بیله‌سُوار شهری که دارای دشتهای سبز بهاری و مزارع حاصلخیز و طبیعتی مثال زدنی از بهترین جاهای دیدنی استان اردبیل ، دروازه ورود به جمهوری آذربایجان و قفقاز، در بخش مرکزی شهرستان بیله‌سوار در شمال استان اردبیل واقع شده‌است. بیله سوار دارای آب و هوای معتدل و مرطوب در زمستان و نسبتاً گرم در تابستان است.کشاورزی و بازرگانی از طریق گمرک، پیشه اصلی ساکنان بیله سوار است بیله سوار سالانه میلیون‌ها نفر جذب‌خود میکند و علل اصلی آن گمرک است که طبق آمار هر سال حدودا ۵میلیون نفر از مرز این شهر عبور می‌کنند.
شهرستان بیله سوار نام پيشين بيله سوار در زبانهای مردم آذربايجان، آران و ارمنستان «آران» (آرانلوق) به معنای دشت آفتابگير گرمسير و زمستانگاه است.
بعدها آن را پيل سوار، بيل سوار و سپس بيله سوار ناميدند.بيله سوار در گوشه شمال شرقی اردبیل ودر جنوب رود ارس با فاصله ای حدود 50 كيلومتر از سمت خاور با دريای مازندران قراردارد. بيله سوار، بيش از چهار هزار و پانصد سال تاريخ مدون دارد که در الواح سومر به قلم ساموئيل کريمر ترجمه داود رسايی نام برده شده واز آن تاريخ به بعد نام بيله سوار در بيستون قيد شده و در سنگ گلشين بين مرز ايران و عراق نيز وجود دارد .
تاريخ اين شهر در کتاب دياکونوف – رحيم رييس نيا – پروفسور زهتابی و سايرين وجود دارد. پس از قرارداد ترکمنچای بيله سوار مرکز مغان حاکم نشن بوده است و تا سال 1327 اين مرکزيت پابرجا مانده بود. قبل از پيمان ننگين ترکمنچای شهر بزرگ بيله سوار ميدان جنگ دوازده ساله ايران و روسيه بود. بعد از شصت سال روس ها سعی در نابودی کامل اين شهر داشتند ولی به همت شيرمردان و شيرزنان اين ديار نتواستند به آرزوی ديرينه خود دست يابند. در سفرنامه های سياسی از اين موضوع پرده برداشته شده است.این شهرستان در شمال استان و در فاصله 171کیلومتری شمال شرق اردبیل در قسمت وسیعی از جلگه حاصلخیز مغان قرار گرفته، ارتفاع متوسط آن از سطح دریا حدود 120 متر و آب و هوای آن در تابستان گرم و سایر فصول سال معتدل و خنک است. وجه تسمیه آن را علامه دهخدا به بیله سوار یا پیلسوار از امرای آل بویه می داند و از حدود 90 سال پیش دارای گمرک بوده و در مرز جمهوری آذربایجان قرار دارد.
این شهر مابین دو رود بالهارود و آب بیگلر قرار گرفته به همین خاطر در برخی منابع اسم آن را به معنی بیله رود یا میان دو رود ذکر کرده اند. به سبب ارتفاع کم از سطح دریا و مقدار بارندگی نسبتاً خوب و خاک حاصلخیز از عمده ترین مناطق کشاورزی استان و دارای مرغوبترین نوع مرتع برای اتراق قشلاقی قسمتی از 32 طایفه ایل شاهسون در پائیز و زمستان و قسمتی از بهار می باشد.
از مهمترین محصولات کشاورزی آن گندم، پنبه، جو، دانه های روغنی وفندق را می توان نام برد و صنایع دستی آن گلیم، جوراب پشمی، فرش و نمد می باشد. افتخارات مردم منطقه در تاریخ بیله سوار از نظر تاریخی این سرزمین حوادث بسیاری را شاهد بوده است که می توان ،تغییر دین مردم،ترتیب یافتن قشون قزلباش از عشایر شاهسون توسط شاهان صفوی،حملات روسها در زمان قاجار،هجوم و اشغال روسها در زمان جنگ اول و دوم جهانی است. گورستان شهدای سوم شهریور 1320در شهر بیله سوارنشانگر رشادت و پایمردی مردم این شهرستان در مقابل تجاوزان بیگانگان در زمان جنگ جهانی دوم است. از مهمترین رویدادهای تاریخی در نیم قرن اخیر که مردم این منطقه شاهد آن بوده است،باز شدن مرز ایران و جمهوری آذربایجان در زمستان 1368شمسی که طی آن ساکنین هر دو طرف مرز( همه آذری و کثراٌ اقوام هستند ) برای اولین بار بعد از سالهای طولانی از مرز گذشته و وارد خاک یکدیگر شدند. دیگر رویدادهای تاریخی در این منطقه هجوم پناهجویان آذری به خاک جمهوری اسلامی ایران است که این امر در نتیجۀ حمله نیروهای ارمنی به خاک جمهوری آذربایجان در جنوب مورد (قره باغ ) صورت گرفت.
