بنر هدر

معرفی بلاد شاپور

نویسنده:

سمیرا هادی

در تاریخ:

شهر بلاد شاپور از دیدنیهای دهدشت استان کهکیلویه و بویر احمد است که  توسط شاپور اول ساسانی فرزند اردشیر اول بنا نهاده شد . این شهر در اواخر دوره صفویه تجدید بنا شد، اما در زمان هرج و مرج دوران زندیه غارت و ویران شده است. بلاد شاپور یکی از بزرگترین آثار دوره صفوی به لحاظ اهمیت بافت تاریخی و بناهای ارزشمند می‌باشد.

شهر قدیمی دهدشت بر اساس دست نوشته‌های تاریخی، “بلاد شاپور” نام داشت این شهر به دلیل وجود بارگاه ۷ امام زاده به (هفت گنبد) نیز مشهور است ، بر اساس فارسنامه ناصری این شهر توسط شاپور اول ساسانی، فرزند اردشیر اول ایجاد شده و زمانی یک شهر بزرگ و پررونق بوده است. وجود راه‌های سنگفرش شده پلهای متعدد و مرکزیت تجاری آن حکایت از این دارد که شاخه‌های فرعی جاده ابریشم از این شهر عبور می‌کردند. این شهر حدود دو هزار خانه، مسجد، حمام و کاروانسرا داشت که بسیاری از این آثار هنوز برجای مانده است. بلاد شاپور در اواخر دوره صفویه به خاطر عدم امنیت در راه‌های بازرگانی آن صدماتی دیده و در زمان هرج و مرج دوره زندیه غارت و ویران شد. آثار و معماری بلاد شاپور با داشتن سبک و معماری خاص چشم هر بینده ای را به خود خیره می‌کند.این شهر شهری مذهبی و تجاری در گذشته بوده و در آمیختگی هنر و مذهب باعث شاهکارهای شگفت انگیزی در آن شده است.

وجود هفت امامزاده، دو مدرسه، یک کاروانسرا، چهار مسجد، بازاری بزرگ و منازل مسکونی گواه بر این است. مردم این شهر در قدیم آب مورد نیاز خود را از چاه تامین می‌کردند. در هر منزل مسکونی و مسجد یک چاه آب وجود دارد.

این شهر باستانی از معماری خاصی بر خوردار است و آثار زیبایی از قبیل آب انبار، امامزاده ها، ارگ حکومتی و برج و باروها در آن مشخص است که توجه محققین و صاحب نظران آثار تاریخی را به خود جلب کرده است. در داخل بافت تاریخی دهدشت، چهار گرمابه تاریخی وجود دارد که شاخص‌ترین آنها گرمابه ضلع شرقی است که تنها اثری است که در ساخت آن آجر به کار رفته است.

در این شهر امامزاده جابر، امامزاده ابراهیم، امامزاده بی بی عصمت، امامزاده سلطان مهدی، امامزاده پیر غازی معروف به امامزاده جعفر، امامزاده سه دختران و قدمگاه خضرنبی واقع شده است. براساس شواهد تاریخی موقعیت جغرافیایی این شهر به عنوان یکی از مراکز سکونت صفویان و تجارت با بنادر جنوبی نقش مهمی در اقتصاد و تجارت پادشاهان صفوی داشته است. بافت قدیمی بلاد شاپور در گذشته دور با ۴۵ هکتار یکی از بزرگترین بافت‌های تاریخی کشور از لحاظ وسعت و ابنیه تاریخی بود اما این بافت به دلایل گوناگون تخریب شد و گفته می‌شود تنها ۳۵ هکتار از این شهر قدیمی باقی مانده است و هنوز در معرض تخریب و نابودی قرار دارد.

معرفی بلاد شاپور

تاریخچه مختصر بافت قدیم دهدشت

دوران شكل گیری بافت قدیم : بدرستی روشن نیست شهر دهدشت از چه زمانی پایه گذاری و تاسیس گردید. با این وجود منابع جغرافیای تاریخی از ناحیه به نام بلاد شاپور نام می برند. ابن بلخی ( قرن هشتم ه.ق) می نویسد: ناحیه بلاد شاپور بین فارس و خوزستان قرار داشته ، زمانی پر جمعیت بود.

