایران است که در استان خوزستان واقع شده و از گذشته‌های دور به «دارالمومنین»، شهرت داشته است.

موقعیت شهر شوشتر روی نقشه

شهری که با قرارگیری در دامنه‌ کوه‌های سر به فلک‌ کشیده‌ی زاگرس، بهره‌مند از طبیعتی زیبا و چشم‌نواز است و در کنار آثار تاریخی ارزشمند، همواره یکی از مقاصد اصلی گردشگری در جنوب غربی ایران محسوب می‌شود.

سازه‌های آبی شوشتر، از شناخته‌ شده‌ترین آثار تاریخی این شهرستان است که قدمت آن به حکومت هخامنشیان بازمی‌گردد؛ این سازه‌های آبی به گونه‌ای است که کارشناسان و باستان‌شناسان آن را از لحاظ معماری، شاهکاری تحسین‌برانگیز و مثال‌زدنی در سراسر جهان معرفی کرده‌اند.

قلعه سلاسل شوشتر

جاهای دیدنی شوشتر ، شهر تاریخ و معماری ایران

در شمال شوشتر و روی صخره‌ بسیار بزرگ، یکی دیگر از آثار تاریخی این شهرستان قرار دارد که از آن به «قلعه‌ی سلاسل»، یاد می‌شود. برخی از کارشناسان ساخت این دژ مستحکم و تاریخی را در دوران حکومت ساسانیان عنوان کرده و براین باور هستند که احتمالا همزمان با سال «پل بند شادروان»، احداث شده است. قلعه سلاسل در دوران مختلف بارها مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفته است. گفته می‌شود که در گرداگرد آن و از شرق تا غرب، خندقی جهت جلوگیری از نفوذ دشمن و نیز تامین آب مورد نیاز قلعه، کنده شده بود.

قدمت ساخت «قلعه سلاسل شوشتر»، برابر با دوران حکومت ساسانیان و احتمالا همزمان با ساخت «پل بند شادروان» است

بخش غربی قلعه نیز توسط رود، احاطه شده و همین امر استحکام بسیار آن و نیز دسترسی آسان به آب نهر داریون را فراهم کرده بود. نهر داریون از زیر قلعه عبور می‌کرد و آب نهر نیز به کمک پلکان‌هایی که داخل قلعه تعبیه شده بود، در دسترس قرار می‌گرفت. از دیگر بخش‌های قلعه می‌توان به نقارخانه، دروازه، سربازخانه، نانوایی، آشپزخانه، حمام، شودان و باغچه اشاره کرد. برخی می‌گویند که سلاسل نام یکی از غلامان فارس است که برج و باروی قلعه را ساخته است. برخی دیگر سلاسل را به معنای زنجیر عنوان می‌کنند که در گذشته قایق‌هایی به هم متصل شده همانند زنجیر در امتداد رودخانه‌ی شطیط و روی رود قرار داشت و چون آن قایق‌ها در کنار قلعه بود، قلعه نیز به سلاسل، شهرت یافت. گروهی دیگر نیز سلاسل را برگرفته از نام «ابن ابی سلاسل»، که در اوایل قرن ۴ هجری قمری آن را بازسازی و تعمیر کرده است، می‌دانند.

پل بند شادروان

جاهای دیدنی شوشتر ، شهر تاریخ و معماری ایران

در شمال غربی شوشتر و روی رودخانه‌ی «کارون» یا «شطیط»، یکی از دیدنی‌های تاریخی استان خوزستان قرار گرفته است که مردم آن را به نام «پل بند شادروان»، می‌شناسند. این اثر تاریخی که به ثبت ملی نیز رسیده است، از دید برخی از کارشناسان لقب کهن‌ترین پل ایران را نیز به خود اختصاص داده و قدمت آن به دوران حکومت ساسانیان و سلطنت شاپور ساسانی، بازمی‌گردد.

«پل بند شادروان»، قدیمی‌ترین پل ساخته شده در ایران و متعلق به زمان سلطنت «شاپور ساسانی» است

این پل جمعا از ۸۷ دهانه ساخته شده که ۴۴ دهانه‌‌‌ی آن بزرگ و بقیه کوچک است. البته امروزه تنها ۳۷ دهانه‌ی آن برجای مانده است که ۹ دهانه در بخش شمال قرار و ۲۸ دهانه در بخش جنوبی پل است. جالب است بدانید که در مورد ساخت این پل بند کهن، روایات جالبی وجود دارد. گفته می‌شود پس از پیروزی سپاه شاپور ساسانی بر رومیان، ۷۰ هزار اسیر رومی به دستور پادشاه ایرانی، به ساخت این پل بند در ازای آزادی خود مشغول می‌شوند. از بند میزان تا بند شادروان، کف رودخانه از سنگ‌های تراش‌ خورده‌ی منظم پوشیده و فرش شده است. شادروان نیز به معنای فرش و بساط گرانمایه و منقش است به همین دلیل این پل بند به پل بند شادروان شهرت یافته است.

خانه معین التجار شوشتر

از دیگر جاذبه‌های گردشگری در شهرستان شوشتر، منزلی است قدیمی که قدمت ساخت آن به دوران حکومت قاجاریان بازمی‌گردد. این عمارت کهن که یکی از ارزشمندترین بناهای ساخته شده در شوشتر است و در بخش انتهایی خیابان امام در محله‌ی درب عباس این منطقه قرار دارد، به نام «منزل معین‌التجار»، شناخته می‌شود. سازندگان این منزل تاریخی، آن را به صورت تک ایوانی و در دو طبقه احداث کرده‌اند.