از افتخارات بزرگ مردمان این خطه مرزی می توان به رشادت و مرزداری و پایمردی آنان در زمان جنگ جهانی دوم و مقاومت تا پایان شهادت در برابر قشون ارتش سرخ و همچنین پناه دادن و مساعدت به همسایه آذری خویش در برابر حملات ارامنه در جنگ قره باغ و اعزام نیرو و امکانات چشم گیر در جنگ هشت ساله با متجاوزان بعثی عراق نام برد.
نحوه رسیدن به بیله سوار از تبریز:
نزدیک ترین مسیر از تبریز به بیله سوار با اتوموبيل شخصی عبور از شهرهای اهر٬ مشكين شهر٬ گرمی و بيله سوار (ازطريق راه ميانبر روستای مرادلو به امير كندی) و گرمی و بيله سوار ميباشد.
تجربه شخصی و اشتباهی که انجام دادم:
مواظب باشید که مسیر میانبر روستای مرادلو به امیرکندی را رد نکنید. (تابلو بیله سوار و افراد محلی مسیر آن را از پارس آباد نشان میدهند که این باعث اشتباه من شد)
متاسفانه به دلیل رد کردن راه میانبر روستای مرادلو به امیرکندی مجبور شدم از سمت پارس آباد به بیله سوار بروم که این امر باعث دوری مسیر شد.
راهی که من رفتم ۳۸۰ کیلومتر مسافت آن از تبریز به بیله سوار بود. که حدودا ۵ و نیم ساعت این مسیر طول کشید.
از تبریز به سمت اهر٬ مشگین شهر٬ پارس آباد و بعد مرز زمینی بیله سوار.
مرز زمینی بیله سوار:
مرز زمینی بیله سوار متاسفانه فقط در طول روز باز هست و باید قبل از ساعت ۱۷ عصر وارد گمرک بیله سوار برای عبور از مرز و طی مراحل اداره ای آن شوید.
مطمئن شوید که قبل از وارد شدن به مرز پول کافی برای پرداخت عوارض خروج از کشور به همراه داشته باشید. چون بانک ملی موجود در گمرک بغیر از کارت بانک ملی هیچ کارت بانکی دیگری را قبول نمی کند و هیچ خودپردازی در گمرک نیست و باید از گمرک خارج شده و از خودپرداز مقابل ورودیه گمرک در آن طرف خیابان پول دریافت کنید.
برای عبور از این مرز بغیر از پرداخت ۲۵ هزار تومان عوارض خروج از کشور٬ برای خروج ماشین شخصی خود مبلغ ۱۰ هزار تومان به گمرک و مبلغی برای پول بنزین به شرکت نفت خواهید پرداخت.
بیمه ماشین سواری در گمرک کشور آذربایجان باید انجام دهید که حدودا ۵۰ مانات برای یک ماه خواهد شد.
مسافت مابین بیله سوار تا باکو :
از مرز زمینی بیله سوار تا شهر باکو ۲۰۰ کیلومتر هست که بعد از حدود طی ۸۰ الی ۱۰۰ کیلومتر جاده که میانگین سرعت در آن حدودا ۷۰ کیلومتر بر ساعت هست٬ به اتوبان سه بانده که حداکثر سرعت ۱۱۰ کیلومتر هست خواهید رسید.
از مهمترین جاذبه های گردشگری استان اردبیل، بازارچه مرزی شهرستان بیله سوار است، که با بیش از سیصد غرفه در نقطه صفر مرزی کشور آذربایجان دایر است. همه ساله در ایام نوروز صدها گردشگر خارجی با گذر از گمرک بیله سوار وارد خاک ایران شده و علاوه بر بازدید از مناطق گردشگری استان اردبیل به دیگر مناطق نیز سفر می کنند. اکثر گردشگران و مسافران داخلی نیز به دلیل پایین بودن قیمت محصولات این بازارچه همواره بازدید از آن را در اولویت قرار می دهند.
در بازارچه مرزی بیله سوار اجناس خارجی با قیمتی مناسب و بصورت مستقیم ازکشورهای آذربایجان، ترکیه، چین بفروش میرسند. اجناسی که در این بازارچه بدون واسطه به فروش میرسند شامل کت و شلوار مردانه، انواع لباس زنانه، مردانه و بچگانه، لوازم آرایشی و بهداشتی، کیف و کفش و … میباشد.
