زنوز یکی از شهرهای کوچک استان آذربایجان شرقی است که در بخش مرکزی شهرستان مرند واقع شده است. شهر زنوز در ۲۵ کیلومتری شمال مرند و ۱۰۰ کیلومتری شمال تبریز واقع شده است. باید گفت که شهر کوچک و باصفای زنوز کوهستانی ترین نقطه شهری از شهرستان مرند است که ارتفاعش از سطح دریا ۱۷۰۰ متر می باشد.
اقتصاد زنوز برپایه کشاورزی، دامداری و زنبورداری استوار است. زنوز طبیعت زیبا؛ چشمه های گوارا؛ اراضی حاصلخیز و باغات میوه فراوانی دارد. آب وهوای معتدل و لطیف آن پرورش دهنده بهترین؛ مرغوبترین و خوش خوراک ترین سیب در ایران است که از شهرت جهانی برخوردار است.
دیدنی های زنوز
روستای زنوق
زنوز دارای 7 روستای دیدنی است که معروف ترین آن روستای “زنوزق” تنها روستای پلکانی آذربایجان است. جالب این که قدمت آن حتی از روستاهای مشابه‌اش همچون ماسوله هم بیشتر است. زنوزق به علت شکل کوهستانی منحصر به‌فرد، ده‌ها چشمه جوشان دارد. چشمه‌هایی که بیشتر آنها در باغات می‌جوشند و مناظر دیدنی از خود به نمایش گذاشته‌اند. این روستا که در دل کوه قلعه قرار دارد، با خانه‌هایی با در و پنجره آبی، قرمز و سبزرنگ تزئین شده است به شکلی که توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب میکند. روستایی زیبا با چشم‌انداز عالی که منطقه بسیار بکری برای علاقه‌مندان آثار تاریخی به وجود آورده است.
زنوزقعروس روستاهای ایران و بی شک زیباترین روستای پله کانی و تاریخی است.
به تعبیر بسیاری از کارشناسان روستایی پلکانی مانند ماسوله، سنتی، مهربان و غرق در رنگ مانند ابیانه و محصور در بین کوههای بلند مانند پالنگان است. بافت ارگانیک و زیبای روستا و استفاده از مصالح بومی و موجود در منطقه چهره زیبایی به روستا داده و ترکیب این بافت با محدودیت های طبیعی موجود مثل شیب و اقلیم سبب ایجاد مجموعه ای منحصر بفرد شده است، به نحوی که وحدت موجود در کثرت ابنیه بافت ، بیان از روابط دقیق معماری منطقه و مصالح بومی مورد استفاده در منطقه دارد.
منطقه ییلاقی ماهار و کوه کمره
هنگامی که از جاده کنار زنوزق به راه می‌افتیم و در پیچ و خم آن مناظر سبز را می‌بینیم، پس از چندین کیلومتر به دشت بزرگ و سرسبزی می‌رسیم که در تابستان به بهشتی بی‌بدیل تبدیل شده است. دشتی که پذیرای بسیاری از مسافران دیگر شهرهای آذربایجان است با منظره‌ای جالب و در نوع خود منحصر به‌فرد! در این منطقه تا چشم کار میکند، سبزه و چمن می‌بینید.
تفرجگاه ماهار
در فاصله ۱۵ کیلومتری شمال زنوز کوههای ماهار و آغ داش که از طبیعت کم نظیر در کشور و منطقه بهره‌مند هستند.
در بالای قله‌ی ماهار منطقه صاف و هموار به مساحت بیش از صد هکتار وجود دارد و با مناطق پیرامونی و آغ داش که دارای وسعت صدها هکتار است به عنوان یکی از تفرجگاه‌های منطقه شمال غرب شناخته شده است.
وجود گونه‌های مختلف گیاهی خصوصاً سبزی‌هایی چون چیچک، غاز یاقی، سیر وحشی و … آن را بسیار زیبا و دلنشین می‌سازد و در ماه‌های اردیبهشت و خرداد گردشگران بسیاری را از شهرهای دور و نزدیک به خود جذب میکند.
سد زنوز
سد زنوز یکی از زیبایی های آذربایجان به شمار می آید که در نزدیکی این شهرستان قرار دارد این سد دارای ماهی هایی برای صید نیز می باشد در اطراف این سد باغات زیبای میوه نیز وجود دارد که بر زیبایی های این منطقه می افزاید اطراف این سد دارای چشمه های آّب بسیار گوارایی است که از دل کوه جاری می شوند. آب این سد را چشمه های خروشان جاری شده از کوه سلطان سنجر تامین می کند که در همه ی فصل های سال دارای آب می باشد.
