بم یکی از شهرهای مهم در استان کرمان، در جنوب شرقی ایران است. بم دومین شهر بزرگ استان کرمان به لحاظ مساحت است.
پیشینه بم
شهر بم يکی از کهنترين مراکز شهرنشينی در ايران بوده است. گواه اين امر تپههای تاريخی «بيدرون» در ده کيلومتری شمال و تل آتشین در دارستان در فاصله ۳۰ کيلومتری شرق بم است که متعلق به هزارههای دوم تا چهارم قبل از ميلاد مسيح هستند.
بم یکی از شهرهای تاریخی ایران و استان کرمان است، شهرت این شهر به قدری است که اگر بخواهند به یک جهانگرد تعدادی عکس تاریخی از ایران نشان دهند، حتما یکی از آنها ارگ بم است. این شهر به لحاظ تاریخی و محصولات کشاورزی (بهویژه خرما)، معروفیت جهانی دارد.
شهر قدیم بم یکی از پنج کوره ایالت فارس بود و به دروازه شرق ایران شهرت داشت. بم در مقطع حساسی از تاریخ (اواخر پادشاهی لطفعلیخان زند در زمان فرار او به بم) برای مدت کوتاهی هم که شده، پایتخت ایران بود.
وقتی پاتینجر جهانگرد انگلیسی در حدود ۱۱۸۹ خورشیدی وارد بم شد، قلعه آن را مستحکم دیده و ذکر میکند: «بقدری آن را مستحکم کردهاند که شاید در همه ایران ازین حیث بینظیر باشد.»
بارتولد در مورد بم مینویسد:
بم مرکز صنعتی کرمان بوده و پارچههای نخی که در بم میبافتهاند به همه جا، حتی تا مصر میرفت…
اطلاعات ساکنان نخستین بم به درستی شناخته نیست، اما از روی سکونتگاههای دسته جمعی به ویژه ایجاد برج و باروهای مستحکم در اطراف آنها، میتوان حدس زد این شیوه فرهنگ آریایی باشد (زیرا بومیان ایران چنین استحکاماتی را لازم نمیدانستند) و با توجه به سکونت مداوم مردم در ارگ از هزارههای گذشته تا ۱۵۰ سال پیش میتوان حدس زد مردم کنونی بم از نژاد آریایی نسبتا اصیل باشند.
بنای این شهر قدیمی را در اساطیر ایرانی به بهمن ابن اسفندیار نسبت میدهند.
همچنین چندی پیش تحقیق و پژوهش یک محقق در مورد مردم بخش دهبکری و روستاهای تابع آن و آزمایش از آنها نشان داد DNA مردم دهبکری و توابع آن با DNA اجساد مدفون در ارگ بم یکی است و این موضوع به این معنا است که مردم دهبکری و توابع آن همان مردم قدیم ارگ بم هستند که صدها سال قبل به دلایل نامعلومی مثل خشکسالی یا گرمی هوا و غیره به مرور زمان و طی سالیانی از داخل ارگ بم به این منطقه پرآب و خوش آبوهوا نقل مکان کردهاند که عده بیشتر آنها در همان ارگ ماندهاند.
هفتواد اسطوره بمی شاهنامه
به استناد داستان هفتواد در شاهنامه و کتاب کارنامک اردشیر بابکان میتوان دریافت با نام کجاران یا کوزران که اکنون محلهای به همین نام در شمال غربی بم است، که به حدس و گمان آن را میتوان بهعنوان نخستین هسته شهر بم پنداشت.
در روزگار ساسانیان هفتواد مرد فقیر ساکن در شهر کجاران سرو سامانی یافته و حاکم را از میان برمیدارد و برای خود برج و بارویی بر بالای تپه مجاور قلعه حاکم قبلی میسازد که همین ارگ کنونی بم است؛ بنابراین هفتواد شهر را توسعه نداد، بلکه محل تجمع سکونتگاهی را تغییر داد و مردم را از شهر کجاران به پای تپه کشانید و خود بر بالای تپه و در برج به حکمرانی پرداخت.
