در شمال شهر کرمانشاه محوطه ی تاریخی با عظمتی قرار گرفته است که یادآور دوره های تاریخی مختلف همراه با رویدادها و آداب و رسوم آن مردمان می باشد.طاق بستان یکی از آثار با ارزش بر جامانده از دوران ساسانیان مربوط به سده سوم بعد از میلاد مسیح است که در کنار یک دریاچه زیبا توسط هنرمندان این سرزمین ایجاد شده است.
مجموعه طاق بستان یکی از بی نظریر ترین آثار تاریخی ایران و جهان و یکی از جاذبه های دیدنی کرمانشاه است که نخستین انیمیشن سنگی دنیا با آثاری فاخر از مجد و عظمت ایرانیان باستان لقب گرفته است.
مجموعه ی با ارزشی از سنگنگارهها و سنگنبشتههای دورهٔ ساسانی شامل چند صحنهٔ تاریخی از جمله تاجگذاری خسرو پرویز، تاجگذاری اردشیر دوم، تاج گذاری شاهپور دوم و سوم و همچنین چند سنگنوشته (کتیبه) به خط پهلوی کتیبهای در آن کندهکاری شده است.
در کتابهای تاریخی و متون مختلف از این اثر با نامهای شبدیز، قصر شیرین، طاق وسطام، طاق بیستون، تخت بستان و طاق بهستون یاد شده است. اما توسط اهالی کرمانشاه و مرد کرد زبان منطقه با نام “طاق وسان” شهرت پیدا کرده است که علت این نامگذاری به کار بردن کلمه سان، به معنی سنگ در کنار طاق یعنی طاقی که از سنگ تراشیده شده است. این طاقهای سنگی در ارتفاع ۳۲ متری نسبت به سطح زمین کنده شدهاند در دو بخش کوچک و بزرگ مشاهده میشوند. هنوز راز اصلی این سنگ نگارهها و طاق نماهای سنگی مشخص نشده است، برخی از کارشناسان ایران شناسی و باستان شناسی معتقد هستند که طاقبستان در اصل یک مکان مقدس در زمان ساسانیان بوده که به دلیل وجود چشمه آب در کنار طاق، این معبد را به آناهیتا نیز نسبت میدهند.
وجود کوه و چشمه ای گوارا با امکان قایق سواری این مکان را به یک تفرجگاه تبدیل نموده که از زمانهای گذشته تا به امروز مورد توجه بوده است.
برخی دیگر از کارشناسان معتقد هستند که خسرو پرویز، پادشاه سلسله ساسانی قصد داشته تا برای خود در دل کوهها کاخی سنگی بنا کند، اما این کاخ نیمه کاره باقی مانده است. هرچند که هنوز دلیل اصلی ساخت طاقبستان و سنگ نگارههای آن مشخص نیست، اما آنچه مسلم است توجه بسیار زیاد به طاقبستان و اهمیت بالای آن در دوران خود بوده است، زیرا طاقبستان در مسیر راه ابریشم قرار داشته و این امر اهمیت جایگاه طاقبستان را کاملا بیان میکند.
شاهان ساسانی نخست نواحی اطراف تخت جمشید را برای تراشیدن تندیسهای خود برگزیدند، اما از زمان اردشیر دوم و شاهان پس از او، طاق بستان را انتخاب کردند که در بین راه جادهٔ ابریشم قرار داشت و دارای طبیعتی سرسبز و پر آب بود.
در مورد زمان ساخت اين ايوان در ميان محققين سه ديدگاه وجود دارد . ديدگاه اول توسط اردمن erdmann ) )مطرح شده است به نظر او ، اين ايوان در زمان پيروز يكم ( 459 ـ 448 م ) ساخته شده است .
ديدگاه دوم توسط هرتسفلد ( herzfeld ) ارائه شده است ؛ او اظهار مي كند كه اين ايوان در زمان خسرو دوم ( 628 ـ 590 م ) ساخته شده است .
ديدگاه سوم ، توسط فن گال ( von.gall ) مطرح شده ، او معتقد است اين ايوان همراه با نقوش ديوار انتهاي آن ، در زمان پيروز يكم ساخته شده است ولي صحنه هاي شكار شاهي در ديوارهاي جانبي ايوان متعلق به زمان خسرو دوم مي باشد . امروزه در محافل ايران شناسي ديدگاه دوم يعني نظر هرتسفلد طرفداران بيشتري دارد .
از طرفی از نظر زمان ساخت نیز عده ای این بنا را به اواخر سده سوم و آغاز سده دوم پپیش از میلاد نسبت داده اند ، عده دیگر آن را به سده یکم پیش از میلاد و سیف الله کامبخش فرد کاوشگر بنا ، آن را به سه دوره هخامنشی ، اشکانی و ساسانی نسبت می دهد.
وجه تسمیه
طاق بستان در زبان کرمانشاهی (کردی) تاق وه سان گفته میشود. «تاق» همان طاق، «وه» به معنی از و «سان» به معنی سنگ میباشد و به این ترتیب «تاق وه سان» طاق سنگی معنی میدهد.
نام پارسی باستان منطقه بَغستانَ و بگستانَ به معنی جایگاه خدایان و در نوشته های یونانی بگیستانُن(اُروس) می باشد.