حمدا… مستوفی( قرن هشتم ه.ق) به این موضوع نیز اشاره دارد. هاینس گاوبه ، مولف كتاب ارجان كهگیلویه می گوید: در نیمه دوم قرن ششم ه.ق لر بزرگ كه ناحیه حكومتی خود را به یك دولت شكوفایی بدل كرده بود كوه گیلویه را توسط سنقر سلغری ( ۵۴۳-۵۵۶ ه.ق ) به عنوان پادشاه خدماتی كه علیه شبانكارگان صورت گرفته بود به اتابك ابوطاهر ( ۵۴۳-۶۰۰ ه.ق) واگذار كرد. در آن زمان تا پایان دوران مغول ، ( جومه) مركز اصلی بلاد شاپور بود و جانشین دوره بعدی آن دهدشت بوده است. با توجه به گفته های فوق بایستی شروع پی ریزی شهر دهدشت را پس از دوران مغول و به عبارتی از اواخر تیموریان و پس از آن جستجو نمود و بافت قدیم دهدشت را منسوب به دوره صفوی دانست. امامزاده معصوم: بقعه امازاده معصوم در جنوب بافت و به فاصله یكصد متری جنوب مسجد جامع و در غرب حمام ضلع شرقی بافت قرار دارد . پوشش گنبدی امامزاده بخاطر حجم و ارتفاع آن از نقاط مختلف بافت پیداست و بعنوان شاخص و نقطه عطفی در بافت قدیم بوده و شامل حرم ، نمازخانه ، زائر سرا ، و محوطه ورودی می‌باشد.

معرفی بلاد شاپور

بنا با گنبدی رفیع و تزئینات كاربندی ظریف زیر گنبد كه بر پلانی مربع و با مصالح ساختمانی سنگ لاشه و ملاط گچ بیش از چند قرن پا برجا و مقاوم ایستاده است. بقعه داری صحن زیر گنبد و قبری منسوب به امامزاده معصوم می باشد . ورودی بقعه در جانب شمالی شرقی است كه ابتدا به شبستانی با طاق و چشمه وارد و سپس به صحن ختم می‌گردد. پروفسور هاینس گاوبه ، در باره امامزاده معصوم می‌نویسد : این بنا تركیب ویژه‌ای دارد و آن اینكه تشكیل شده از گنبدی كه كف زیر آن از سنگ بوده است . این كف سنگی ظاهراً بعدا تعمیر شده است . در ارتباط با پهن تر كردن محوطه زیر گنبد ، این محل بعداً تعمیر گردیده و سطح زمین آن نیز بالاتر آمده است. كاروانسرا: كاروانسرای بزرگ شهر دهدشت كه از جمله بناهای عمومی مرتبط با بافت قدیم شهر بوده طی عملیات خاكبرداری در سالهای اخیر توسط میراث فرهنگی كهگیلویه و بویر احمد از دل خاك بیرون كشیده شده و با توجه به یافته های معماری عملیات مرمت و ساماندهی آن در حال انجام است. كاروانسرا چهار گوشه و شامل یك حیاط مركزی و گرداگرد حیاط ۳۶ حجره قرار گرفته كه یكی از آنها محل پخت و پز نان كاروانسرا بوده است. حیاط مستطیل شكل كه دارای باغچه هایی در طرفین و چاه آب آشامیدنی در مركز می‌باشد. در قسمت ورودی شمالی آن بقایای بازار بزرگی مشهود است كه حجره های كاروانسرا جایگاه استراحت و بیتوته تجار و بازرگانان و سایر مسافرین در زمان رونق شهر بوده است.

معرفی بلاد شاپور

مسجد جامع بافت تاریخی : از آنجایی كه مسجد جامع در قدیم به عنوان مركز ثقل و به عنوان نقطه مركزی و محل تصمیم گیری و تجمع مردم جهت انجام امور شخصی ، اجتماعی ، اقتصادی و مذهبی بوده پس به ناچار راه¬های ارتباطی و یا بیشتر تاسیسات عمومی اكثرا در اطراف مسجد جامع می‌باشد . مسجد جامع شهر قدیم دهدشت در میان بافت و بین دو گذر قرار داشته است در هنگام آبادانی دارای شبستانی با گنبد بزرگ بوده كه می توان گفت بزگترین گنبد در بافت قدیم متعلق به همین مسجد بوده است. علاوه بر این دارای حجره هایی در اطراف حیاط مركزی و دالان ورودی و چاه آب و وضو خانه نیز بوده است. بنا از دو بخش شبستان و حیاط تشكیل شده است . شبستان بر روی چهارده عدد ستون استوار شده است . در داخل حیاط حوض و چاه آب برای وضو تعبیه شده بود كه قسمتی از حوض سنگی آن هنوز باقی مانده است. ساختمان مسجد جامع در زیر آوار می‌باشد. مسجد مورك: این مسجد در میان بافت قدیمی شهر دهدشت واقع شده است. فضای این مسجد دارای سه بخش اصلی ورودی، شبستان و حیاط می باشد.

