مجموعه کاروانسرای میاندشت ، يكی از زيباترين مجموعه های تاريخی

نویسنده:

سمیرا هادی

در تاریخ:

در مسیر یکی از جاده های فرعی جاده ابریشم در ایالت قومس بین میامی و عباس آباد روستای میاندشت واقع شده است .در کنار دهکده میاندشت که در حال حاضر خالی از سکنه می باشد سه کاروانسرای متصل به هم ، سه آب انبار ، یک حمام ، چاپارخانه ، تلگراف خانه وجود دارد که در مجموع به نام کاروانسرای میاندشت نامیده می شوند.این مجموعه ارزشمند تاریخی از موقعیت و امکانات خوبی برخوردار است که می توان به عنوان یکی از قطب های گردشگری شرق کشور روی آن حساب کرد.

مجموعه کاروانسرای میاندشت ، يكی از زيباترين مجموعه های تاريخی

مجموعه کاروانسرای میاندشت شامل سه کاروانسرا است که یکی از آنها مربوط به دوره صفوی و دو کارونسرای دیگر مربوط به دوره قاجار می باشد. کاروانسرای میاندشت با داشتن سه باب انبار، مامن مناسبی برای کاروانیان بوده است.هر سه کاروانسرا از ویژگی های برجسته معماری دوره خود برخوردار هستند.

محمد حسن خان اعتمادالسلطنه، مولف مطلع الشمس در توصیف این سه کاروانسرا نوشته است که در این مجموعه و بیرون آن، بیست هزار نفر می توانند اقامت کنند. جهانگردان و مستشرقان بسیاری در این کاروانسرا اقامت و در سفرنامه های خود به آن اشاره کرده اند. هانری رنه د آلمانی، این مجموعه را بزرگترین کاروانسرای راه مشهد- تهران دانسته و نوشته است که در این کاروانسرا، مانند شهر، دکانهای قصابی و نانوایی و سراجی و غیره وجود دارد و چند دلاک و پینه دوز سر مسافران را اصلاح و پاپوش آنان را تعمیر می کنند. در سفرنامه خراسان و کرمان، تألیفی به سال 1321 آمده که در اینجا تلگراف خانه  دولتی دایر بوده است.
کاروانسرای غربی این مجموعه در دوره صفویان در مسیر جاده ابریشم احداث و برای امنیت آن در برابر حملات راهزنان، دو قلعه و یک چاپارخانه در جوارش بنا شد. در دوره قاجاریان، جاده ابریشم اهمیت گذشته را نداشت؛ ولی کثرت زوار و مسافران مشهد باعث تردد بسیار در این راه بود و کاروانسرای صفوی گنجایش آن جمعیت را نداشت. به همیت علت، کاروانسرای دیگری در سوی شرقی آن ساختند و پس از مدت کوتاهی، فضای میانی این دو خود به کاروانسرایی بدل شد. در دوره معاصر، از کاربرد این مجموعه کاسته شد و به مرور زمان آسیب هایی به آن وارد گردید.

مجموعه کاروانسرای میاندشت ، يكی از زيباترين مجموعه های تاريخی

این مجموعه با دارا بودن مساحتی بالغ بر 22 هزار مترمربع عرصه و 10 هزار مترمربع اعیان به عنوان بزرگترین مجموعه کاروانسراهای ایران محسوب می شود.کاروانسرای صفوی در غرب مجموعه قرار دارد و یکی از کاروانسراهای شاه عباسی است.

پلان این کاروانسرا به صورت حیاط مرکزی و حیاط آن هشت ضلعی و مصالح ساختمانی آن از آجر است.

حجره ها و رواق ها پیرامون حیاط و شترخوان ها در پشت رواق ها قرار دارند و دسترسی به شترخوان ها از سمت شمال و جنوب حیاط است که در قسمت بالای ورودی، شاه نشین با مقطع هشت ضلعی و دسترسی به شاه نشین از طریق دو راه پله در طرفین دالان ورودی صورت می پذیرد.

در دورۀ قاجار به علت رونق زیارتی، بازرگانی و افزایش کاروان ها، دو کاروانسرای دیگر به این مجموعه اضافه شد.در شرق مجموعه، کاروانسرای قاجاری با پلان چهار ایوانی، دارای شاه نشین و سردرب ورودی است.در وسط این کاروانسرا بار انداز ساخته شده که برای نمایش و فروش کالا و تخلیه بار مورد استفاده قرار می گرفته است.

کاروانسرای میانی رابط بین کاروانسرای صفوی و قاجاری است که در پیرامون آن، رواق ها و حجرات و ایوانی قرار دارند و از آجر کاری های متنوع برای پوشش طاق ها بهره برده اند.بر سر در این کاروانسرا کتیبه ای منظوم به تاریخ 1290 ه . ق است.

مجموعه کاروانسرای میاندشت ، يكی از زيباترين مجموعه های تاريخی

این مجموعه سه آب انبار نیز دارد: دو آب انبار بدون هیچ نظمی در حیاط میانی و سومی در خارج مجموعه، در نزدیک ورودی همین حیاط واقع است. از دو آب انبار حیاط، یکی صفوی است و هم زمان با کاروانسرای غربی احداث شده و دیگری قاجاری است. غلامحسین خان افضل الملک، در سفرنامه خراسان و کرمان آورده که، آب انبار صفوی آب بهتری داشته است.

بانی این دو کاروانسرا حسین خان نظام الدوله، ایلخانی شاهسون، ملقب به «شهاب الملک» والی خراسان بوده و این مجموعه علاوه بر موارد فوق دارای سه آب انبار، حمام، چاپارخانه و تلگراف خانه بوده و در مجاورت قلعه قدیمی میاندشت شکل گرفته که هم اکنون بقایایی از برج و بارو و دیوارهای داخلی این قلعه پنج هزار متر مربعی باقی مانده است.

مجموعه کاروانسرای میاندشت ، يكی از زيباترين مجموعه های تاريخی

در سال 1374 شمسی، سازمان میراث فرهنگی کشور مرمت این مجموعه را آغاز کرد. در این مرمت، پس از بازسازی دیوارهای خارجی کاروانسرای غربی، پشت بندهای آجری برای آنها ساخته شد.

اين كاروانسرا به دليل قرار داشتن در کنار جاده اصلی تهران – مشهد و ميان دو منطقۀ حفاظت شده خوارتوران در جنوب و منطقه حفاظت شدۀ خوش ييلاق در شمال از طبيعتی زيبا و گونه‌های گياهی و جانوری مورد علاقه گردشگران داخلی و خارجی برخوردار است. رصد آسمان شب از دیگر جاذبه های گردشگری این مجموعه به شمار می رود.

این مجموعه ارزشمند تاریخی که از جاذبه های میامی میباشد، به شمارۀ 1439 در تاریخ 14 شهریور 1336 ه. ش در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

محصولات سفر

دیدگاه خود را بنویسید