شاهان ساسانی نخست نواحی اطراف تخت جمشید را برای تراشیدن تندیسهای خود برگزیدند، اما از زمان اردشیر دوم و شاهان پس از او، طاق بستان را انتخاب کردند که در بین راه جادهٔ ابریشم قرار داشت و دارای طبیعتی سرسبز و پر آب بود.
طاق کوچک طاقبستان
همانطور که در بالا اشاره شد طاقبستان دارای دو طاق بزرگ و کوچک است. در طاق کوچک آن که طاقی مستطیلی شکل در ابعاد ۵.۸ در ۵.۳ متر است میتوان پیکرههای تراشیده شده از شاهپور سوم و شاهپور دوم بر روی سنگ به صورت تمام رخ و نیم رخ با تنهای کامل را مشاهده نمود که هر دو دست راست خود را بر روی شمشیر گذاشتهاند، در حالی که شاهپور دوم تاجی کنگرهدار به سرنهاده و در گوش و گردن او گوشوار و گردنبند مشاهده میشود. علاوه بر این در طاق کوچک میتوان کتیبههای نوشته شده در مورد شاهپور دوم و شاهپور سوم را در به ترتیب در ۹ و ۱۳ سطر مشاهده کرد.
در سمت راست ایوان طاق کوچک، صحنه تاجگذاری اردشیر دوم (نهمین پادشاه سامانی) به چشم میخورد. در این نما، اردشیر را سه رخ، با ابروهای پیوسته، ریش بلند و موهای مجعد، با لباسی بلند بر روی زانو و شلواری چین دار، در حالی که دست راست خود را بر روی قبضه شمشیر قرار داده است، همراه با گردنبند مروارید، گوشواره و دستبند و تاج مشاهده میکنیم. جالب است که در این تصویر اردشیر دوم در حال گرفتن حلقه روباندار از اهورامزداست و پشت سر اردشیر دوم، ایزدمهر بر روی نیلوفر بزرگ با حالهای از نور قرار گفته است. ایزدمهر در بالای سر خود، دستهای از شاخه نبات (که مربوط به مراسم مذهبی خاصی است) دارد. در زیر پای همه آنها پیکر اورا ولیانوس (امپراطور روم که توسط اردشیر دوم کشته شد) حکاکی شده است.
طاق بزرگ
در طاق بزرگ که ابعادی به بزرگی ۷.۸۵ در ۱۱.۹ متر دارد میتوان مجموعه آثار باارزشی را مشاهده کرد که بخشی از تاریخ ایران را به تصویر کشیده است. دو طرف آن دیوارهای چهارگوش قرار دارد که بر روی آنها آثار به جامانده از دوران ساسانیان را به خوبی قابل مشاهده است. بالای دیوارها، یک قوس به گونهای طراحی شده که بخش بالایی آن کمی از دیوارها عقبتر قرار گرفته است. بر روی این قوس میتوان نقوش گیاهی را به شکل تزئینی دید. همچنین یک الهه همراه بال (به نام نیکه) که در یک دست جامی پر از مروارید دارد و در دست دیگر یک حلقه روبان، قابل مشاهده است. علاوه بر این ویژگیها در انتهای ایوان طاق بزرگ سکویی دیده میشود که بر روی آن دو نیم ستون به ارتفاع ۴ متر به شکل ستونهای بیزانس قرار گرفته اند.
در دیوار انتهایی ایوان میتوان دو نقش یکی صحنه تاجگذاری پادشاهان ساسانی را دید که به شکل سه رخ و تمام قد در مقابل اهورامزدا قرار گرفته و یک دست خود را بر روی شمشیر خود قرار داده است. در این تصویر اهورامزدا با یک دست خود در حال بخشیدن حلقه روبان به شاه ساسانی (که دارای موهای مجعد، انبوه و بلند است همراه با گردنبند و گوشوار و دستبند) است. در کنار آنها میتوان آناهیتا را نیز مشاهده کرد که در یک دست حلقه روبان دار و در دست دیگر جامی از آب را گرفته است.
در حکاکی دوم که در زیر تصویر اول قرار گرفته است میتوان، سوارکاری سه رخ نشسته بر اسب و نیزه به دست را مشاهده کرد که بنابر گفتهای مورخین، این سوارکار خسرو پرویز است که بر اسب خود به نام شبدیز نشسته است. بهتر است اشاره کنیم که بر روی دیوارهای جانبی این طاق بزرگ میتوان تصاویر مشهور از صحنه شکار گوزن و شکار گراز را مشاهده کرد. این تصاویر به اندازهای زیبا و همراه با جزئیات است که گویا به جای حجاری این تصاویر را نقاشی کردهاند؛ زیرا در آن میتوان فیلبانها، سپاهیان، همراهان پادشاه و حتی گروه نوازندگان زن را نیز مشاهده کرد.
چشمههای طاقبستان
شما با سفر به منطقه طاقبستان نه تنها با شگفتیها و آثار به جا مانده از دوران ساسانیان آشنا خواهید شد، بلکه میتوانید، با تماشای یکی از زیباترین مناطق کرمانشاه، لذت سفر خود را چند برابر کنید. در این منطقه چشمههای آب هزار سالهای جریان دارد که از همان دوران ساسانیان منبع آب مزارع کشاورزی و شرب بوده است.
این چشمه امروزه آب روستای طاقبستان را تأمین میکنند تا امروزه دلیل سبزی و حیات محیط اطراف طاقبستان باشد؛ بنابراین با سفر به طاقبستان میتوان از طبیعت اطراف آن نیز بهره برد.