ورودی با پوشش گنبدی و تاسیسات جنبی (‌ وضو خانه ، حلقه چاه و اتاق كناری ) است . شبستان دارای سه چشمه طاق رو به حیاط با پوشش گنبدی ساده است كه بر چهار پایه ضخیم مكعب شكل و دیوار جنوبی استوار شده است. ساختمان پایه ها و دیوار جنوبی ، اسپرهای شرقی و غربی شبستان از لاشه سنگ و ملاط گچ بر پا شده و قوسهای باربر كه بر شاخه های گچی شكل گرفته اند ، از سنگ و گچ ساخته شده‌اند كه بر دیواره جنوبی و پایه های چهار گانه متكی هستند. پوشش طاقهای سه گانه مسجد از سنگ با ملاط گچ است و بر روی آنها با لایه ای از كاهگل پوشانده شده است. محراب اصلی روی دیوار جنوبی طاق میانی شبستان جاسازی شده است. وضو خانه در سمت شمالی دالان ورودی جای گرفته است ، چاه آب در گوشه جنوب غربی فضای حوض خانه قرار دارد. امامزاده پیر غازی ( جعفر ): در محله رواق از بافت تاریخی دهدشت امامزاده پیر غازی با نوع معماری خاص خود به صورت تك بنایی باقی مانده است . امامزاده داری گنبدی به شكل پلكانی است كه در نمای داخلی عرقچین زیر گنبد انعكاس یافته است و در شهر دهدشت بی همتاست. پلان امامزاده چهار گوش كه قسمت میانی گنبد فرو ریخته است گنبد خانه شامل یك اتاق با پلان مربع در كنار می باشد. كه در بین این دو فضا مقبره امامزاده واقع گردیده است. گنبد شاخ بزی تند از داخل دارای مقرنس و خارج از آن به صورت پله پله تزئین شده است و قابل مقایسه با گنبد لیشتر گچساران ، دانیال شوش ، امامزاده عبدالله شوشتر است. در داخل و كناره های آن گچ بری ساده بچشم می خورد. آقای پروفسور گاوبه در كتاب خود درباره این امامزاده می گوید كه این مكان را دهدشتی ها امامزاده چله خانه می نامند و چنین می نویسد: شاید مقصود آنها چله خانه ( مكانی كه مردم در موقع روز بدانجا می روند ) باشد.

معرفی بلاد شاپور

این بنا به احتمال قریب به یقین متعلق به دوره سلجوقی می باشد. امامزاده ابراهیم: این بنا در مجاورت مجموعه كاروانسرا و شهر قدیم دهدشت واقع شده است. امامزاده ابراهیم مجموعه‌ای منظم است. از نحوه ساخت آن می توان به اهمیت آن در گذشته پی برد. در ساخت این بنا از مصالح بومی استفاده شده كه عمدتاً گچ و سنگ می‌باشد. بنا از دو قسمت گنبد خانه و حیاط تشكیل شده است. ابعاد بنا ۱۸.۶۰*۸.۶۰ متر می باشد كه در مجموع دارای ۱۶۷.۵۶ مترمربع وسعت دارد. دارای دو ایوان در ضلع غربی بنا و یك ایوان در ضلع جنوبی حیاط مركزی و دیواری دور تا دور حیاط را احاطه كرده است. یك ورودی كوچك امكان دسترسی را از حیاط به بیرون میسر می كند. در داخل حیاط قبوری از دوران معاصر به چشم می خورد كه همگی فاقد سنگ قبر می باشند. در این ایوان نیز طاقچه ها تكرار شده است . اتاق گنبد خانه دارای پلان مربع شكل كه با زدن گوشواره ها دایره پای گنبد را درست كرده اند. اكنون نیمه غربی و جنوبی گنبد به جا مانده و مابقی تخریب شده است. حمام كهیار: این حمام روبروی كاروانسرای دهدشت و در كنار امامزاده ابراهیم واقع گردیده است دارای سه قسمت سربینه و میان در و گرمخانه می باشد. سر در ورودی گنبدی شكل كه در زیر گنبد آن تزئینات زیبایی به شكل هشت ضلعی بكار رفته است.

بخش سرینه ( رختكن ) كه در وسط آن حوضی مستطیل شكل كه در طرفین شرقی و غربی آن دو حوضچه كه جهت پاشویی برای ورود استراحت-گاه¬ها و رختكن اجرا گردیده است دارای گنبد با تزئیناتی در گوشه ها بوده و نورگیری بشكل ۸ ضلعی در سقف آن به فضای سربینه واقع گردیده با یك پیچ خمی طراحی شده كه مانع از تبادل مستقیم و حرارت و دید مستقیم به بخش گرمخانه می شود. گرمخانه حمام در سطحی پایین تر سربینه با غرفه هایی در اطراف كه حوضچه هایی در آنها می باشد جهت استحمام و آبتنی و … بوده است. آب حمام پس از گرم شدن به حوضچه ها و سرویسهای بهداشتی و نقاط دیگر حمام هدایت می گردیده است. انبار هیزم – آتشدان پس از طی مسیر گربه روهای زیر گرمخانه از طریق كانالهایی به پشت بام حمام هدایت می گردیده اند و باعث گرم شدن كف و بدنه حمام می شده است.

محصولات سفر

دیدگاه خود را بنویسید