نیر مرکز شهرستان نیر و یکی از شهرهای استان اردبیل ایران است. این شهر در ۳۰کیلومتری شهر اردبیل، ۲۰ کیلومتری شهر سرعین و ۴۵ کیلومتری شهر سراب واقع شده‌است که وجود بزرگراه برای ارتباط نیر با اردبیل باعث اهمیت این شهر شده‌است.
فرهنگ،زبان ودين
زبان مردم شهرستان نير تركي آذری بوده وبه لحاظ فرهنگ ساختار قبيله اي وعشيره اي وبافت سنتي داراي قدرت وحاكميت قابل ملاحظه اي است وبرخي تعصبات قومي مشاهده مي شود از لحاظ ديني مردم منطقه معتقد به مذهب شيعه اثني عشري مي باشند.
وجه تسميه نیر
اين شهرستان كه بنام نير نامگذاري گرديده از شهر نير كه مركز شهرستان است ، گرفته شده است ، در منابع تاريخي وجغرافيايي نير بصورت نرير ، نريز ، تير و نير آمده است ودر مورد وجه تسمیه آن نظرات مختلفي وجود دارد برخي صاحب نظران آن را مأخوذ از آتشكده نير اعظم وبه معني نور وتعدادي ديگر آن را ازني وبه معني پوشيده از ني هاي به هم پيچيده دانسته اند ولكن آنچه بيش ازديگر عناوين مورد توجه واقع شده ، اين است كه واژه نير از نرسي نام يكي از پادشاهان ساساني گرفته شده است . به نظر مورخين نرسي (301 ـ 293 م) هفتمين پادشاه ساساني نير را آباد كرده وقصرهايي رادرآن بنا نموده است .
نیر به روایت تاریخ
دوران ماقبل تاریخی نیر از روی آثار بجا مانده در منطقه و دوران تاریخی منطقه (دهکده، معابد و دژهای صخره‌ای که در دل زمین کنده شده‌اند) قابل مطالعه‌است. به‌طور کلی کثرت معماریهای صخره‌ای در منطقه که یادمانهای ماندگار و پایداری از زمان کهنند اولین وسیله شناخت پیشینه تاریخی نیر می‌باشند و دوم متون تاریخی اعم از سالنامه‌های آشور و اوراتور و متون هخامنشی است که نشانگر تحولات تاریخی در آن روزگار پرتلاطم هزار ساله‌است. اطلاق لفظ زیکرتو در عصر مادها و اوایل هزاره اول و لفظ ساکارتی در عصر هخامنشی به معنی (سرزمین ساکنان در غارهای سنگی)، وجود معابد میترائیسم و نیز اشارات متون اوستا بر وجود بناهایی مثل دژ زیر زمینی و نیز متون شاهنامه که سرشار از چنین اشاراتی است مؤید قدمت این منطقه‌است. متون دوران اسلامی نیز موضوع فوق را تأیید می‌کند. چرا که در صحبت از اردبیل در کتاب معتبری چون احسن التقاسیم (قرن ۴ هجری) اشاره به این نکته شده‌است که «بیشتر خانه‌ها را در زیر زمین ساخته‌اند». بنا به نوشته بلاذری: «نیر دیهی بود و کوشک کهنه و درهم شکسته‌ای داشت. مرّبن عمر موصلی طایی در آنجا فرود آمد و بنیاد نهاد و پسرانش را در آن سکنی داد که به ظن قوی، اینان کوشکهایی در آن قریه بنا کردند و به صورت شهری درآوردند که احتمالاً باید همان قریه نیر باشد؛ و بازار جابروان را بنیاد نهاده، برزگش ساختند.» یکی از پسران مرّبن علی از سرکشان آذزبایجان بود و در سال ۲۱۲ هجری محمد بن حمید طوسی او را دستگیر ساخته به بغداد فرستاد ولی او بار دیگر به آذربایجان برگشته و به حکمرانی خود پرداخت ابن خردابه در کتاب مسالک و ممالک (تألیف سالهای ۲۳۰–۲۳۴) او را خداوند جابروان و نیریز می‌خواند. جابروان یکی از شهرهای آذربایجان بوده و یاقوت حموی می‌نویسد که در نزدیکی نریز (نیر فعلی) بوده ولی از بلاذری نقل شده که در نریز و در نزدیکیهای اردبیل بوده‌است. طبق اظهار نظر مطلعین نام اصلی آن نرسی بوده‌است و چنین مشهور است که نرسی پادشاه مشهور ساسانی آن را آباد کرده‌است. این نام در نوشته‌های قدیمی این شهر دیده شده‌است.