«خانه معین التجار» خانه ای قاجاری است که بعدها  به اداره دارایی شهرستان شوشتر تغییر یافته و امروزه به عنوان مدرسه غیر انتفاعی مورد استفاده قرار می‌گیرد

زیبایی خانه‌ معین‌التجار، با استفاده از درب‌ها و پنجره‌های چوبی و ارسی، آجرکاری‌های انجام شده بر سطوح دیوارها، گچ‌بری‌های مشبک که به عنوان نورگیر در بالای سر درب و با نقوش گره چینی-آلت انجام شده و نیز لقط‌بندی‌های انجام شده روی درب‌های ارسی که با نقوش گره تزئین شده است، دو چندان جلوه می‌کند. هرچند امروزه تنها بخشی از آن‌ها سالم مانده است، با این حال در بدو ورود به این منزل، توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌سازد. در دهه‌ی ۱۳۴۰ هجری شمسی این منزل به مدرسه تغییر کاربری داده است. این در حالی است که پیش از تبدیل شدن عمارت به مدرسه، از آن به عنوان اداره‌ی دارایی شهرستان استفاده می‌شد. البته ناگفته نماند که عمارت معین‌التجار به سه بخش مجزا تفکیک شده است که قسمت اصلی آن، به عنوان مدرسه‌ی غیرانتفاعی فعالیت می‌کند.

باغ خان شوشتر

جاهای دیدنی شوشتر ، شهر تاریخ و معماری ایران

«باغ خان»، مجموعه‌ای است تاریخی و متعلق به دوران حکومت قاجاریان که در فاصله‌ای کمتر از ۱ کیلومتر از محوطه‌ی تاریخی «آبشارهای شوشتر»، در بخش غربی «رود گرگر» و در نزدیکی بافت فدیمی شهر تاریخی شوشتر، قرار دارد. محوطه‌ی باغ بالغ بر ۱۶۰۰ متر مربع وسعت دارد که با قرارگیری درختان به صورت منظم و با قاعده و نظمی خاص، گذرگاه‌هایی برای تردد و عبور ایجاد شده که خود به زیبایی و جمال باغ افزوده است. درختانی همچون انجیر، انار، پرتقال، نارنج، لیموترش، موز، توت و گل‌هایی همچون رز، محمدی، شاه‌پسند، لاله عباسی و گل کاغذی از جمله گیاهانی است که در این باغ تاریخی، وجود دارد و فضایی دلچسب و دیدنی را ایجاد کرده است. جالب است بدانید که نام این باغ برگرفته از نام «محمد زمان خان مرعشی» از خان‌های دوران قاجار است.

خانه گازر شوشتر

جاهای دیدنی شوشتر ، شهر تاریخ و معماری ایران

یکی دیگر از دیدنی‌های شوشتر، عمارتی است تاریخی به نام «خانه گازر»، که سال ساخت آن به دوران حکومت قاجاریان بازمی‌گردد. کارشناسان این بنای کهن را دومین خانه‌ از لحاظ اهمیت و ارزش در بین عمارات تاریخی شوشتر معرفی کرده‌اند که در گذشته به عنوان منزلی مسکونی مورد استفاده قرار می‌گرفت. امروزه این بنا به سه بخش تقسیم شده است و می‌توان در آن معماری بومی و منطقه‌ای را به خوبی مشاهده کرد. گفته می‌شود که خانه گازر ابتدا یکی از خانه‌های مسکونی از مجموعه‌ی افضل بوده است؛ اما پس از سال‌ها به تملک شخصی به نام گازر قرار گرفته و از آن پس به این نام شهرت می‌یابد.

خانه گازر شوشتر بدون اندرونی و با تزئینات زیبای آجرکاری، گچبری و حجاری ساخته شده است

جالب است بدانید که این خانه‌ی تاریخی بدون اندرونی ساخته شده است و سازندگان آن را به صورت بیرونی احداث کرده‌اند. حیاط مرکزی، شودان، ایوان، اتاق و شبستان از بخش‌های تشکیل‌دهنده‌ی این عمارت کهن است. آجرکاری، گچبری‌های مشبک و حجاری از جمله تزئیناتی است که در قسمت‌های مختلف خانه مانند نورگیرهای پیشانی طاق‌نماها، سطوح دیوار ایوان و سردر ورودی اتاق‌ها انجام شده است. از نکات جالب و قابل توجه در مورد این بنای کهن، می‌توان به تزئینات آجری انجام شده در آن اشاره کرد که بسیار زیبا و متنوع صورت گرفته و نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.

مسجد جامع شوشتر

جاهای دیدنی شوشتر ، شهر تاریخ و معماری ایران

«مسجد جامع شوشتر»، یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری و از مکان‌های مذهبی در شوشتر است که باستان‌شناسان با توجه به وجود کتیبه‌ای کهن، دوران ساخت آن را به زمان ولایت امام حسن عسگری (ع)، نسبت می‌دهند. این بنای تاریخی با معماری بسیار زیبا و تحسین‌برانگیز که تزئینات انجام شده در آن فوق‌العاده و چشم‌نواز است، ساخته شده و از مکان‌های ارزشمند تاریخی و مذهبی شوشتر، محسوب می‌شود. گچبری‌های هنرمندانه، کنده‌کاری‌ها و آجرکاری‌هایی که با استادی تمام به صورت شلوغ و پرنقش و نگار انجام شده است، این مکان دیدنی را زیبا و تحسین‌برانگیز ساخته و همواره میزبان گردشگران و مسافران از سراسر ایران است.

محصولات سفر

دیدگاه خود را بنویسید