دهلران، دومین شهر استان ایلام از نظر جمعیت، وسعت، اهمیت اقتصادی و سیاسی میباشد که بیشترین مرز مشترک با کشور عراق را در استان داراست. این شهر در فاصله ۲۳۰ کیلومتری شهر ایلام و در قسمت جنوب شرقی این استان قرارگرفته است. حدود چهارگانه شهر عبارتنداز: شمال به شهرستان آبدانان، از جنوب به کشور عراق، از شرق به استان خوزستان و از غرب به شهرستان مهران محدود می‌شود. این شهرستان دارای بسیاری از جاهای دیدنی شگفت انگیز استان ایلام است، پس خواندن این مطلب را از دست ندهید.
۱. سیاه کوه دهلران
سیاه‌کوه، با ارتفاع ۱۴۰۸ متر، در ۱۶ کیلومتری شمال شرقی دهلران قرار دارد. این کوه از شمال غربی به دینار کوه و از شرق به کوه خرگهی منتهی می‌گردد. رودخانه‌های آب گل‌گل، دره‌شور، و ماشاب از سیاه‌کوه سرچشمه می‌گیرند. در دامنۀ جنوبی آن، چشمه‌های آب معدنی وجود دارند. اگر برای اولین بار است که می‌خواهید وارد این کوه شوید بهتر است همراه با راهنمای محلی به گشت و گذار بروید.
۲. چشمه قیر دهلران
چشمه قیر روان یکی از عجایب طبیعی و جاهای دیدنی استان ایلام است که هر ساله مورد استقبال گردشگران می گیرد. این چشمه قیر شامل یک چشمه اصلی و سه چشمه فرعی است که در حدود ۸۵ هکتار مساحت دارد و برای رسیدن به این چشمه سیاه‌رنگ که دهانه آن ۹ متر است باید از شهر دهلران به سمت بوستان جنگلی آبگرم رفت.این اثر طبیعی به عنوان یکی از آثار تفریحی، توریستی استان ایلام و با ظرفیت اقتصادی ویژه در ۷ کیلومتری شهر دهلران قرار دارد و سالیانه به ویژه در ایام نوروز افراد و گردشگران زیادی از این اثر طبیعی بازدید می‌کنند. چشمه قیر دهلران به عنوان اثر طبیعی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. چشمه قیر روان که ریشه در تاریخ بلند سرزمین ایلام (آلامتو) دارد، از بی نظیرترین عجایب طبیعی این استان به شمار می رود.
۳. غار خفاش دهلران
این غار در ۳ کیلومتری شمال شرقی شهر دهلران در دامنه کوه مشرف به دره و چشمه های آب گرم قرار دارد که یکی از جاهای دیدنی دهلران به شمار می‌آید. این غار محل زندگی میلیون ها خفاش میباشد و به همین دلیل به غار خفاش معروف شده است. خفاش هایی که در این غار زندگی می کنند از نوع دمدار و بزرگ هستند. این غاردهلیزهای وسیعی دارد که عمق بعضی از قسمت های آن به ۴۰۰ متر میرسد. این غار یک از غارهای تاریخی عصر غارنشینی به حساب می‌آید ولی حالا زیستگاه خفاش ها شده است.موضوع مورد توجه در این غار وجود توده عظیم و ضخیم فضله خفاش ها در کف غار است که طی هزاران سال جمع شده است. کشاورزان منطقه برای تقویت زمین های کشاورزی از این محصول استفاده می کنند. این غار ثبت ملی شده و مورد حفاظت سازمان میراث فرهنگی میباشد. این غار ۲۶۵ متر طول ، ۳۰ متر عرض و ۵۰ متر ارتفاع دارد و به عنوان یک موزه طبیعی شگفت انگیز مورد توجه گردشگران قرار گرفته است. زمان غروب گردشگران می‌توانند دسته خفاش ها که برای تغذیه از غاربیرون می‌آیند و به شهر میروند را ببینند.