مسیر رفت به این سد اینطور است که از مرند بطرف زنوز در حرکت هستیم به زنوز که رسیدیم در دومین چهار راه بطرف راست مسیرمان را عوض می کنیم تا رسیدن به سد مسیرمان را که در حدود 15 دقیقه است را ادامه می دهیم.
آبشار کالاش – باغ امینی
این باغ در فاصله حدود 100متری محدوده فعلی شهر زنوز قراردارد و از تیپ باغ های بومی زنوز است . بصورت پله کانی (سکو) احداث شده و در بالاترین نقطه باغ، آبشار کوچکی که آب آن از سنگ آهکی تراوش می کند واقع است. و بصورت آبشار به داخل استخر که بمنظور استفاده در آبیاری باغ از آن استفاده می شود.
کالاش دارای دو استخر است که یکی بیرون از باغ، کنار درب ورودی باغ است و دیگری استخری است که آب ریزش از صخره‌ها در آن جمع می‌شود.
قسمتی از شمال و غرب باغ امینی دارای دیواره عمودی سنگی است که بین بیست الی سی متر ارتفاع آن می‌شود. در محلی از زیر دیواره سنگی فوق یک محوطه خالی غار مانندی وجود دارد که آب به صورت زیبا و تماشایی از سقف آن می‌چکد. دیواره‌های سنگی همه از جلبک پوشیده شده است.
کالاش به علت نزدیکی به شهر و جاده ماشین رو و زیبایی‌اش مشهور است و گردشگران بسیاری به آنجا می‌روند، اما متأسفانه به لحاظ خصوصی بودن باغ و آب ریزشی از صخره که برای آبیاری باغ به کار می‌رود، امکان بازدید برای همگان به آسانی میسر نیست.
دامجی قیه
چشمه آبشاری است از سنگ آهک تراوش میکند و بلحاظ اشکال حاصل از تراوش آب و جنس آهکی سنگها احجام زیبایی را در سطح سنگ ایجاد نموده است. این نقطه بالاتراز روستای درق قراردارد و چشم انداز زیبا و آرامش بخشی را ایجاد کرده است و شرایط آب و هوایی و زیبایی مناظر در اقامت چند ساعته تا یک روزه در جوار آن و تناول یک وعده غذا بسیار رضایتبخش و دلنشین خواهد بود.
چله خانه نیز بفاصله کمتر از صد متر از دامجی قیه واقع است محیط آن بصورت غار کوچکی است که از سقف آن آب چکه می کند و در بین باغات روستای درق و در شمال شهر زنوز واقع است و بازدید ازآن خالی از لطف نیست.
غارهای باجالار سیغیناق
بنا به حکایات و شنیده‌ها از اهالی این غار با دو دهنه که دهنه‌های آن در ارتفاع چند متری از سطح زمین قرار دارد و دارای طول زیادی است. اما بر اثر ریزش قسمت‌هایی از آن تنها حدود ۸ متر در آن می‌توان پیش رفت و دارای چند اتاق در مبدأ ورودی داخل غار است و بنا به شنیده‌ها از سالمندان در زمان حمله گرجی‌ها به زنوز مخفیگاه زنان و کودکان شهر بوده است.
یکی از غارها در کوچه سیدلر در جنوب رودخانه و بالاتر از باغات قرار دارد و دیگری در منطقه شمال قیزیل کرپی در محل شکستی صخره سنگها قرار دارد. متأسفانه تاکنون اقداماتی جهت شناسایی و بررسی بر روی این غار صورت نگرفته است و همچنین پله‌ای جهت دسترسی به آن ایجاد نگردیده است.
صخره‌های سیلدیریم
این صخره‌ها در انتهای غربی کوههای بره‌سر است و باغ‌های حومه زنوز از آنجا شروع می‌شود.
این صخره‌ها به صورت دیواره‌های صاف از جنس سنگ است و ارتفاع دیواره‌ها به بیش از ۷۰-۶۰ متر می‌رسد و طول آن بیشتر از ۵۰۰ متر است. این ناحیه تا چند سال پیش ناشناخته بود، تا اینکه در سال‌های اخیر مورد توجه صخره‌نوردان قرار گرفت و صخره‌نوردان بسیاری از مناطق مختلف کشور جذب آن می‌شوند. امروز هم در میان آژانس‌ها، تورهایی با نام سلدرم به این منطقه روانه می‌شوند.
باغات پلکانی
باغات پلکانی زنوز در امتداد زنوز چای و در دو سوی آن قرار دارد. اما بخش عمده‌ای از باغات پلکانی زنوز در ناحیه شمالی زنوز چای و تا امتداد ناحیه دیزج زنوزق و میشاند و میراثدان روستای درق به طور یکپارچه وجود دارد. این پیوستگی به قدری است که امکان تفکیک بافت شهری زنوز را از روستاهای زنوزق، کودلر و درق مشکل می‌سازد.
