هارونیه، بنايى ناشناخته و پررمز و راز و يگانه اثر برجاى مانده از شهر باستانى طوس است. گنبد هارونیه تنها اثر باقیمانده در شهر توس است. تا به امروز هنوز کاربری این بنا مشخص نشده است و دربارهی آن افسانهها و داستانهای زیادی وجود دارد. برخی معتقدند که هارونالرشید از این بقعه برای زندانی کردن مجرمان استفاده میکرده است. بعضیها هم میگویند که این بنا در دورهی پیش از اسلام آتشکده بوده است. در سفرنامهها از آن به عنوان مسجد توس آرامگاه و خانقاه غزالی هم نام برده شده است. حتی در برخی روایات آمده است که این بنا محل شکنجهی امام موسی کاظم و پیروان او بوده است. اما هیچ کدام از این داستانها یک روایت قطعی نیستند.
هر چه هست، این بنا از لحاظ شکل و نقشه هیچ گونه شباهتی به زندان ندارد و به طور کلی همین پر رمز و راز بودن این بناست که به جذابیت آن اضافه میکند و گردشگران زیادی را به بازدید از آن فرامیخواند. گنبد هارونیه یکی از پرطرفدارترین جاذبههای خراسان است. این گنبد در طی سالهای اخیر با همیاری سازمان آثار ملی و فرهنگی خراسان از اطراف محصور شده و فضای سبزی در آن بهوجود آمده است. این بنای تاریخی از جاذبه های توس، در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ در فهرست آثار تاریخی ایران ثبت شده است.
معماری بقعه هارونیه
به طور کلی نقشه اصلی این ساختمان به صورت ۴ گوش ساخته شده و در آن ویژگی هایی از معماری های قرن هشتم هجری به چشم می خورد. ابعاد کلی بنا به ترتیب ضلع شمالی ۱۹٫۵ متر، ضلع جنوبی ۲۰ متر، ضلع شرقی ۲۸ متر و ضلع غربی ۲۹ متر است. ساختمان این بنای تاریخی به طور کامل از آجر ساخته شده است و دارای سبک معماری آذری است. یک گنبد دو پوسته ای سقف این بنا را می پوشاند و برای تزئین آن از هیچ کاشی استفاده نشده است. فضای داخلی آن از یک ایوان، ۴ شاه نشین، گنبدخانه و سه اتاق فرعی تشکیل می شود که تمام اینها در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارد. فضای بیرونی نیز شامل سنگ یادبود کوچکی از امام محمد غزالی و باغچه ای مستطیلی شکل درست روبروی ایوان می شود. بنای هارونیه در کنار ویژگی های تاریخی خود از نظر عظمت، قطر پایه ها، قدرت ایستایی در کف و گنبد نیز شاخص شده است.
بخش های مختلف بقعه هارونیه در مشهد
بنای تاریخی بقعه هارونیه در مشهد دارای بخش های مختلی است که عبارتند از چهار شاه نشین، پنجره های مشبک، ایوانی رفیع، چهار ایوان صلیبی شکل در داخل، هشت طاق نما با قوس جناغی، سردانه و گنبد دو پوسته ی آجری به بلندی ۲۲ متر از کف زمین، که از اجزای اصلی این ساختمان هستند. در این بنا معمار با استفاده از تعدادی طاق نما به همراه قوس پنج و هفت و منفذهای ساده نورگیر، سایه روشنی ایجاد کرده است که باعث شده هم از بار دیوارها کم شود و هم بنا با شکوه تر به نظر آید.
در گذشته بقعه هارونیه در مشهد دارای سه در ورودی بوده است که امروزه ورودی شرقی و غربی آن بسته شده و به صورت پنجره مشبک در آمده است. ورودی بنا که بهسوی جنوب باز میشود، عبارت از یک ایوان کفشکن با قوس جناغی به ارتفاع ۱۵/۵۰ متر، عمق سه و عرض هشت متر است که در دو طرف آن، دو جرز پهن با دو طاقنمای کشیده و بلند و یک حاشیه پهن افقی ایجاد شده و در نبش هر یک از دو جرز، دو نیمستون با آجر محکم برپا شده است.
مسیر دسترسی
آدرس این بنای تاریخی جاده مشهد – قوچان، سه راه فردوسی، حاشیه بلوار شاهنامه، نرسیده به آرامگاه فردوسی، بقعه هارونیه است. اگر با ماشین غیرشخصی به این مکان میآیید باید سوار تاکسی شده و به راننده بگویید که شما را تا انتهای بلوار شاهنامه ببرد و بعد از آن با اتوبوس در ایستگاه شاهنامه ۶۴ به سمت هارونیه بروید؛ از اتوبوس که پیاده شوید بقعه دقیقا در مقابلتان قرار دارد.
جاذبه های نزدیک
آرامگاه فردوسی
آرامگاه امام محمد غزالی