دیدنی های شهرستان نیر
رودخانه بالخلی
بالخلی چای ( رودخانه باليخلو ) از جمله رودخانه هاي دائمی استان اردبیل است كه از گردنه بالخلي «جنوب غربي شهر نير» حدفاصل دو رشته بزقوش و سبلان سرچشمه مي گيرد. سرشاخه هاي مهمي نظير برجلوچاي، سقزچي چاي، آغلاغان، جوراب چاي، درويش چاي، لاطران چاي و…. در مسير به رودخانه بالخلی پيوسته و آنرا پرآب مي سازند.میزان آبدهی این رودخانه در محل گیلان ده اردبیل ۸۶ میلیون متر مکعب و دبی لحظه ای آن ۲۶ متر مکعب در ثانیه است.
منطقه نمونه ی گردشگری سقزچی
این منطقه در قسمت جنوب غرب در فاصله حدود ۵ کلیومتری شهر نیر و نزدیک روستای سقزچی با منظری بسیار زیبا و مشرف به شهر نیر و سد یامچی که در نمای شمالی آن کوه زیبای سبلان زیبایی دو چندان به آن بخشیده است قرار دارد . در این منطقه به غیر طبیعت بسیار زیبا دو دهنه آبگرم معدنی به نامهای ایستی سو و دیب سیز گل قرار گرفته که در حال حاضر به صورت سنتی مورد استفاده قرار می گیرد این آبها از دسته آبهای کلرو سدیک و بی کربناته می باشد و برای درمان درد های عصبی و رماتیسم و بیماریهای پوستی بسیار مفید می باشند این منطقه از مناطق نمونه گردشگری شهرستان نیر محسوب می شود که در تاریخ ۹/۳/۸۸ با درجه ملی مورد تصویب دولت قرار گرفت در حال حاضر این منطقه برای ایجاد مجتمع های آبدرمانی مدرن و تاسیسات گردشگری و تفریحی و اقامتی به یک شرکت خصوصی واگذار گردیده است تا موجبات شکوفایی منطقه را در آینده نزدیک به خصوص در صنعت توریسم فراهم نماید .
چشمه های بهشتی بولاغلار
بولاغلار مجموعه ای از چشمه های متعدد بادبی بالا در یک محدوده نه چندان وسیع قرار دارد. آب تمام چشمه ها در مسیر کوتاهی به یکدیگر پیوسته و از طریق نیر چای ( رودخانه آغلاغان) که از شهر نیر می گذرد به بالخلوچای تخلیه می شود. این محدوده به سبب نزدیکی به شهر نیر یکی از نقاط بالقوه جهت توسعه گردشگری در شهر نیر می باشد. مساحت منطقه ۲۸۵ کیلومتر مربع دارد که در حدود یک پنجم مساحت نیر را شامل می شود.
سد یامچی
اين سد كه در ۵ کیلومتری شهر نیر قرار دارد، در مدت هشت سال با سيصد ميليارد ريال سرمايه‌گذاری از سال ۱۳۷۴ آغاز شده و در سال ۱۳۸۲ به پايان رسيده است. حجم آب ذخيره شده در اين سد ۹۵ ميليون مترمکعب ميباشد در حال حاضر از آب این سد برای تامین آب شرب شهر اردبیل و آبیاری اراضی پائین دست سد استفاده می شود.