خرید و فروش پوشاک و لوازم خانگی و ملزومات عمومی سفر در هر فصلی از سال، مهمترین علت مراجعه مسافران و گردشگران شهرستان بیله سوار به این بازارچه مرزی است. علت تمایل گردشگران به بازارهای بیله سوار تنوع اجناس این بازارچه و قیمت مناسب و پایین کالاهای عرضه شده به خصوص البسه است. در این میان خرید های فراوان مردم کشور آذر بایجان نیز از بازار بیله سوار بسیار چشمگیر است.
این بازار هر سال در اواخر تابستان و همچنین اواخر سال و نزدیک به تعطیلات عید نوروز، رونق بیشتری بخود می گیرد ولی این رونق هیچگاه به افزایش قیمت منجر نمی شود چرا که وجود مغازه ها و واحدهای متعدد موجب شده که رقابت بین فروشندگان شدت گرفته و قیمت ها به صورت خودکار کنترل شود.
بازدید گردشگران از بازارچه بین المللی بیله سوار بسیار زیاد و روز به روز در حال افزایش است. بعد از آب گرم معدنی گاومیش گلی این بازارچه در ردیف دوم آمار بازدید های استان اردبیل قرار دارد و رتبه سوم نیز متعلق به پل معلق مشگین شهر است.
اطلاعات ضروری
ورود به ایران برای آذربایجانی ها بدون صدور روادید صورت می گیرد، ولی برای ایرانی ها داشتن روادید (ویزا) الزامی است. فاصله گمرک بیله سوار از مرکز استان اردبیل ۱75 کیلومتر، فاصله آن تا نزدیک ترین فرودگاه (در شهرستان پارس آباد) ۵۰ کیلومتر و تا باکو (پایتخت کشور جمهوری آذربایجان) حدود220 کیلومتر است.
جاذبه های گردشگری شهرستان بیله سوار
شهرستان بیله سوار در فصل بهار طبیعت بسیار زیبایی دارد. دشتهای سرسبز و مراتع زیبا، این خطه را در بهار به بهشت تبدیل میکند. دریاچه شورگل در منطقه خروسلو شهرستان بیله سوار، کوههای خروسلو، جنگلهای حاشیه رود مرزی بالهارود، پارک جنگلی تپه نرگس که در داخل شهر است و یکی از پارکهای مرزی کشور محسوب می شود، از گردشگاههای طبیعی بیله سوار محسوب می شوند.
برای رسیدن به بازار مرزی بیله سوار باید جاده ای پرپیچ و خم را طی کنید، جاده ای که به اندازه دیگر جاده های شمال سرسبز نیست. اما فکر کردن به قیمت های مناسب اجناس ترک بخصوص کت و شلوار مردانه می تواند سختی راه را برای شما آسان نماید. پس اگر شما هم جزء آن دسته از افرادی هستید که خرید برای شما گزینه ای مهم در سفر به شمار می آید یا فقط به قصد خرید سفر می کنید سری به بازار مرزی بیله سوار بزنید و از خرید خود در کنار آب و هوای پاک و خنک منطقه لذت ببرید.
دژ مستحکم و بزرگی در کنار رودخانه برزند در 17 کیلومتری شمال شهر گرمی جلب توجه می کند که به قیز قلعه سی مشهور است و جزو شهرستان بیله سوار به شمار می رود.
قیز قلعه سی (قلعه دختر) بیله سوار از مهمترین آثار تاریخی و گردشگری این شهرستان می باشد که ثبت تاریخی این قلعه در سال 629 میلادی است.
این قلعه در سمت چپ جاده گرمی ، بیله سوار مغان در روستایی به همین نام، در جوار روستای انجیرلو بر روی ارتفاعات منطقه ساخته شده است.
بر اساس بررسی های انجام شده و سفال های بدست آمده از این قلعه، قدمت آنرا به دوران اشکانی و ساسانی و اوایل اسلام تا سده های پنجم هجری منسوب می دانند.
نقشه این قلعه مستطیلی شکل بوده و در آن برج و باروی نسبتا بزرگی با استفاده از ملات های آهکی و ساروج ساخته شده است که گذر زمان و عوامل طبیعی و انسانی موجب تخریب بخشی از آثار این قلعه شده است.
افسانه‌ای در باب قیز قلعه سی یا قلعه دختر
افسانه‌ای در باب قیز قلعه سی یا قلعه دختر وجود دارد که بنابر آن، گویند:دختری بر این قلعه فرمانروایی داشته که با دردست داشتن طلسمی آن را ناگشودنی ساخته بود.
اما پژوهش های تاریخی ثابت کرده که نام گذاری کلمه قیز یا «دختر» روی این قلعه‌ها مسلما علت ویژه‌ای داشته است. شاید یکی از علل آن اشاره‌ای ضمنی به غیر قابل تسخیر بودن آن قلعه‌ها توسط دشمنان مهاجم و در واقع بکر بودن آنان است، همچنین اصولآ هر جای بلند و مرتفع نیز به نام دختر معروف شده است.
