گنبد سرخ ، یکی از ارزشمندترین بناهای دوره سلجوقی

نویسنده:

سمیرا هادی

در تاریخ:

مراغه، شهری با گنبد‌های بی‌شمار است که هر ساله گردشگران زیادی در قالب تور تبریز و یا به صورت انفرادی برای دیدن آثار مختلف تاریخی این شهر به آنجا سفر می‌کنند. یکی از جاذبه‌هایی که در این شهر بسیار مورد توجه قرار گرفته است گنبد سرخ مراغه نام دارد که از دیدنی های مراغه و در جنوبی‌ترین قسمت شهر واقع شده که اهالی مرند آن را به «گنبد قرمز» می‌شناسند.

گنبد سرخ ، یکی از ارزشمندترین بناهای دوره سلجوقی

گنبد سرخ از ارزشمندترین بناهای دوره سلجوقی و از نامدارترین بناهای منطقه محسوب می شود که مبین شیوه معماری آن دوره است. آنچه از کتیبه‌های موجود در بنا برداشت می‌شود این است که بنای گنبد سرخ در سال 542 هجری به‌دستور «عبدالعزیز بن محمود بن سعد یدیم» رییس آذربایجان در دورهء سلجوقیان و به وسیله «بنی‌بکر محمد بن بندان بن محسن معمار» ساخته شده‌است.

عده‌ای از پژوهشگران معتقدند این بنا قبل از ساخت رصدخانه مراغه، نقش مهمی در تعیین ماه‌های سال و ساعات روز داشته است.

معماری گنبد سرخ

گنبد سرخ بنایی مربع شکل است متشکل از سردابهو اتاق اصلی که برروی سکوی سنگی قرار دارد و به وسیله هفت ردیف پله می توان به آن دسترسی یافت.پنج پله در جلوی سکو واقع شده و پله ششم و هفتم جز آستانه درگاه محسوب می شوند.سه پهلوی شرقی ، غربی و جنوبی گنبد هر یک دارای دو طاق نمای آجری با طرحهای تزیینی و سرطاقی منقش تخمیریاست.

سردر بنای گنبد سرخ دارای یک طاقنمای جالب عمیق است که بالای آن با نقش و نگار تخمیری و کاشی های ساده آبی رنگ متداول در دوره سلجوقی تزیین یافته است.گنبد سرخ با کاشیکاری آبی رنگ و آجرکاریو گچ بری ظریف و کتیبه کوفی آجری و نقش و نگارهای گوناگون یکی از بناهای دیدنی و مشهور مراغه و ایران است از امتیازات مهم تزیینی این بنااختلاط کاشی فیروزه ای و آبیدر زمینه آجری و همچنین گچ بری و نقوش هندسی آن است .

گنبد سرخ ، یکی از ارزشمندترین بناهای دوره سلجوقی

ورودی گنبد سرخ به سوی شمال باز می شود و شامل درگاه بلند و زیبایی است كه آجركاری پر نقش و نگار ظریفی همراه با كاشی های فیروزه ای كه تازه در معماری سلجوقی متداول گشته بود زینت یافته است. اطراف این آجركاری را كتیبه ای به خط كوفی احاطه نموده كه متن آن چنین است: “امر بینا هذه القبه، الامیر الرءیس العالم فخرالدین عمادالاسلام قوام آذربایجان ابوالعز عبدالعزیز بن محمود بن سعد یدیم الله علاه”. بر بالای آن كتیبه ای افقی به خط كوفی مشاهده می شود كه متضمن تاریخ بنای كتیبه می باشد: “بنی المشهد فی الحادی عشر من شوال سنه اثنین و اربعین و خمسا”.

نمای سه ضلع شرقی، غربی و جنوبی  گنبد سرخ  هر یك دارای دو طاق نمای آجری با طرحهای تزئینی و سه طاق مزین به آجركاری تخمیری می باشد. در كتیبه جبهه شرقی آیه 54 از سوره 39 قرآن كریم نوشته شده و در جبهه غربی كتیبه ای است كه نام سازنده بنا را نشان می دهد: “عمل العبد المذءب الراجی الی عفوالله بنی بكر محمدبن بندان البنا بن المحسن المعمار”.

گنبد سرخ ، یکی از ارزشمندترین بناهای دوره سلجوقی

در چهار گوشه خارجی بنا ستون های مدوری با تزئینات آجری وجود دارد كه علاوه بر كمك به ایستایی بنا، به زیبایی آن نیز می افزاید. قسمت داخلی بنا به صورت فضایی مربع شكل است كه سه ضلع آن هر كدام دو طاق نما همانند نمای خارجی تعبییه شده است.چهار روزن در چهار طرف بنا و نیز روزنی در مركز گنبد نور فضای داخلی را تامین می كند.

گنبد بنا دارای دوپوشش است.پوشش داخلی به صورت عرقچین و پوشش خارجی آن كه به طور كامل فرو ریخته؛ به فرم هرمی بوده است. كف اتاق را از قطعات سنگ تراشیده مفروش كرده و دیوارهای داخلی بنا را با گچ اندود نموده اند.

گنبد سرخ دارای ۴ ضلع بوده، کتیبه ضلع شمالی نشانگر اسم و القاب بانی گنبد و تاریخ احداث بنا می باشد و کتیبه ضلع شرقی و جنوبی آن آیات قرانی و ضلع غربی آن حاکی از نام سازنده بنا می باشد.

دخمه یا سردابه در میان سکو واقع شده و از جبهه شرقی می توان به آن راه یافت.سقف سردابه برروی دیوارهای جانبی و ستون مربع شکلی که دروسط دخمه قرار دارد استوار شده است.

گنبد سرخ ، یکی از ارزشمندترین بناهای دوره سلجوقی

این اثر در تاریخ 15 دی 1310 با شماره ثبت 134 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده ‌است و هر ساله بازدیدکنندگان بسیاری از گنبد سرخ دیدن می‌کنند و با کلی خاطرات خوش از گذشته تاریخی منطقه آذربایجان راهی شهرشان می‌شوند.

محصولات سفر

دیدگاه خود را بنویسید