دهکده صخره ای اباذر
اين دهكده در فاصله حدود ۵/۹ كيلومتري جنوب شهر نير و ۵/۱ کیلومتری روستای فعلی اباذر قرار دارد گرچه دهكده صخره‌اي در دل صخره و در پشت قبرستان و تپة نه چندان مرتفعي قرار دارد، اما حتي تا چند قدمي نيز قابل رويت نيست، لذا يك مكان كاملا مخفي و مطمئني را تشكيل ميدهد، كه داراي موقعيت تدافعي خاصي ميباشد اين دهکده از ترکيب ۱۳ واحد يا فضای معماری تشکيل شده است که هر واحد بطور مستقل در دامنه يا شيب صخره، رو به جنوب کنده شده‌اند. بعضی از واحدها بصورت منفرد و تعدادی ديگر با توجه به عملکردشان متشکل از چندين قسمت هستند. علاوه بر اين در جلوی هر فضای صخره‌ای بقايای ديوار سنگی به چشم می‌خورد که قطر هر کدام به يک متر ميرسد که در حال حاضر تخريب شده‌اند. اغلب آثار معماری صخره‌ای اين دهکده، دارای دريچه های نورگير سقفی برای روشنایی فضای داخلی می باشند .آثار تاریخی بدست آمده در این دهکده نشان دهنده قدمت تاریخی آن را به دوره های قبل از اسلام و دوره اسلامی می باشد .
پل قرمز ( قیرمیزی کورپی )
اين پل يكي از بهترين پل هاي ساخته شده در عصر صفوي و منسوب به دوره سلطنت شاه عباس کبیر ودر داخل شهر نیر بر روی رود خانه آغلاغان احداث گردیده است. در محل به آن پل قرمز مي‌گويند و آن به خاطر رنگ آجرهايي است كه پل با آن ساخته شده است پايه‌هاي پل از سنگ قبر و پيكره اصلي پل با آجر ساخته شده است. در ساختن اين پل اصول مهندسي در امر پل‌سازي در نهايت حد خود به كار رفته است و اين امر در كاربرد قوسهايي است كه مقاومت و استحكام پل را در نهايت درجه تضمين نموده است. پل داراي چهار دهانه و نيز سه دهانة كوچكتر روي پايه‌اي خود است كه موسوم به دهانة دفع آبهاي طغياني است. این پل دو قسمت شهر را به هم متصل می سازد و در گذشته عبور و مرور مسافران تبریز به اردبیل ار روی آن انجام میگرفت ولی امروزه پل جدیدی در کنار آن ساخته شده است چند سال پیش به همت میراث هنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان اربیل مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت این پل در تاریخ ۵/۱۱/۱۳۷۸ به شماره ۲۵۵۸ به ثبت ملی رسید .
کاروانسرای شاه عباسی
یا رباط سنگی در 10 کیلومتری غرب درکنار جاده قدیم نیر-سراب
غار فرهاد
یا فرهاد کهلی در فاصله 17 کیلومتری غرب نیر، کنار جاده قدیم نیر به سراب
گورستان قره شیران
گورستان قره شیران مربوط به دوره اشکانیان است و در شهرستان اردبیل، شهرستان نیر، بخش کورائیم، دهستان یورتچی غربی، روستای قره شیران واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۸ اسفند ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۴۹۳۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
جشنواره آش در نیر
همه ساله در مرداد ماه جشنواره آش‌های محلی درمنطقه بولاغلار برگزار می‌شود که سبب حضور جمعیت کثیری از مسافران و شرکت کنندگان در مسابقه می‌شود. در این جشنواره فرهنگی و هنری انواع آش‌های ایرانی و محلی استان اردبیل از قبیل آیران آشی (آش دوغ)، گیلدیک آشی (آش نسترن وحشی)، اریشته آشی (آش رشته)، آش کشک، آش گوجه، اوماج آشی، سوتلی آش (آش شیر)، آش دیشتیک، آش میوه، یاوان آش، آش حلیم، آش کلم، سوپ، خشیل (کاچی)، یارما آشی، آش آبغوره، آش ماست چکیده، آش جو، آش شله قلمکار، آش کشک، شله زرد و ایمام آشی (آش امام) .