بنا بر تحقیقات بانو بویس و آقای باستانی پاریزی، قلعه ها و پل هایی که کلمه دختر را در اسم خود جای داده اند؛ مثل پل دختر، چهل دختر؛ قیز قلعه و … با مجمع خدایان قبل از زرتشت ارتباط مستقیم دارد. آناهیتا الهه آب و باران در نامگذاری روی قلعه ها و پل هایی که بنام دختر معروف هستند نقش عمده ای در این فرهنگ داشته است.
آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری شهرستان بیله سوار:
1-کاروانسرای مخروبه در منطقه شورگل خروسلو
2- مزار سربازان گمنام شهریور 1320، داخل شهر
3- تپه دمیرچی واقع در 2کیلومتری شهر
4- شهر کندویی روستای پتلقان
5- درخت چنار مشهور به پیربابا در خروسلو
6- شکارگاهها حوالی کوههای خروسلو، سواحل رود ارس و بالهارود
7- قیزقلعه سی (قلعه دختر) در روستای انجیرلو در فاصله 17 کیلومتری گرمی به بیله سوار کنار رودخانه برزند مربوط به دوره اشکانی و ساسانی
8- کشتزارهای زیبای دانه های روغنی و غلات
شهر کندویی روستای پتلقان
شهر کندویی در ۱۰ کیلومتری جنوب شهر جعفر آباد در کنار روستای پتلقان واقع در شهرستان بیله سوار قرار گرفته است. این محوطه متعلق به هزاره اول -دوره اشکانی است.
این شهر با حفاری در درون تپه ای ماهوری و بدون استفاده از مصالح بنایی با حفاریهای گنبدی شکل و با محاسبات دقیق ساخته شده است. هر حفاری دارای اتاق هایی است که از چهار طرف با دالانهایی به اتاقهای بعدی راه دارند و آن اتاقها نیز به همین صورت به اتاقهای بعدی راه دارند و این تا کیلومترها ادامه پیدا می کند.
به علت تاریکی و کمبود اکسیژن کسی تاکنون نتوانسته است تا انتهای آن برود.
این مکان باستانی در سال ۱۳۵۵ به هنگام کار کشاورزی بطور اتفاقی کشف شد.
محوطه باستانی شورگل
شورگل روستایی است که در استان اردبیل، شهرستان بیله سوار، بخش قشلاق دشت، دهستان قشلاق جنوبی قرار دارد و محوطه باستانی شورگل در جنوب شرقی روستای شورگل قرار دارد.
در محوطه تاریخی شور گول کاروانسرایی قدیمی وجود دارد. کاروانسرای شاه عباسی مربوط به سده‌های میانه دوران‌های تاریخی پس از اسلام است. این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۳۹۹۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این کاروانسرا در محوطه ای به ابعاد ۲۰۰×۱۵۰ متر در روی تپه ای به ارتفاع سه متر از زمین‌های اطراف قرار گرفته است.ابعاد این کاروانسرا ۲۹×۲۰ متر است.
ورودی بنا در ضلع جنوبی قرار دارد که پس از این ورودی راهرویی به طول شش متر قرار دارد که از طریق این راهرو وارد حیاط مرکزی به ابعاد ۹×۱۸ متر می‌شویم ,در طرفین راهرو و دو اطاق به طول و عرض ۵×۳/۵ متر احداث شده است.در گوشه جنوبی حیاط مرکزی یک ورودی قرار دارد که از این ورودی می‌توان وارد یک فضای مستطیلی (پشت حیاط مرکزی) شد. ورودی این فضا به شکل قوس هلالی و با مصالح سنگ لاشه و ملات آهکی ساخته شده است.
با توجه به محل پا طاق که خیز طاق اثرش در بعضی قسمتها باقی مانده می‌توان استنباط کرد که سقف این تالار قوسی بوده است. از خصوصیات بارز بنا استفاده از لاشه سنگ در کل بنا حتی در زدن طاقها، قوسها و سر درها و کوهستانی بودن پلان کاروانسرا است. در طاق جنوبی نیز در لای سنگها آجر هم استفاده شده است. گذشت زمان پلان بعضی از قسمتهای آن را به زیر خاک برده است که با خاکبرداری و کاوش می‌توان پلان دقیق آنرا بازسازی نمود. در ضلع شمالی کاروانسرا در فاصله ۲۰۰ متری آن چشمه آبی وجود دارد که هم اکنون با استفاده از لوله آب اهالی روستای شورگل از آن بهره مند می‌گردند.
قبور دوران تاریخی را در ضلع شرقی کاروانسرا و به فاصله ۱۰۰ متری آن می‌توان مشاهده نمود که اشیاء داخل آن به غارت رفته است.
همچنین در این محوطه سفالهائی از دوران اسلامی و نیز دوران تاریخی (اشکانی) جمع آوری شده است.