شیب تند ناحیه شمال زنوز چای به دلیل ایجاد باغات پلکانی قابلیت بهره‌برداری کشاورزی پیدا کرده و علاوه بر حفاظت از خاک ویژگی‌های کمربند سبز را در خود دارد. لذا الگوی مناسبی برای اقلیم‌های مشابه است.
دامنه های سلطان سنجر
نها جاذبه اشاره شده در طرح جامع گردشگری استان در ناحیه زنوز و پیرامون آن می باشد. قله کوه که دربند داغی نامیده می شود، یک مخروط خاموش آتشفشانی است که 3168 متر از سطح آبهای آزاد ارتفاع دارد و هر ساله پذیرای کوهنوردان از نقاط مختلف است.
دامنه کوه سویوخ بلاغ
در ۲۰ کیلومتری شرق زنوز و در دامنه کوههای سلطان سنجر واقع است و از لحاظ پوشش گیاهی و زیست جانوری با کوه ماهار بسیار مشابهت دارد، اما دسترسی به آن از لحاظ شرایط توپوگرافی نیاز به پیاده‌روی در شیب تند در حدود ۳۰۰ متر دارد و بیشتر محل اختصاصی شهروندان زنوزی است. همچنین در ماه اردیبهشت زیبایی فریبنده‌ای دارد.
رودخانه زنوز چای
رودخانه زنوز چای خود از نظر اکوژئوتوریسم حایز اهمیت است. رودخانه طغیانی بوده و در فصول طغیان خود سنگ‌های بسیار بزرگی را با خود به پایین دست حمل کرده است که در نوع خود با توجه به اندازه فعلی بستر قابل توجه است. وجود باغات در اطراف رودخانه که در بخش قبل به آن اشاره شد، و بندهای سنتی که برای بالا آوردن سطح آب و آبیاری باغات از آنها استفاده می‌شود. چشم‌اندازهای زیبایی را خلق کرده است.
چشمه‌ها
در زنوز قدیم بیش از ۵۰۰ چشمه وجود داشته و اکثر آنها به علت موقعیت زمین به سوی قبله جاری می‌شدند. در برخی نوشته‌ها تعداد این چشمه‌ها ۳۶۰ یا ۳۷۰ عدد ذکر شده است و اکنون نیز اکثر آنها در حیاط منازل، باغات و کوچه‌ها موجود هستند و جریانشان سرسبزی خاصی را در سراسر این منطقه به وجود آورده است.
از جمله این چشمه‌ها می‌توان عبدالله چشمه سی، پاشا سویی، مرکو یا ملک آب، نهر دو شان، کند آرخی، ابوالفتح چشمه سی، علی سویی، خطیب، عزیز چشمه سی و غیره را نام برد.
گورچینیک دره سی
روستای هریس در ۷ کیلومتری روستای کوه کمر قرار دارد. جاده‌ای که به روستای هریس منتهی می‌شود، همان جاده‌ای است از زنوز گذشته و به طبیعت ماهار می‌رسد. سرتاسر طبیعت هریس دیدنی است اما دیدنی‌ترین جای آن گورچینیک است.
در این مکان رود آغ چای از میان صخره‌هایی می‌گذرد که طول این صخره‌ها حدود ۵۰۰ متر است، این صخره‌ها مانند دو دیواری هستند که فاصله آنها بین دو الی دوازده متر متغیر است و چندین آبشار زیبا درون این صخره‌ها وجود دارد و کبوتران بسیاری درون این صخره ها زندگی می‌کنند که دائما در حال پرکشیدن در اطراف بوده و زیبایی این مکان را دو چندان می‌کنند. به همین دلیل نام این مکان را گورچینیک که به معنی کبوتران است گذاشته‌اند.
سیلدیریم
در شمال شرقی شهر و در کنار چشم انداز زیبای باغات جویزلیک یکی از جاذبه های دل انگیز صخره ای واقع است . این صخره ها که طول آن بیش از یک کیلومتر و ارتفاع آن تا حدود 80 می رسد بصورت دیواره ای از سنگ تراورتن و بر اساس فرسایش کوه پاراسار(برسر) تحت تاثیر رودخانه زنوز چای بوجود آمده است. مسیرهای زیادی در این صخره ها توسط صخره نوردان ایجاد گردیده است و سالیانه گروه های مختلف صخره نورد در قصول مختلف برای صعود از آن به این شهر مسافرت می کنند.