۴. قلعه تاریخی شیاخ
یکی از جاهای دیدنی دهلران قلعه تاریخی شیاخ میباشد. قلعه يا شهر باستانى شياخ بر فراز تپه‌اى بين دو رودخانه در تنگ معروف به وويله و در دامنه کوه‌هاى تخت پيران در شمال غربى و تخت نيله در شمال شرقى بخش زرين‌آباد شهرستان دهلران و در نزديکى روستاى بردى، واقع شده است. اين قلعه با توجه به مصالح به کار رفته در ساختمان آن که سنگ و ملاط سارو‌ج‌‌اند به دوره ساسانى تعلق دارد و چون در نزديکى بين‌‌النهرين قرار داشته به عنوان انبار آذوقه نيز مورد استفاه قرار مى‌گرفته است. مصالح ديوارهاى باقى مانده قلعه، هر يک به طول هزار متر و ارتفاعى بين ۷ تا ۱۰ متر و ضخامتى حدود ۲ متر کلاً از سنگ مى‌باشد. بقاياى اتاق‌‌هاى قلعه نيز که جهت اسکان فرماندهان و حکمرانان ناحيه استفاده مى‌شده است، هنوز مشهود است.
۵. امامزاده ابراهیم قتال (ع)
بقعه ابراهیم قتال (ع) در ۳۸ کیلو متری جاده دهلران به مهران بعد از روستای بیشه دراز قرار دارد. این بقعه در سمت چپ جاده و نزدیک مرز ایران و تا جاده اصلی ۱۰ کیلومتر فاصله داردامامزاده ابراهیم قتال (ع) از نوادگان محمد حنفی از فرزندان امام علی (ع) است و دارای شجره نامه به خط عربی میباشد که برای زوار دهلران یکی از جاهای دیدنی به شمار می‌آید.ابراهیم قتال (ع) در نبردی سنگین و تن به تن در کشور عراق توانست تعدادی زیادی از لشکر کفار را به همراه فرماندهانشان به هلاکت برساند چون تعداد کفار چندین برابر بود ندوبه شدت زخمی شده بود به همراه خانواده ویارانش به منطقه کنونی یعنی کوههای جبل الحمرین که امامزاده در آن قرار دارد رسیدند. ابراهیم قتال (ع) از شدت جراحات وارده در همان شب به شهادت رسید و به کاروان جدش رسول الله (ص) پیوست.
۶. تپه علی کش دهلران
تپه علی کش از تپه های قدیمی شهرستان دهلران استان ایلام است که قدمت آن به هزاره ۸ قبل از میلاد می رسد.تپه علی کش در جنوب غربی استان ایلام در شش کیلومتری بخش موسیان شهرستان دهلران در میان ارضی کشاورزی و درنزدیکی رود میمه قرار گرفته است. تپه علی کش بین سالهای ۱۹۶۱ تا ۱۹۶۳ توسط فرانک هول و هیئت همراه کاوش گردید.بر اساس شواهد به دست آمده به وسیله باستان شناسان و هم چنین آزمایش های فراوان (هول و کنت دی فلانری) در سال ۱۹۶۱ بر روی تپه های موسیان (تپه باستانی علی کش با وسعتی به قطر حدود ۱۳۵ متر که ضخامت لایه های باستانی آن به حدود هفت می رسد) و چغا سفید و دیگر مناطق باستانی این منطقه انجام گرفته، نشان گر این حقیقت است که انسان در فاصله میان ۵۵۰۰ تا ۷۵۰۰ قبل از میلاد در این منطقه به اهلی کردن گاو و کشت دانه های گیاهی مانند عدس و ماش و کتان توفیق یافته است.
جمعیت
شمار ساکنین شهر دهلران بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۰، برابر با ۳۰٬۹۸۹ نفر، متشکل از ۷٬۶۲۳ خانوار بوده‌است. ۱۵٬۷۵۳ نفر از این تعداد را مردها و ۱۵٬۲۳۶ نفر را زنان تشکیل داده‌اند. اکثریت ساکنین را عشایر لر دیناروند، جایروند، محمودوند، باپیروند و دوست علیوند تشکیل می‌دهند، خانواده‌های لر در این شهر ساکن شده‌اند.
موقعیت
این شهر در فاصله ۲۳۰ کیلومتری شهر ایلام و در قسمت جنوب شرقی این استان قرارگرفته‌است. حدود چهارگانه شهر عبارتنداز: شمال به شهرستان آبدانان، از جنوب به کشور عراق، از شرق به استان خوزستان و از غرب به شهرستان مهران محدود می‌شود.