در مورد بم اطلاعات تاریخی بسیاری وجود دارد که از آنها میگذریم و به معرفی برخی از مکانهای دیدنی آن میپردازیم.
جاذبههای گردشگری بم ارگ بم
ارگ تاریخی بم با بیش از دوهزار و پانصد سال قدمت در نزدیکی شهر بم قرار دارد. این ارگ عظیم که در فهرست میراث جهانی یونسکو با عنوان «بم و فضای فرهنگی آن» به ثبت رسیده است، در مسیر جاده ابریشم قرار دارد و در سده پنجم پیش از میلاد ساخته شده است. تا حدود دو قرن پیش مردم در ارگ زندگی میکردند. در طول تاریخ ارگ بم بارها مورد یورش قرار گرفته و بازسازی شده است.
ارگ بم را به بهمن پسر گشتاسپ نسبت میدهند. ارگ بم و شهر آن از جمله قلعههای نظامی بسیار مهم و تاریخی به شمار میروند. این ارگ نمونه کاملی از شیوههای معماری ایران است.
بنای ساختمان از خشت، آجر و گل و بزرگترین مجموعه خشتی جهان است و یکی از زیباترین بناهای عصر اشکانیان به شمار میآید.
ارگ تاریخی بم، نخستین نقطه تلاقی معماری و شهرنشینی ایران، در دی ماه سال ۱۳۸۲ بر اثر زلزلهای مهیب به تلی از خاک تبدیل شد. در اثر این زلزله، بیش از ۸۰ درصد ارگ تاریخی بم از بین رفت.
تل آتشین دارستان بم
طی کاوشهایی در بخش دارستان، نشانههایی از دوران نوسنگی کشف شده که به هزاره هفتم قبل از میلاد مسیح میرسد، به طوری که میتواند تکمیلکننده حوزه فرهنگی هلیلرود (هزاره سوم قبل از میلاد) باشد. نشانههای دیگری از این دوران در فلسطین وجود دارد که از جمله تفاوتهای آن با آثار به دست آمده در بم میتوان به وجود سفال در منطقه دارستان بر خلاف فلسطین اشاره کرد.
دهبکری
این منطقه سرسبز در ۵۰ کیلومتری شهر کویری بم خودنمایی میکند و به همین دلیل محبوبیت دارد. بنا بر منابع بومی و محلی، بکر نام یکی از بزرگان طایفهای بوده است و این روستای ییلاقی به نام او نامگذاری شده است. قدمت این روستا دو قرن دانسته میشود.
وجود آبشارها در بخش جنوبی دهبکری و در دامنه کوه «برفو» از جاذبههای دیدنی این منطقه محسوب میشود. این آبشارها (سه آبشار) در دل جنگل بنه وسیعی قرار دارند. دو آبشار در پایین دست و یکی که ارتفاع آن بیشتر است در بالادست و در سینهکش کوه برفو قرار گرفته است. این آبشارها بانام آبشارهای «دغوییه» خوانده میشوند.
ارتفاعات بکر آن همه ساله پذیرای گروههای کوهنوردی و گردشگری است. از جمله این ارتفاعات کوه شیرو منطقه زیبای مرغک است.
منطقه مرغک بم دارای جنگلهای پسته وحشی، بادام وحشی و سرسبزی بسیاری است.
از منطقه دهبکری در گذشتههای دور در نوشتههای نویسندگان و ادیبان بهعنوان بهشت میان دو جهنم (دو شهر گرم بم و جیرفت) یاد شده است.
شیرکوه به دلیل شکار بیرویه توسط شکارچیان غیرمجاز به منطقه شکار ممنوع تبدیل شده است.
از دیگر مکانهایی که در شهر بم میتوان دید کوههای زیبا و سر به فلک کشیده در اطراف شهر است از جمله کوه بیسوخته.