روستای هوروز
سرتاسر طبیعت هریس دیدنی است اما دیدنی ترین جای آن گوورچینلیک (گوورچینلی دره)است. در این مکان رود آق چای از میان صخره هایی می گذرد که طول این صخره ها حدود ۵۰۰ متر است. این صخره ها مانند دو دیواری هستند که فاصله آنها بین دو الی ده متر متغیر است و چندین آبشار زیبا درون این صخره ها وجود دارد و کبوتران بسیاری درون این صخره ها زندگی می کنند که دائما در حال پر کشیدن در اطراف بوده و زیبایی این مکان را دو چندان می کنند. به همین دلیل نام این مکان را گوورچینلیک که به معنی محل کبوتران است گذاشته اند .
پل قیزیل کورپی
این پل به لحاظ نیاز به ارتباط ساکنین شهر با باغات و مزارع ناحیه جنوبی احداث گردیده است.برخی اعتقاد دارند این پل متعلق به دوره ساسانی است اما به لحاظ اطلاعات سینه به سینه این پل به دوره آخری صفوی تعلق دارد و بدست معمار باکویی به اسم بابا متعلم احداث گردیده است. این اثر تاریخی ممتاز دارای مشخصه‌های تناسبات محیطی، ارزش سازه‌ای، معماری قابل ملاحظه‌ای است.
دره دارانداش
دره دارانداش در ۲۴ کیلومتری شهرستان زنوز واقع در استان آذربایجان شرقی میباشد و شهرت آن بخاطر وجود دالانهای آبرو زیبایی میباشد که در مسیر رودخانه در اثر فرسایش بوجود آمده است. این دره در دامنه های جنوب شرقی ارتفاعات کیامکی قرار گرفته که یکی از مناطق تحت حفاظت محیط زیست است. روستای هریس (هوروز) و دارانداش دارای طبیعتی زیبا و آب و هوای مطبوعی است که موقعیت عالی جغرافیایی این روستا باعث زیبایی بیشتر این منطقه است. دره در دامنه کوه زیدر قرار داره و چشم انداز های آن در تمامی فصول سال زیبایی خاصی دارند.
مقبره فانی زنوزی
میرزا حسن فانی زنوزی ابن عبدالرسول ابن میزاحسن ابن زینالعابدین ابن زینالدین از فقهای دوران زندیه واز سادات حسینی بوده است .
در سال 1172 در هفدهم ماه صفر متولد گردیده و از همان اوایل سن تحصیل علوم دینی وادبی نزد عالمانی چون مولانا محمد شفیع ،مولانا عبدالنبی ، آقا محمد بهبهانی ، و میرزا مهدی شهرستانی وآقا سید علی پرداخته و بعد از سالها کسب علم در بلاد مختلف ، به خوی رفته ودر آنجا حسب العمر حسن قلی خان دنبلی کتاب بحرالعلوم وریاض الجنه را تالیف کرده است.
این دانشمند از ذوق وقریحه شاعری نیز برخوردار بوده وبه زبانهای عربی، ترکی،فارسی اشعار را نیز سروده است ودر اشعارش به “فانی” متخلص بوده است .
سفال زنوز
صنایع دستی زنوز نیز از تنوع مناسب برخوردار بوده است و سر آمد آن سفال و سرامیک زنوز است صنعتی که مرزها را درنوردیده (و بعنوان پرسلان ایرانی) در اقصی نقاط کشور و بیرون از مرزها اشتهار یافته است. هنری که آموزه های لازم و کافی را در خود داشته و بعنوانسبک زنوز در نقاط مختلف و قطبهای سفالگری مورد تقلید قرار می گیرد.
سیب زنوز
سیب زنوز از نظر کیفیت و کمیت مقام اول محصولات سردرختی‌های زنوز را دارد.
سنگ چین و خشکه چین زنوز
در خشکه چینی های انجام گرفته در شهر زنوز نوع چیدمان سنگ لاشه با نقاط دیگر متفاوت است .بجای خواباندن سنگ بر روی ملاط سنگ به صورت مایل و نیمه ایستاده بر روی همدیگر قرار میگیرد.و تکیه¬گاهش سنگ قبلی خود است که در کنارش قرار گرفته است. یعنی قسمت باریک سنگ(ضخامت) در انتقال فشار بار دخالت دارد این موضوع به چند دلیل دارای اهمیت است اول اینکه مقاومت فشاری افزایش می یابد ثانیا یک پارچگی بیشتری در کلیت ساختمان حاصل می آید و ثالثا در مصرف ملات صرفه جویی می شد. اما علاوه بر تکنیک متفاوت در اجرای سنگ چین و خشکه چین اجرای هنرمندانه و معمارانه طرح آن است که بصورت هوروک (Horuk- گیسو) اجرا میگردد و در برخی مناطق جهان بصورت جسته گریخته از آن اقتباس شده است و می توان به دیوار و حصار کلیسایی در شمال تفلیس گرجستان اشاره داشت . علی الظاهر نقوذ زنوزیها در مرحله ای از تاریخ در تفلیس موجب انتقال این تکنیک به آن کشور نیز گردیده است