زبان
ساکنین دهلران به زبان لری تکلم می‌کنند اقلیتی کمی هم در جنوب دهلران بە عربی سخن میگویند.
پیشینهٔ تاریخی دهلران
به نظر میرسد که بین ۵٬۰۰۰ تا ۱۰٬۰۰۰ سال پیش دشت دهلران برای سکونت گروه‌های انسانی در دوران پیش از تاریخ مناسب بوده‌است و مهم‌ترین محل‌های باستانی این دشت را می‌توان تپه‌های علی‌کش و چغاسفید نام برد که قدیمی‌ترین آثار را دربرداشته‌اند و متعلق به دوره نو سنگی هستند و می‌توان گفت که این تپه‌ها باقی‌مانده‌های قدیمی‌ترین و شاید جزء اولین دهکده‌های دائمی‌باشند که در تاریخ بشر بوجود آمده‌اند. معماری و وجود خانه‌های دائمی، تولید مواد غذایی یعنی کشاورزی و پرورش بز و گوسفند در کنار شکار و گردآوری محصولات و صنایع مربوط به چنین تولیداتی به ویژه تیغه‌های مخصوص بریدن ساقه‌های حبوبات که بدون تردید از آن‌ها برای درو کردن گندم و جو استفاده می‌شده‌است، نمایانگر یک ساخت اجتماعی کامل از یک روستای دائمی هستند که با توجه به قدمتشان در دهلران، یعنی هزاره هشتم پیش از میلاد؛ یکی از کهن‌ترین مناطق روستایی در تاریخ بشر و قطعاً یکی از اولین روستاهای تشکیل شده در ایران می‌باشند.
اثر طبیعی و ملی دهلران
اثر طبیعی در شهرستان دهلران بین ۲۰/۴۷ الی ۱۷/۳۷ طول شرقی و ۴۳/۳۲ الی ۴۱/۳۲ عرض شمالی واقع شده‌است. مساحت آن در حدود ۱۴۸۳ هکتار است. اثر طبیعی ملی دهلران به دلیل خصوصیات ویژه و منحصربه‌فرد (چشمه قیر، آب گرم، غار خفاش، تپه‌های باستانی موسیان، قلعه شیاق و سنگ‌نوشته میمه) و همچنین زیستگاه منحصربه‌فرد گونهٔ حمایت شدهٔ خفاش مورد حفاظت و کنترل اداره کلحفاظت محیط زیست ایلام قرار گرفته‌است.
زیارتگاه‌ها در دهلران
بقعهٔ ابراهیم
بقعهٔ سید ناصرالدین
بقعهٔ سید ابراهیم قتال
بقعهٔ عباس
چشمه قیر، خون اژدها دهلران
این اثرطبیعی در منطقه حفاظت شده بوستان جنگلی آبگرم شهرستان دهلران قرار گرفته‌است.
نفت و گاز دهلران
میدان نفتی دهلران یکی از میادین نفتی ایران است، که در ۲۲ کیلومتری جنوب غربی دهلران در استان ایلام قرار دارد. میزان نفت خام این میدان ۴٬۲۱۲ میلیون بشکه برآورد می‌شود. از این مقدار ۶۳۵ میلیون بشکه آن قابل استحصال میباشد. این میدان دارای کلاهک گازی میباشد. این میدان در سال ۱۳۵۱ و توسط شرکت نفت ایران و انگلیس کشف شد و اولین چاه آن، در عمق ۶۷۵ حفاری شد. یک سال بعد دومین چاه، در فاصله ۱۰ کیلومتری مرز ایران و عراق تا عمق ۴٬۳۰۰ متر حفاری شد. تا پاییز ۱۳۸۸ مجموعاً ۳ حلقه چاه بر روی این میدان زده شده‌است.
در طول جنگ ایران و عراق این میدان مورد حمله قرار گرفت و آسیب دید که موجب قطع تولید نفت آن شد. امتداد ایران در خاک عراق، میدان ابوغریب قرار دارد.
در سال ۱۳۹۰روزانه ۱۵۰٬۰۰۰ بشکه نفت خام از طریق ۲۲ چاه فعال این میدان، استخراج می‌شد. نفت خام دهلران دارای ۴۳٫۳ درصد آ.پی. آی و ۷٫۲ درصد وزنی گوگرد است.
